28,8 MB - Euskaltzaindia

GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN EDO GRAMATIKA 'TA ...
valeur adverbiale ». Bertzerik ikus daite: hoberenik bortxaz «de force», baina
lehenbiziko instrumentalak (gerundibo balioan) debekatzen zuen.
Duda bat sor daiteke XXII-garreneko adibide huntan: 16 Ez ur ban' urar'odola.
René Lafon-en azterketa zuzena da, iduriz: «Ur-ar(a): à la manière
de l'eau». Latinak bizkitartean hau du: «Manavit unda et sanguine»: «zarion
ura eta odola»; ez ote da entzun behar orduan «urarekin odola», zoziatiboko
atzizkiaren elipsia osoa? Elizateke parafrasia hortako «lizenzia ausart» bakarra.
Nominatibo huts mugagageak (ikus beherago) prolatiboa balo luke X 22
Argi zerbitzatzeko («argitzat» erran ginezake, bainan erdaraz «de lumière»
mugagabean), elipsia deusek eztuelarik entzuterat emaiten.
Orotara deklinabidean, atzizkien ezberdintasunetaz harat, Oihenartek eskuratzen
ditu eta menperatzen, neurri batean, baina bekan eta gehienetan bederen
neurtitzaren edo estiloaren beharrer hizkuntza gehiegi makurtu gabe, kasuen
erran-nahia eta erabilera.
3. MUGAGABE 'TA MUGATU
Estilo arruntean mugaturik eman ginezazkeen hitz batzu Oihenartek
mugagabean uzten ditu. Hautu hori ezta beti gramatikazkoa, bezala eta errannahi
bereko (orai bizkaitar) legez hitzekilako adibide hauek derakustenaz:
mugaturik I 1 Egia dena bezala; XXVI 21 Orai izana bezala; XX 124 hilalegez;
eta mugagabean VI 16 inhar bezala; XXIV Lasto-legez.
Mugagabea eman daiteke mugatuaren balioan, sintagma berak mugatua
duenean azken ezaugarria: XXII 16 Ez ur ban'(...)odola. Azken —a baliatzen
da lehen hitzeko, Etxeberriren hutsari demala beraz «kontra-adibidea»!
Bereziki objeto eta atributoak mugagabean egon daitezke: II 8 Badut(...) 9
Maitazarre (ohiz balio luke «badut ainitz maitazarre»); VI 18 Ezta hori ezkontze,
bana da saltzea (bigarren mugatzeak balio du beraz leheneko, eta anean... irabazi
da silaba bat!). Berdin, mugatzea alderantziz, XI 17 Zor din maitatu izateak 18
Ordainetan, maitatze. Aditz osagailua egon daiteke ere mugagabe hutsean: XXVI
32 Osagarri hik emanik (ohituago bederen «osagarria»).
Adibide berak erakusten du partizipio bururakorra (atributoa balio du)
mugagabe sinalefan eta erriman VIII 5 naiz maitatu 6 (...) dezdixatu. Aldiz,
erriman XIV 33 (...) aipatua 34 Zirat' (..) 36 Zerurano alxatua, mugatuaren
indar osoaz baliatuz.
Aditzaren osagailu zuzena mugagabean dago, laburpenak sortzen duela
soinu errankorrago bat, XVII 69 Gar behar zen gauzetan (ez ohi den bezala
garra: erdaraz ere muga bagean «de la flamme»).
Ber(a) osatuaren aitzinean gerta daite mugagabean: XIII 11 baita berzuhurtzia.
Oihenartek emaiten du ondotik ere atributuan: IV 45 Ban'ez ber
[13] 147