28,8 MB - Euskaltzaindia

JEAN-BAPTISTE ORPUSTAN
41 Eta, nure 42 Bezain, zure: hurbil dezagun berdin Xuberoako moduan eta
erriman galdezkoa: III 46 Jin, eta nura, aldiz XVI 20 Nor' ezpaitatik); bigarrenean
hire, cure. Horrelako ahoskeraren aldaketa hutsak baziren Atsotitz-en
«tresnerian». Baliatzen du ere, bere erran-nahi berezian nihaur, hihaur.
Erakusletan, lehen edo hurbilak baditu haur-en diptongoa laburtuz eta
idekiz —o—rekilako formak: honen, hoien (XXVI 5 aho hoien hezagarri:
balio du hauien), hôtan (XX 43: erriman, azentuak erakusten duela laburpena),
hontan (IV 9); bainan ere bokal bakun hetsia atxiki dutenak kasu beretan:
IX 26 hunen, XI 25 hunetan (erriman).
Jabetasunezko ala erakusle, instrumentala xixtukaritik hasten da: nizaz,
zuzaz, hauzaz, harzaz (eta adlatiboan harzara)... Bitxiago da bigarren edo
arteko erakuslearen hau, erriman segurki: XXIV 39 galde nauzun horrez.
Zuzenago zen forma betean B. Etxepareren horregaz (ikus P. Altuna, op. cit.
orr. 101).
Hirugarren erakusleak baditu hirueko bokaldunak: heiek ergatiboa, heier
datiboa, heien genitiboa; eta ahozko moldean laburtuak: hek nominatiboa,
hetan inesiboa. Ezta aldaketarik bizidunekin; eta ondoko gairat, kasuen baliorat
aitzinatuz, aski argi da itzuli huntan: VI 11 Ezta, maitezko gauzetan, 12
Haurren borx'ahalik hetan: erran nahi du «aitametan» (ez R. Lafonek uste
duen bezala «gauzetan» errepikatuz aski moldegaizki, ezpaita horrelako hutsik,
«iluntasunak» baldin badira ere, Oihenarten neurtitzetan).
Zenbaitetan hitz horien bieko bokaletaz baliatu da sineresia edo dieresia
egiteko, neurtitzaren behar arau: dieresiarekin XVII 72.74 neure/ak; sineresiarekin
ahozko moldean XVII 3,76 zuen. Ahozko ahoskatze (erran badaiteke!)
hutsa ager daiteke idazkian, diptongoaren bokal heste ohitu eta sineresian:
XXIV 27 Zuk zuriak belzuriak (erriman dieresia, aldi berean hitz eta soinu
joko ederra).
Nahiz ahoskera hutseko gauza den, aipatuko dut hemen Oihenarten azken
olerki ezaguna, Ilhartitza: lehenbiziko errima biak eta azkena, oro dieresian,
eginak dira ahozko molde hortan: haitia, maitia, hobia, zuzenez «hautua,
maitea, hobea»; eztu, uste izan den bezala, Oihenartek bietan emaiten hitz
bera erran-nahi berean errimako, berak errana baitzuen gain-gainetik debekatua
zela olerki zuzenetan: lehenbiziko hobia «hil-hobia» da; bigarrena hobea;
«Arrain jaun, Zuberoako luje zenaren Ilhartitza », idatzi du biziaren eta biziko
mintza-molden idurian.
2. DEKLINABIDEKO KASUEN ERABILTZEAZ
Aitzinean aipatu diren adibideak eztira hemen berriz aztertuko. Ezta ere
beti ageriko olerkariaren hautua ereman duen arrazoina, neurtitzaren egitura
144 [10]