28,8 MB - Euskaltzaindia

GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
EDO GRAMATIKA 'TA NEURTITZAREN EGITURA
OIHENARTEN OLERKIETAN
Jean-Baptiste ORPUSTAN
U.R.A. 1055 du C.N.R.S., Bordeaux III
Aski ezaguna da olerkaritzako arauek hizkuntzaren egitura xoil edo
arrunten aldatzera deramatela, guti edo aski, non ezten bortxatzera, den
olerkaririk hoberena, eta hizkuntzaren alderat biratuena; eta gehiago olerkari
ahula, menturaz, edo hizkuntza gaizki ezagutzen duelakotz edo guti errespetatzen.
Ikuspegi hedatu horren kontra, egia erran, aitzina daiteke ere bertzc
hau: izan direla jakitate guzizkoak eta olerkiko edergintza goienean zenkatenak,
hizkuntzaren egitura ezagun osoan aldatu dutenak, bereziki joan den mende
azkenetik hunarat. Azken hauetan aipa dezadan bakarrik Frantziako Mallarmé
baten izena.
Ez ote da «anakronismo» edo aro-zuzengaitz handiegia, nahiz argiena,
XVII-garren eta XIX-XX-garren mende elgarretaratze hau? Gauza ezin ukatua
dudarik gabe, hain dira urrun aro honetako eta klasikotasuneko edergilen eta
olerkarien («kloba-honzalen») gogo-xedeak, Mallarmé 'ta Oihenartenak. Eztut
osoki baztertuko, bizkitartean, baduela ere urrundik hurbiltze hunek bere
gisako egokitasuna, eta, nahiz bi bide eta gogo osoki ezberdinetan, badutela
euskaldun klasikoak eta erdaldun modernoak, bakoitzak bere hizkuntzaren
erabiltzean, eta bakarrik huntan, halako ahaidegoa bat.
Oihenartck hautatu zituen beraz bi zailtasun olerkiari eman zenean: 1.
erregela europatar klasikoen baitezpadakotasuna (bertsuaren eta neurtitzaren
egituran, silaben zenbakian bere beharrezko elisio eta sinalefekin —eta ez,
aitzinekoek bezala, bakoitzaren hautura—, errimaren, den gutienik silaba bat
eta erdiekin, zuzentasun eta aberastasunean... Eta eztut sartu gogo oraino
silaben azentuan eta «luzetasunean»...), 2. neurtitzaren laburtasuna (lau silabatik
hamabietaraino), silaben zenbakia bietan edo hiruetan aldatuz olerki bertsudun
gehienetan. Aldiz, egin ditu ere bertsugabeko olerki zenbait, ez ttipienetarik
[1]
135