28,8 MB - Euskaltzaindia

JEAN-BAPTISTE ORPUSTAN
Hiztegiko gaia bada ere (idazleak baitema hitz bekan-etan), aipatzen dut
XVII 25 berainik (orai eman ginezake bere baitarik), baitirudi bera-ganik
zahar zenbaiten laburpena dela, edo bere-ganik genitiboarekilakoa (hitzetan
emaiten duen nurainik-en egiteko behar da ustez neure edo nure...).
Adlatiboko atzizkiak azken herskaria hartzen edo galtzen du: erriman
gabe da —gana (II, 2, 12, 107; IV 30; XX 40; XXVII 28) eta neurtitz barnean
aldi bat (XVIII 33 zugana jiteti: erdi-konsonante aitzinean delakotz edo tjiteti
hiru herskarien gogortasuna arindu nahiz).
Neurtitz barnean alderantziz, azken hau dugu, orotara guti eta hitz
berdinetan: VII 23 zu niganat hotzenago, 24 ni zuganat botzenago: hitz
joko, gramatika joko eta errankortasun ere konsonante aitzineko soinu gogor
horren erabiltzetik, argiago oraino azken huntan: XV 32 zure niganat gogorra.
Nahi balitz oraidanik ondorio bat atera, hauxe lizateke: erriman Oihenartek
baliatzen ditu gehienik atzizki azken konsonante gabeak, aldi berean laburrenak
edo arinenak, kontsonantedunak neurtitz barnean erabiliz eta bekanago.
Iduriz atzizki hau nominatiboari emaiten da, salbu aldi batez: XX 40
beregana (ez «beragana» edo «bergana»). Izan daiteke aldizkatze hutsa den
bi egituren artean, ezpada itxuraz nominatibo horretan genitibo laburtu zenbait
ikusi behar? Kausatiboan ohar bera egin daiteke, hasteko.
Kausatiboak: —gati, —gatik, —gatila.
«Kausatibo» izendatzen da laburpenez, P. Lafittek dioenean, arrazoinekin,
«causal ou concesszf».
Azken kontsonante gabea, hemen ere, erriman da gehienik (III 21, 24;
VII 39; X 40; XIV 26, 26; XV 33, 35, 70, 72; XX 110), genitibo zaharrarekin
(—n gabearekin) aldi bat: XIV 26 bategati, 25 Iaincoagati-rekin erriman.
Errannahiak eztitu biak berexten, baina bai 1° bigarrenaren itzuli ohituak
(«Jinkuaatik» entzuten da Baxe-Nabarran, eta «zuregatik» etab.) 2° lehenbizikoa
ren soinu gogorrak arteko —e gabe (ikus gorago bizkitartean berzetratko).
Neurtitz barnean agertzen da kontsonante aitzinean, biziki bekanago (XIII
12; XV 23; XXIII 14).
Errima guti egiten da azken kontsonantedunarekin: II 49 horiegatik (biziki
ohargarri ere genitibo zaharra eta «neurtitzeko behar» delako gabea, —ie—
sineresian ahozkatu behar baita, eta hitzak egiten du lau silabako neurtitz
labur osoa), 50 orogatik: ohar gaiten bi neurtitzetan balio berean errepikatzen
dela («Malgré tout cela» Lafon-en itzulpenean, eta nahi bada errepika hitzez
hitz itzuli: «malgré cela, malgré tout (cela)».
Neurtitz barnean usuago da, konsonante aitzinean aldi bat salbu (VIII
25 hargatik utzi), eta ere genitibo batekin: VII 11 horregatik hura. Badaiteke
ere, silaba mugatzeaz bertzalde (VIII 25), errankortasun azkarrago bat bilatu
duela poetak (adibidez: V 62 Zergatik? Maite zintielakotz).
140 [6]