28,8 MB - Euskaltzaindia
Share Embed Flag
Download ePaper

28,8 MB - Euskaltzaindia

28,8 MB - Euskaltzaindia 28,8 MB - Euskaltzaindia

euskaltzaindia.net
from euskaltzaindia.net More from this publisher
18.05.2013 Views

JEAN-BAPTISTE ORPUSTAN B. Etxepare lekuko, laburrak behar du, nahitez, erranaldia hautsi: non eta nola? Hemen da dudarik gabe Oihenartek ekarri duen gauza itxuraz «modernoena»... bainan itxuraz bakarrik, eta aitor dezadan hastapenean Mallarmé-z egiten nuen aipamena osoki «anakronikoa» zela, aro zuzengaitza: euskal erranaldia eta frantsesarena, eta ere XIX-garren mende azkeneko olerkaritza eta XVIIgarrenekoa (eta orduko olerkariek baldin bazuten ere berraurkitu XVI-XVIIetako barrokismoa) gogoz eta izaitez urrun daude egiazki. Alta, morfologiaren aldaketetan, erranaldiaren egituran bezanbat, hortan da, errima-kadenziak eta erranaldiak elgarrekin badagiten jokoan, Oihenarten estilo poetikoran gai ene ustez ohargarriena. Xehetasun eta adibide guzietara aitzinatu gabe, huna zenbait froga. 1. Aitzin-jauzia Horrela ditzen dut erdaraz «rejet» zeritzona, errimatik ondoko neurtitzaren hastapenean gelditzen denean erranaldia edo hitz multzoa eta ez erriman (eta kopla zaharreko neurtitz luzean, neurtitz erdiko gelditzean, «césure», orduan erriman baino ahulago). Jauziaren indarra, errimako hitzaren eta ondokoaren joskerazko loturaren azkartasunak arautzen du, eta ere errimaren ondoko hitz multzoaren luzetasunak: hau laburrago eta jauzia azkarrago. Neurtitzaren laburtasunaren ondorio izan daiteke jauziaren usutasuna, ez beti. Oihenartek baditu ezin azkarragoak, bereziki aditz laguntzaile 'ta partizipioen arten, osatu eta osatzaile 'ta holako, gehienetan gakotxa batez azpimarraturik: I 31 zure minez hiltzera 32 Nohela... IV 22 So xuxen ari 23 Naiz, senalkari... IV 46 Zer gaitz jasaiten 47 Dudan... X 37 Nola nitan botere 38 Duen... XI 19 Zer al'ahatze 20 Zauzkin... XIII 69 Al'urrix al'orotsa 69 Düen... XIV 29 Ban'erakutsu maitari 30 Gaizoak... XV 49 et'ihesari 50 Dema... XV 54 Etziren-ber zu batere 55 Larde... XVI-garrenean neurtitzen Iaburtasunak ainitz ekartzen ditu. Orotako azkarrenak izanez —eta atzizki menperatzaile bezala erabilia duenean jauziak aditzetik berexten (jakina zenbait euskalkietan hitzari osoki lotu dela laburtuz —ta/—da): 34 Zurekin batu 35 Et'... Vinsonen liburuko aldaketan errepikatzen da: Behatu / Eta... XVII 1 luzez zerbitzatu 2 Zaiztuztet, eta nik hospatu 3 Dut... Hemen badira errankortasun handia hartzen duten jauziak, aldi oro gakotxaz azpimarratuirik: 156 [22]

GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN EDO GRAMATIKA 'TA ... 23 Utzi derautazue hiltzera 24 Ioana,... 30 Hura galduz geroz zertako 31 Hemen,... 62 Sendoan er',ene geinatzen 63 Zakien,... 65 Hur'ene soberaren doitzen 64 Iarririk,... 85 Et'oro berak lant-ahala 86 Lantzen,... 105 Ur-peituz lehenik ximaltzen 106 Baitir',... (Ohar gaiten aldi berean nola bederatzi silabako neurtitza nahasten den hameka, hamabi, hamahirueko neurkadarekin). Molde beretako jauziak, gutiago edo nahiko azkarrak, badira oraino azken olerkietan: XIX 13-14, XX 110 (Zenagati 111 Berri...: lekuz aldatzea bertzalde), 144, XXI 17, XXVI 22 (22 hi lehena 23 Aiz,...), 28 (28 Zeren hartarik alhatu 29 Zelakoz, zen heriostatu 30 Eua,...), 52,67. 2. Gibel-jauzia Erdaraz «contre-rejet» diote (aski gaizki, ene ustez) errimak hitz multzoa hausten duenean zati laburra lehenbiziko neurtitzean (errimadunean) utziz, adibidez: III 22En'ixil, eta 23 Maiz pensaketa,...; IV 23 ...zenalkari 24 okerraren eredura; V 8 ..., zu beti hala 9 Ikusiz gibel zauztadala; VII 7 ... ezin8Oro harena nisala; IX 11 ..., higanik 12 Ahal nukeenaz...; eta ere: XVII 33 ..., ezi 34Orai alderdi ezpaniz bezi; 50 ..., zupura 5l loan ninzatela,...; XIX 3 ...,meza 4 Hetan enzun albaiheza; XX 14 ...egin 15Zedin gure laguna. Gauza bera aurki daiteke bertsu zaharreko neurtitz luzearen haustean, baina ahulago errimarik eztelakotz: XXVI 9 ..., xori / ihiztariak bezala (badakigu hauste horrek, delako Erdi Aroko «césure épique» izenekoak bezala frantses zaharrean, elisio debekatzen duela, beraz jauzia erakusten). Orotarat «aitzin-jauzi» horiek bekanago dira, eta ere errankortasunez gehienetan ahulago. Gauza bera erran behar da jauzia «bi aldetara berdina» denean: II 40 ..., nure 4lbezain, zure; V 49 ...duzu 50 Berhala,... Bainan orok berdin baderakuste Oihenarten neurtitzaren malgutasun zaintsua (bi hitz hauk uztartzen ahal badira!) hizkuntzako gramatika eredu eta neurtitzaren arteko jokoan. 3. Gaiaren mugatik haraindi, nahas-mahas... Oihenarten olerkaritzak badu bertze iker gaiik. Hemen lerrokatzen ditut errimari dagozkion zenbait. [23] 157

GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN EDO GRAMATIKA 'TA ...<br />

23 Utzi derautazue hiltzera 24 Ioana,...<br />

30 Hura galduz geroz zertako 31 Hemen,...<br />

62 Sendoan er',ene geinatzen 63 Zakien,...<br />

65 Hur'ene soberaren doitzen 64 Iarririk,...<br />

85 Et'oro berak lant-ahala 86 Lantzen,...<br />

105 Ur-peituz lehenik ximaltzen 106 Baitir',...<br />

(Ohar gaiten aldi berean nola bederatzi silabako neurtitza nahasten den<br />

hameka, hamabi, hamahirueko neurkadarekin).<br />

Molde beretako jauziak, gutiago edo nahiko azkarrak, badira oraino azken<br />

olerkietan: XIX 13-14, XX 110 (Zenagati 111 Berri...: lekuz aldatzea bertzalde),<br />

144, XXI 17, XXVI 22 (22 hi lehena 23 Aiz,...), <strong>28</strong> (<strong>28</strong> Zeren hartarik alhatu<br />

29 Zelakoz, zen heriostatu 30 Eua,...), 52,67.<br />

2. Gibel-jauzia<br />

Erdaraz «contre-rejet» diote (aski gaizki, ene ustez) errimak hitz multzoa<br />

hausten duenean zati laburra lehenbiziko neurtitzean (errimadunean) utziz,<br />

adibidez:<br />

III 22En'ixil, eta 23 Maiz pensaketa,...;<br />

IV 23 ...zenalkari 24 okerraren eredura;<br />

V 8 ..., zu beti hala 9 Ikusiz gibel zauztadala;<br />

VII 7 ... ezin8Oro harena nisala;<br />

IX 11 ..., higanik 12 Ahal nukeenaz...;<br />

eta ere: XVII 33 ..., ezi 34Orai alderdi ezpaniz bezi; 50 ..., zupura 5l loan<br />

ninzatela,...; XIX 3 ...,meza 4 Hetan enzun albaiheza; XX 14 ...egin 15Zedin<br />

gure laguna.<br />

Gauza bera aurki daiteke bertsu zaharreko neurtitz luzearen haustean,<br />

baina ahulago errimarik eztelakotz: XXVI 9 ..., xori / ihiztariak bezala<br />

(badakigu hauste horrek, delako Erdi Aroko «césure épique» izenekoak bezala<br />

frantses zaharrean, elisio debekatzen duela, beraz jauzia erakusten).<br />

Orotarat «aitzin-jauzi» horiek bekanago dira, eta ere errankortasunez<br />

gehienetan ahulago. Gauza bera erran behar da jauzia «bi aldetara berdina»<br />

denean: II 40 ..., nure 4lbezain, zure; V 49 ...duzu 50 Berhala,... Bainan<br />

orok berdin baderakuste Oihenarten neurtitzaren malgutasun zaintsua (bi hitz<br />

hauk uztartzen ahal badira!) hizkuntzako gramatika eredu eta neurtitzaren<br />

arteko jokoan.<br />

3. Gaiaren mugatik haraindi, nahas-mahas...<br />

Oihenarten olerkaritzak badu bertze iker gaiik. Hemen lerrokatzen ditut<br />

errimari dagozkion zenbait.<br />

[23] 157

logo

Produits

Ressources

Entreprises

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!