28,8 MB - Euskaltzaindia
28,8 MB - Euskaltzaindia 28,8 MB - Euskaltzaindia
JEAN-BAPTISTE ORPUSTAN silaben zenbakia eta soinua moldatu: noiz egin elisio eta sinalefak, silaba bat irabaziz (—ti), edo soinu gogorregiak ezabatu, noiz aldiz soinua bizkortu, edo silaba bat gehitu (—tik). Lehenbizikoa (—ti) aurki daiteke hiru moldez: gehienik kontsonante aitzinean: V 39 leihoti jauziz, 45 gaurgoiti zerbait; XII 33 hanti nag'; XIV 7 gaineti, hotzik (hazkatuak sinalefa debekatzen duenaz geroz, .ageri soinuak duela hautua ekarri); XV 31 hanti datorra; XVII 60 erorteti begiratzeko; XXII 26 nonti bait'; XXIV 23 zein ondoti, zein; XXVI 52 hanti-landan, 72 gordailuti hék; XXVII 29 aitziti ni; gero sinalefan: X 49 ainziti, ederrik (pondukatzeak eztu elisio ez sinalefarik kentzen, euskaran erdaran bezala, non ezten kopla zaharreko neurtitz luzearen gelditzean: ikus beherago); XIII 12 gainti utzia; XV 48 jagoiti enanzuna; XXVI 51 zurati erautsirik; XXVII 1 jagoiti unha; azkenik delako hirueko ezberdineko (kopla zaharreko neurtitz luzearen gelditzean («errima gabeko neurtitza» baitio bitxiki Oihenartek): X 27 gaineti 1; XII 18 hanti /; XXVI 39 karbategiti /. Dudan utziko da adibide hau: XIII 12 orozaz gainti utzia. R. Lafonek dio gaineti elatiboaren orde dela «menturaz» («est sans doute pour gaineti»): Oihenarten «lizentzia poetikoetan» lizate orduan, ezpazen haren aroko mintzairan erabilia; uste dut ere ikus daitekeela hor —ti atzizkiaz egin izen lagun hetarik («tenue par tous pour supérieure»), lizenziarik gabe beraz. Neurtitzaren barnean, —tik herskariduna, hameka aldietarik bederatziz bokal aitzinean da, sinalefa hautsiz, edo, nahi bada, silaba baten irabazteko: XIII 4 burutik oinzalala; XV 9 geroztik esperanzaz, 53 gaurgoitik oinaren; XVII 26 zerutik igorria, jagoitik eztela; XX 129 saparretik oldartzean; XXIV 34 gaurgoitik epa; XXV 9 jagoitik ezpaitugu; XXVI 71 hizkatzetik eskukara. Aldi bat hatskatuaren aitzinean da, horrekin bat egiten duela orduan hemengo euskalkiaren arabera: XV 37 aitzitik haur da. Bakarrik aldi bat ere kontsonante azkarraren aitzinean: XVII 22 aitzitik zitzauzte gibeltu: herskari eta xixtukari lerro hortan ikus —entzun, bederen!— daiteke errankortasun bat Museen kontra-ko erasia bizkortzen duena; baina zenbat horrelako soinu-joko eztu ezarri Oihenartek kantatzetik berex moldatu dituen neurtitzetan, nahi ukan balu bezala, Mallarmé-k —berriz ere!— erranen duena aitzindu: «musikari bere ontasuna hartu», XVI-XVII-garren mendetako olerkariek, Europa gehienean, gogoan zuten xedea, balinba. Adlatiboa: —ra, —rat, —la. Ezta hemen eztabadatuko hea —ra denez —rat -en laburpena P. Lafittek zion bezala (Grammaire..., orr. 60. $140), ala —ra den gehitu —t emanez. Badakigu aldiz —la agertzen dela —a azken ahotsa duten hitzetan (id.), eta xuberotarra dela: horrela aurkitzen da aldi bakar batez erriman: XIII 4 burutik 138 [4]
GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN EDO GRAMATIKA 'TA ... oinzolala (hemen, zola hitzarekin zuzen heldu bada ere, Xuberoko moldean, errimaren beharrak soinuarena, ene iduriz, gainditu duke!). Errimak badira hiruetan-hogita bat hurbil —ra elatibodunak, silaba bat eta erditik (—era, —ira, —ara, —ora, —ura), bietara (—tzera, —tera, — rira, hara) eta goiti (—atzera, —itera). Aipamen guzien ezartzea luzeegi heldu bailizateke, utziko da. Erran dezadan bakarrik elatiboa eztela batere segur aldi batez: XXIII 8 zure begira, nahiz R. Lafonek zuzen emaiten duen elatibo balioan «á vous attendre »: «zure beha nago» itzuli erran-nahi eta egitura berekoan bezala, begiratze-ren aditz erroa izan daiteke. Nasaitasun horren ondoan, Oihenartek eztu behin ere ezarri —rat erriman, edo...ezta behartu. Neurtitz barman berdintsu: aldi bailar batez eman du —rat, XVI 15 nehorat joaiten; nahiz j— «i konsonata» den Oihenartendako, eta guretzat «erdi-konsonan ta», badiduri bokalismo azkarregia (eta «erdi-kontsonanteak» badu hemen zer ikus) hautsi nahi izan duela (a-j-o-a-i); ezpada zenbaitek —rat atzikiari demoten mogimenduzko balioa, baina bitxi laiteke aldi bakar huntan! Gaineratuko da bertze adibide hau, —rat adlatiboa —ko genitiboaz luzaturik emaiten duena: XXV 4 berzetratko amorioa. Badakigu konsonante arteko bokal erorte hori, tra tara-ren orde, eki-sortaldeko euskalki zenbaitetan (eta xuberotarrean beraz) aurkitzen dela aski goizik, nahiz euskal ahoskerako ereduen etsai hutsa den (euskarak etorkiz ezagutzen ez duen delako «muta cum liquida»): guti baderabila orotara Oihenartek, moldea Atsotitz-etan zuen (adibidez 6 aberats eta 9 abrats), eta beharko da noizpait erakutsi atsotitzetan hartua dela Oihenartek olerkietan derabilan «tresneria» gehiena, hiztegi, gramatika, egitura edo gogoeta... Gehiago, lehenbiziko ahots gogortasun horren gainera bi atzizkiak lotu ditu arteko bokal ohiturik gabe: —ratko eta ez —rateko. Sinalefarekin ondotik, aski molde gaitzeko itzulia iduritzen zaigu, nahiz hobearen egitea gaitz den ere. Bertze orotan —ra aurkituko da, edo konsonante aitzin (hamar bat aldiz) eta kopla zaharreko gelditzean (aldi bat: XXVI hetara / hauk datorrala), edo sinalefa eginez (XVI 20 nor'ezpaitakit, XVII 25 lurrer'etorria, XX 109 goiztirir'izar bati: ohartzeko da elisio moldean emanak direla, baina bereziki azkenean sinalefak soinu hobea demala, tiriri baino hobe tirirai iduriz...). Bizidunekilako elatibo-adlatiboak: —ganik, —gana(t). Lehenbizikoak eztu aldaketarik (ikus berdin —tarik elatibo plurala eta —danik aditz-lagunetan: XVII 19 oraidanik...), eta Oihenartek nominatiboari lotzen du, ez genitiboari: III 43, VII 6, 19, XXVI 31 higanik; XX 165 aitaganik; XXV 23 zuganik. Baina zer ote da XX 146 harganik ? Eztirudi huraganik dugula, bainan bai harenganik -en laburpena, beraz genitiboaren ondotik: gai hau urrunago ikertuko da, baina ageri dena da Oihenart eztela hemen ere molde bakar batean gelditu, harganik-ek egiten baititu neurtitz laburreko lau silabetarik hiruak! [5] 139
- Page 79 and 80: estaquiala(19) ezasquidala(8)8 adi(
- Page 81 and 82: OIHENARTEN NEURTITZETAKO ADIZTEGIA
- Page 83 and 84: JAITSI badaitso(13)41 JARRAITU narr
- Page 85 and 86: siotsan(3) siostela(22) bihotsa(13)
- Page 87 and 88: OIHENARTEN NEURTITZETAKO ADIZTEGIA
- Page 89 and 90: aut (*edun) 3 bada (izan) 12,14...
- Page 91 and 92: duquedala (***) 17 duquen (*edun) 9
- Page 93 and 94: nensan (ezan) 13 nerraque (erran) 1
- Page 95 and 96: CONSIDERACIONES SOBRE EL LÉXICO PR
- Page 97 and 98: CONSIDERACIONES SOBRE EL LÉXICO PR
- Page 99 and 100: CONSIDERACIONES SOBRE EL LÉXICO PR
- Page 101 and 102: OIHENART-EN LEXIKO-SORKUNTZA palabr
- Page 103 and 104: CONSIDERACIONES SOBRE EL LÉXICO PR
- Page 105 and 106: CONSIDERACIONES SOBRE EL LÉXICO PR
- Page 107 and 108: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 109 and 110: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 111 and 112: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTE'N ZEN
- Page 113 and 114: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 115 and 116: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 117 and 118: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 119 and 120: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 121 and 122: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 123 and 124: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 125 and 126: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 127 and 128: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 129: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 133 and 134: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 135 and 136: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 137 and 138: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 139 and 140: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 141 and 142: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 143 and 144: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 145 and 146: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 147 and 148: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 149 and 150: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 151 and 152: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 153 and 154: PATXI ALTUNA Oihenarten poesigintza
- Page 155 and 156: PATXI ALTUNA bitarikoak dira: zeren
- Page 157 and 158: PATXI ALTUNA guiçonés. Salbuespen
- Page 159 and 160: PATXI ALTUNA lehen galdera: exenplu
- Page 161 and 162: PATXI ALTUNA Bosgarren arauaz ez da
- Page 163 and 164: PATX/ALTUNA lo ditut Iin dice haré
- Page 165 and 166: PATXI ALTUNA methode» idatzi ondor
- Page 167 and 168: I-XIII. kantak NEREA ARRIZABALAGA -
- Page 169 and 170: NEREA ARRIZABALAGA - PATXI ALTUNA a
- Page 171 and 172: NEREA ARRIZABALAGA - PATXI ALTUNA H
- Page 173 and 174: XARLES VIDEGAIN atsotitzen ezaugarr
- Page 175 and 176: XARLES VIDEGAIN Oih. 342: Ogui beza
- Page 177 and 178: XARLES VIDEGAIN hala nola 474.: Usq
- Page 179 and 180: OIHENART Y SU APORTACION A LA DISCU
JEAN-BAPTISTE ORPUSTAN<br />
silaben zenbakia eta soinua moldatu: noiz egin elisio eta sinalefak, silaba bat<br />
irabaziz (—ti), edo soinu gogorregiak ezabatu, noiz aldiz soinua bizkortu,<br />
edo silaba bat gehitu (—tik).<br />
Lehenbizikoa (—ti) aurki daiteke hiru moldez:<br />
gehienik kontsonante aitzinean: V 39 leihoti jauziz, 45 gaurgoiti zerbait;<br />
XII 33 hanti nag'; XIV 7 gaineti, hotzik (hazkatuak sinalefa debekatzen duenaz<br />
geroz, .ageri soinuak duela hautua ekarri); XV 31 hanti datorra; XVII 60<br />
erorteti begiratzeko; XXII 26 nonti bait'; XXIV 23 zein ondoti, zein; XXVI<br />
52 hanti-landan, 72 gordailuti hék; XXVII 29 aitziti ni;<br />
gero sinalefan: X 49 ainziti, ederrik (pondukatzeak eztu elisio ez sinalefarik<br />
kentzen, euskaran erdaran bezala, non ezten kopla zaharreko neurtitz luzearen<br />
gelditzean: ikus beherago); XIII 12 gainti utzia; XV 48 jagoiti enanzuna;<br />
XXVI 51 zurati erautsirik; XXVII 1 jagoiti unha;<br />
azkenik delako hirueko ezberdineko (kopla zaharreko neurtitz luzearen<br />
gelditzean («errima gabeko neurtitza» baitio bitxiki Oihenartek): X 27 gaineti<br />
1; XII 18 hanti /; XXVI 39 karbategiti /.<br />
Dudan utziko da adibide hau: XIII 12 orozaz gainti utzia. R. Lafonek<br />
dio gaineti elatiboaren orde dela «menturaz» («est sans doute pour gaineti»):<br />
Oihenarten «lizentzia poetikoetan» lizate orduan, ezpazen haren aroko mintzairan<br />
erabilia; uste dut ere ikus daitekeela hor —ti atzizkiaz egin izen lagun<br />
hetarik («tenue par tous pour supérieure»), lizenziarik gabe beraz.<br />
Neurtitzaren barnean, —tik herskariduna, hameka aldietarik bederatziz<br />
bokal aitzinean da, sinalefa hautsiz, edo, nahi bada, silaba baten irabazteko:<br />
XIII 4 burutik oinzalala; XV 9 geroztik esperanzaz, 53 gaurgoitik oinaren;<br />
XVII 26 zerutik igorria, jagoitik eztela; XX 129 saparretik oldartzean; XXIV<br />
34 gaurgoitik epa; XXV 9 jagoitik ezpaitugu; XXVI 71 hizkatzetik eskukara.<br />
Aldi bat hatskatuaren aitzinean da, horrekin bat egiten duela orduan<br />
hemengo euskalkiaren arabera: XV 37 aitzitik haur da.<br />
Bakarrik aldi bat ere kontsonante azkarraren aitzinean: XVII 22 aitzitik<br />
zitzauzte gibeltu: herskari eta xixtukari lerro hortan ikus —entzun, bederen!—<br />
daiteke errankortasun bat Museen kontra-ko erasia bizkortzen duena; baina<br />
zenbat horrelako soinu-joko eztu ezarri Oihenartek kantatzetik berex moldatu<br />
dituen neurtitzetan, nahi ukan balu bezala, Mallarmé-k —berriz ere!— erranen<br />
duena aitzindu: «musikari bere ontasuna hartu», XVI-XVII-garren mendetako<br />
olerkariek, Europa gehienean, gogoan zuten xedea, balinba.<br />
Adlatiboa: —ra, —rat, —la.<br />
Ezta hemen eztabadatuko hea —ra denez —rat -en laburpena P. Lafittek<br />
zion bezala (Grammaire..., orr. 60. $140), ala —ra den gehitu —t emanez.<br />
Badakigu aldiz —la agertzen dela —a azken ahotsa duten hitzetan (id.), eta<br />
xuberotarra dela: horrela aurkitzen da aldi bakar batez erriman: XIII 4 burutik<br />
138 [4]
Change language