28,8 MB - Euskaltzaindia

JEAN-BAPTISTE ORPUSTAN
IV 51, ezpazitu IV 54 (ohar baikai—, ezpazai— bokal errepika hausten dela,
eta beraz «harmoniaren beharra» nagusi, iduriz) eta gaituelakotz XXII 55,
zaitu IV 59 (beraz —zitu-ri hurbil!). Joan aditzak har dezake, idazle gehienetan
bezala, bokal arteko hatstuna: noa XVI 19, nohela 32. Eztira aipamen guziak
emaiten.
Aldaketa horietan leku berezia dadukate Oihenartek atsotitzen lekukotasu
naz baliatuz (eta dudarik gabe ere haren aitzineko tradizione literarioaz)
derabiltzan ahozko molde laburtuek. Gehienak eta ezagunenak laguntzaile
iragankorrean ditugu: neke biga itut (ditut: sinalefak «irabazten» du silaba
bat, Lafonek ohartarazten duen bezala; emaiten ahal zen «neke bi ditut» XVI
28, tutzula (dituzula) XIV 30, draukat X 34 (231-garren atsotitzean drauku;
ikus ere Leizarraga eta b.), Argiratu'tut (XVII 7: elipsi markatua). Ohargarriena,
hutsa ezpada (?), VI 22 darote «derautate»-ren laburpen ohigabez. Zalgizen
zonetoan bute hartzen dut agintera zuzen bezala (eta ez R. Lafonek uste
zuen badute-ren laburpenetako, erran-nahiaz baliatuz, nahiz Oihenarten lizen
zien mugen barnean litzatekeen). Ahozko formak dira oraino dautano XIII
11, elauke II 52, enendauke II 61 (dagotano, elagoke, enendagoke).
Ohiz kanpoko formak badira ere, nahiz zuzenak, eta Oihenartek beti
bezala neurtitzaren edo harmoniaren beharretako hautatzen dituenak: III 44-
45 Noiz nakidana dakidan Jin (...) 48 Eta han bat akidan: ahots joko hutsa
bertsu osoan, Oihenart soinuaz jostatzen balitz bezala, ez ironia eta irri
maltzurrik gabe maitarien «zinkurinen» alderat; berdintsu XXIV 33 Dakit
dakidizula. Errimari zor dira forma zenbait, nahiz zuzenak: II 31 Haur
hal'ezten («Vers très obscur, dio Lafonek, zuzen aztertuz bizkitartean: La
forme relative ezten (...) ne peut avoir qu'une valeur finale(...) »; aditz hutsaren
subjuntibo balio hori ezaguna da idazle zaharretan); IX 9 daritzana («uste
duna?»); XVI 15-16 Nehorat joaiten zauzkidanean: Lafonek «obscur» dio,
nahiz datiboa zuzen heldu den euskaraz, et oraino arruntki erabilia; IX 30
Zeren hik hil banuken 31 Aipatu duken: lehenbiziko aditzak (Lafonek aztertzen
duen bai— ordeko ba-ez bertzalde, Xuberoko moldean) erlatibo forma hartzen
du (orai —la).
Huts zenbait utzi ote du ere Oihenartek jokabidean? XXI 2 Duzkizu
objeto pluraldunaren orde duztazu singularra behar laiteke, arrazoin osoan
R. Lafonek dioen bezala. Berdin erabilia zuen VII 19 ikuskizu, bainan hemen
errima egiteko: lizenzia batek ekarri duke bigarrena, beharrik gabe. Nork
eztaki bizkitartean euskal ahots egiturak, bereziki aditzean, baduela —zk(i)—
multzorat halako ixuri bat? eta ez ote du hemen idazleak emaiten —zt—
multzoaren ordain? Hona hasteko aditz laguntzaile gabeari ikusi dakon abantaila
ageriena: laburtasuna, «la prolixité...» delakoaren erremedio bat...
Alokutiboa, hain ezaguna B. Encepare garaztarraren neurtitzetan, eta ere
Garaziko (eta ingurune zenbaitetako) euskalkiaren osagailua, Oihenartek eztu
150 [16]