28,8 MB - Euskaltzaindia

GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN EDO GRAMATIKA 'TA ...
bigez; XVI 28 neke biga), ehun ere (XVII xixari ehunen), eta berdin ber(a)
(V 49, XIII 49 berhala; XIII 11 ber-zuhurtzia).
Aldaketa edo aldizkatze xoil horietarik harat, nahiz zenbait guti erabiliak
(«menturatuak») euskal olerkaritza gehienean, edo horiekin nahasiz, Oihenartek
lekuz aldatzen edo urruntzen ditu ere erranaldiaren egituran indar berezia
duten hitzak: menperatzaile, aditzondo («adberbio») eta bertze: II 25-29 Hanbat...
Baninz bezain Zenbait betzain (=zenbait betzain baninz bezain; eztut
azpimarratzen ahots jokoa); 80- 82 Zenbat nizan Zutan izan (...); Zein manura
Er',ardura (hemen zenbat-en orde zein-en errepikatzetik dator Lafonek, arrazoin
gabe ene ustez, senditzen duen «moldegaizkeria»: erdaraz «à quel point...
combien...); XIII 87 lehen Etsirik hartu bano (=hartu baino lehen); XXVIII
3Hatsarrea zeren emaiten baitute.
3. Gramatikatik erretorikara
Elipsiak, erranaldiaren lokailu edo hitz nagusien eta zenbait aldiz hitz
guzien lekuz aldatzeak, horra uste dut azkenean zer diren Oihenarten estilo
poetikoaren ezaugarri azkarrenak, edo bederen, irakurtzaileak gehienik senditzen
dituenak. Gogoan badugu Oihenartek bazekiela latina (frantsesa baino ederkiago,
zion P. Lafittek), eta poetika latinean, espainolean eta italianoan bezala,
ikusten zituela euskal olerkaritza zuzenaren eredu hoberenak, asma daiteke
poetika latina ere sartu dela, silaben neurrian (beraz prosodian) bezala, estiloan.
Erakutsiko da menturaz noizpait hemen egiten den baino hurbilagotik zer
egite duten elgarrekin, aldi hortarik, Oihenarten estiloak eta olerkaritza latinak.
Errana da erretorika hutsa baztertzen dutala azterketa honetatik, gramatikako
ereduen eta neurtitzaren arteko loturetan egoiteko.
Hurbil hurbila dugu bizkitartean erretorika klasikoa, Oihenartek ere,
Montaigne batek lehenago bezala (baina hunek hastiatu zuen, bertzeak baliatu!),
bere ikastokietan (Maulen ala Bordelen) ikasi behar ukan zuena: Virgilius-en
aipamen ezagun batek erakuts dezake hitz-irudi horien aberastasun poetikoa.
Eztut uste Oihenartek egin zezakeela euskaraz molde berekorik (erran-nahia
eta gramatikazko akordatzea aldizkatuz). Huna alta Oihenarten bizpahiru
hyperbata aski ohargarriak (elgarrekin doatzin hitzak lodiz emaiten ditut): II
62 -63 Bertz' anhitz buruz Norbait onz'eginagorik: zuzen lerrokatuz heldu
da bertze norbait buruz anhitz onz'eginagorik («quelqu'autre ayant le visage
- littéralement: de tête - beaucoup mieux fait»); III 37 Bana herabe 38 Stakuru
gabe 39 Dinat, Argia, jitera; XX 28 Ethor zedin berri haren 29 Mariaren
30 Heltzeko beharrira (= ethor zedin berri haren heltzeko Mariaren beharrira).
IV. ERRIMA ETA ERRANALDIA: JAUZIAK ETA GELDITZEAK
Errima neurtitzaren «kadentzia» edo erortea da, musikarendako erabiltzen
den erran-nahi berean. Neurtitz luzeak har baldin badezake erranaldi osoa,
[21]
155