28,8 MB - Euskaltzaindia

GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN EDO GRAMATIKA 'TA ...
(«beharra») den ala ez, ezpaitakigu aski xeheki, menturaz, XVI-garren mendeko
euskara, Oihenartek ikasi zuena, nolakoa zen Xuberoa-Amikuzen.
Ohargarriena, gai huntan, forma aldaketarik gabe (—(ta)rik: ikus gorago
baizi/baizik...), partitiboaren erabilera da. Oihenartek berak erakutsi du zin
gaizki zen, Etxeberri Ziburukoaren neurtitzen moldean, kasu atzizki hortaz
eta bertzetaz behar baino gehiago baliatzea neurtitzen neurriaren betetzeko:
«...a fin datraper La mesure de ses Vers, 11 redouble souvent larticle Entre
ladiectif et le substantif, comme Lors quil dict, Enea galdea pour Ene galdea,
pensamenduetaric gaxtoetaric pour pensamendu gaxtoetaric» (Lettre de l'Art
Poétique, op. cit. orr. 229). Ausartzia ohiz kampoko horietarik («Licences
Exorbitantes» dio eskutitzak) zaintzen badu Oihenartek bere burua, huna
errimako partitibo zenbait: IV 7 Zu gabetarik (8 Dohatalarik); VII 29 behinere
gogorik, 30 Niri hunki egitekorik XIII (hitzen urruntasuna salbu, Etxeberri
ren errepika iduri du); XIII (14 halarik) 15... ez mehe soberarik; XVII 121
nehor niri obororik, XIX (9 Eztakiala ioan urterik) 10 Eur'aitorr'egin gaberik;
eta azken hau: XX 103 guer'ondorik, 104 Nonbaitkorik; partitiboak ekarri
du elatibo forma zuzenaren aldatzea (ondotik elatiboa balio du) erriman.
Oihenartek etzukeen «lizenzia» hau ohiz kampokoegia ikusten, are gutiago
egiazko bertze partitibo horiek, ezpaitira, egia erran, gramatikazko huts osoak,
bainan bai, bizkitartean, erdaraz erraiten den bezala, «iletarik doi bat tiratuak!»
Badira bertzalde ainitz partitibo (bereziki Laur karbarien eresian) erriman ere
osoki zuzenak. Oihenartek ikusten zuen muga lizenzia onargarrien eta hutsezkoen
anean; zenbait aldiz, bekan, arina iduritzen bazauku ere, aitzinatuz
oraino erakutsiko den bezala. Aipa dezadan oraino, hemen, «prosodia», jakinez
nola Oihenarten «beharriaren» arabera (« Vous deves consulter vostre oreille»
dio eskutitzak), partitiboa, adlatiboa, prolatiboa «lerrakorrak» diren «harzera,
harturic, harzeco, avec Laccent en la premiere» (Lettre... orr. 224), eta badutela
beraz leku berezia erriman.
Inesiboa-ren erabilera gehienetan ohikoa da. Bereziki XV 14 Enaiz orano,
deusetan, erriman izanik ere, gauza ezaguna da: «Zertan zira?» galdegiten da
arruntki, eta ihardesten «Deusetan», naiz/niz aditza azpientzunez. Eztut beraz
hor ikusten R. Lafonek zion «itzuli ilun» («expression obscure») hartarik;
literalki «je ne suis encore en rien», erran nahi du «parvenu à rien». Berdintsu
XXIV 22 Dugu hetan ezarri inesibo zuzena da («nous y avons mis») eta ez
prolatibo balioan, «L'inessif a ici la même valeur que dans l'expression bere
honetan «pour son bien» badio ere R. Lafonek.
Bi inesibo mugagabe, nahiz forma ezberdinean, jarraikitzen dira, xubereraz
oraino egiten ornen den moldean, VII 34 nitan gainen: R. Lafonek dio zati
hortaz «L'ensemble est obscur», eta inesiboak itzultzen ditu «á mon sujet»,
nere gainean edo hobeki nitaz balitz bezala.
Inesibo mugagabea erabilia da ere XVIII 1 «Iancotan bat huts iauretsac»,
erdarako «en Dieu, en tant que Dieu» balioan, prolatiboari hurbil beraz
(«comme Dieu») eta aski itzulgaitza erdarala.