28,8 MB - Euskaltzaindia

JEAN-BAPTISTE ORPUSTAN
zaitudanean (Lafonek aztertzen duela: «Ber signifie ici seule». Dans cette
acception, il est d'ordinaire employé avec l'article»).
Errege hitza euskarak mugagabean du (hasteko jenden erran arruntetan:
zenbat eztut entzun lehenago «Angeleterrako, Espainiako errege», nahiz Fran
tziako Euskaldunek etzuten erregerik!), eta Oihenartek bietan (haren aroko
idazle gehienek bezala, baina hemen neurtitzaren gatik!), eta erriman: XX 111
Iudu erregearen 112 Sortzearen; eta aldiz itzuli berean urrunxago XX 112
ludu-erregez.
Partizipio bururakaitza inesibo «zaharrean », mugagabean da: X 22 ...
nolako? 23 Ikusten gogarako («ikustean» ginuke, gerundibo balioan, baina
Oihenart baliatzen da ere, arrazoinekin ene ustez, inesibo mugagabeaz).
Artetan mugatzea ere errepikatzen da: XIII 10 Zeren dena guzia (R.
Lafonek: «Il semble qu'Oihénart, pour exprimer avec plus de force l'idée de
«tout», ait employé ici les deux faons de la rendre, dena et guzia»); bizkitartean
ezin arruntago da den guzia, eta den oraino aditz hutsa («toute autant qu'elle
est»); beraz erlatiboaren mugatzeak du bakarrik errankortasuna azkartzen,
hizkuntzaren mugetarik den gutienik atera gabe.
Aldiz erlatibo mugatuaren (—na) elipsia osoa egiten da menturaz: XI 8
mana nezana guzia: «Nezana est pour nezanan, dio Lafonek, comme dans
la forme souletine nezaña pour nezañan». Izan daiteke; baina uste dut mugatua
dela hemen ere guzia-ren aitzinean, eta behar lukeela zuzenez nezanana, eta
badiduri, mugatzea atxikiz, kakofonia eztitu dela elipsiarekin..., ezeztatu gabe.
Hutsik edo lizenzia «ohiz kampokorik» badela hor, bereziki aro zaharretako
bertze neurtitzlarien ondoan. Etxeberri, Etxepare ala bertze, nork aitzina
lezake? Oihenart agertzen zauku, olerki eredu egile, eta aldi berean egiazko
euskarazko (erran nahi dut, gehienetan bederen, euskararen egitura berezietarik
moldatzen diren) «lizenzia poetiko»-en eraikitzaile.
II. ADITZAREN MORFOLOGIA, JOKABIDEA, ERABILERA
1. Aditzaren elipsia
Hain da ezaguna hizkuntza gehienek duten errextasun hau, eta bereziki
latinak... edo euskarak, non auherlan bailitake kasik gaiaren ikerketa xehe bat.
Atsotitz- en lekukotasuna hor, aitzina, aditzaren elipsia baita «estilo eliptiko»
zaharraren (erran nahi dut euskaldunaren) osatzaile nagusia. Errangabe doa
eztirela hemen aipatzen neurtitz egiturarekin zerbait ikusteko duten gaiak
baizik. Oihenartek, bizkitartean, eztu hainbertze erabiltzen aditzaren elipsia,
hau erranaldi xoilenetan baita gehienik, eta Oihenarten erranaldiak gehienetan
luzeak eta batzunak baitira; hita gorputz irudietan (X, XII, XIII) gutiago,
148 [14]