28,8 MB - Euskaltzaindia

JEAN-BAPTISTE ORPUSTAN
Ohargarriago zait bertze itzuli bat, Oihenarten neurtitz ederrenetarik
batean. XVII 75 Nangoenean noizpait udalen, 76 Andreak («Museak» dira),
zuen alhor zabalen; Lafonek dio «variante de udalan», beraz errimako ahots
aldatze hutsa; bigarrena zer da? zabal-en genitibo gibel emana? Huts eginen
dut behar bada, baina bertze zerbait ikusten dut, hots bi inesibo: udalen
erran-nahiz, inesibo garbia («en travail d'été»), bainan ere morfologiaz, udalanen
mugagabearen laburpena, euskarak hain ongi ezagutzen duen «haplologia»-ren
bidez; zabalen erran-nahiz berdin inesiboa «dans vos vastes campagnes», eta
formaz genitiboa, bainan ere inesibo mugagabe zaharra... Bederen dudazko
erabilera, eta Oihenartek ezin ederkiago badagien «lizentzia», hizkuntzaren
«arteketaz» baliatuz.
Adlatibo zenbait iker daiteke. Hala nola XIII 46 Zirudien bertara erriman;
Lafonek «tres obscur» ziona arrazoinekin: zuzenez datiboa behar lizateke
(«ressemblait à eux-mêmes»), bainan Oihenart datibo eta adlatibo kasuen
hurbiltasunaz baliatu da (erdaraz biak á-tik itzultzen dira). Ohigabeago oraino
XXII 2 «Du Alferitzak ahurrera»: «le latif ahurrera a la valeur d'un participe
passé» dio Lafonek Lafitten Gramatika aipatuz ($429: «quelques adlatifs emplo
yés comme verbes»). Molde hortan ohiz kampoko aditza da bizkitartean
ahurreratze, eta behar luke ahurreratu; hemen ere (ezpadu inesibo balioan
emaiten: «ahurrean»?) egitura ohitua zabaltzen du olerkariak. Argiago, ene
ustez, bertze hau: XXVIII 10 «Burura behar duk erramu-boneta», ezpaita
hemen batere zuzen heldu bururatu partizipio «bururakorra», eztuelakotz
Zalgizek berak eman behar «boneta burura», baina bai bertzek, aipamenak,
Oihenartek: «il faut te mettre sur la tête le béret de lauriers». Errimak du
bakarrik galdetzen aditz-izenean III 39-42 «(...)herabe (...)Dinat, Argia, jitera»:
zuzenez behar zen jitea nominatiboan (edo jiteko sujetoa herabe bada: literalki
«j'ai honte pour venir»). Aditz-izenaren adlatiboari (eta bertze aditz molde
batzuer) gehitzen duenean komparatiboaren —ago, hizkuntzako egituretaz
baliatzen da, baina hauk doi bat hedatuz: V 30 exekiterago auzat (balio du
gehiago exekitera). Bizidunekilako adlatiboa ohi gabea da itzuli huntan: II 8
Badut (...) 9 Maitazarre zugana; erran-nahiz maitasunaren mogimendua norbaitengana
erakusten du zuretzat prolatibo zuzenak baino hobeki, eta ondoko
errimak adlatiboa zuen (hemen zuzen): 11 (...) peitu 12 Bazara zu nigana?
Elatiboan zuzen heldu da, erriman izanik ere, IV 16 «Zuk ni zureti»:
«moi de ce qui est vótre ezta beraz Lafonek uste zuen bezala zutarik elatibo
personalaren orde: «equivaut ici à l'ablatif du pronom personnel (...)à cause
de la rime».
Genitiboak ikusi den bezala (baten'biga) har dezake prolatiboaren balioa,
kasu hau genitiboan egiten denean, eta beraz laburpenez elisione ezaugarriak
(')derakutsan bezala: XV 65 ó(...)zur', ene bano, 66 Eginen duzu gehiago»:
entzuten da zuretzat, enetzat: bada beraz bigarren atzizkiaren elipsia osoa.
Ezta hain argi zin atzizkik dagien elipsia XXVI 3 Egarriz botx'egoneta
neurtitz-erdian, eta Lafonek arrazoin duenez diolarik: «bortxa doit avoir
146 [12]