Synthèse de l'histoire du nucléaire en Belgique ... - Peter Lang

Synthèse de l'histoire du nucléaire en Belgique ... - Peter Lang Synthèse de l'histoire du nucléaire en Belgique ... - Peter Lang

peterlang.com
from peterlang.com More from this publisher
13.05.2013 Views

Synthèse de l’histoire du nucléaire en Belgique, période : 1990-2005 Marcel MARIS Président de la BNS (2006-2007) Ce premier addendum au livre Un demi-siècle de nucléaire en Belgique, publié en 1994 a été rédigé pour synthétiser les développements réalisés pendant les années 1990-2005. En effet, ces quinze années se caractérisent par un nombre important d’évènements nationaux et internationaux et aussi par de nouveaux défis. Il a été jugé important de consolider cette histoire dans cet addendum. I. Formation dans l’enseignement supérieur et recherche universitaire A. Formation dans l’enseignement supérieur Dans les pays de l’Europe de l’Est, les réacteurs à eau pressurisée sont devenus une source d’énergie fiable et sûre et leur utilisation est soutenue par les gouvernements respectifs. Des plans récents de développement de centrales nucléaires, en Chine par exemple, indiquent un intérêt nouveau pour cette technologie qui permet deduire la dépendance du pétrole, du gaz et d’autres sources fossiles. Dans l’Europe des quinze, il n’y a que la France et récemment la Finlande qui adoptent cette même stratégie. Le gouvernement belge a opté pour l’arrêt définitif des centrales nucléaires après quarante ans d’exploitation comme en témoigne l’arrêté royal du 31/01/2003 sur la sortie progressive de l’énergie nucléaire à des fins de production industrielle d’électricité. L’arrêt de la construction de nouvelles centrales, qui a été imposé de fait avant la libération du marché de l’électricité, a diminué l’intérêt des jeunes à développer leur carrière dans le nucléaire, bien que ce domaine présente toujours plusieurs possibilités d’emploi et d’épanouissement dans des domaines divers de la technologie et les facteurs organisationnels et humains. 15

<strong>Synthèse</strong> <strong>de</strong> l’histoire <strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>Belgique</strong>, pério<strong>de</strong> : 1990-2005<br />

Marcel MARIS<br />

Prési<strong>de</strong>nt <strong>de</strong> la BNS (2006-2007)<br />

Ce premier ad<strong>de</strong>n<strong>du</strong>m au livre Un <strong>de</strong>mi-siècle <strong>de</strong> <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>Belgique</strong>, publié <strong>en</strong> 1994 a été rédigé pour synthétiser les développem<strong>en</strong>ts<br />

réalisés p<strong>en</strong>dant les années 1990-2005. En effet, ces quinze années se<br />

caractéris<strong>en</strong>t par un nombre important d’évènem<strong>en</strong>ts nationaux et internationaux<br />

et aussi par <strong>de</strong> nouveaux défis. Il a été jugé important <strong>de</strong><br />

consoli<strong>de</strong>r cette histoire dans cet ad<strong>de</strong>n<strong>du</strong>m.<br />

I. Formation dans l’<strong>en</strong>seignem<strong>en</strong>t supérieur<br />

et recherche universitaire<br />

A. Formation dans l’<strong>en</strong>seignem<strong>en</strong>t supérieur<br />

Dans les pays <strong>de</strong> l’Europe <strong>de</strong> l’Est, les réacteurs à eau pressurisée sont<br />

<strong>de</strong>v<strong>en</strong>us une source d’énergie fiable et sûre et leur utilisation est sout<strong>en</strong>ue<br />

par les gouvernem<strong>en</strong>ts respectifs. Des plans réc<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> développem<strong>en</strong>t <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales <strong>nucléaire</strong>s, <strong>en</strong> Chine par exemple, indiqu<strong>en</strong>t un intérêt nouveau<br />

pour cette technologie qui permet <strong>de</strong> ré<strong>du</strong>ire la dép<strong>en</strong>dance <strong>du</strong> pétrole, <strong>du</strong><br />

gaz et d’autres sources fossiles. Dans l’Europe <strong>de</strong>s quinze, il n’y a que la<br />

France et récemm<strong>en</strong>t la Finlan<strong>de</strong> qui adopt<strong>en</strong>t cette même stratégie. Le<br />

gouvernem<strong>en</strong>t belge a opté pour l’arrêt définitif <strong>de</strong>s c<strong>en</strong>trales <strong>nucléaire</strong>s<br />

après quarante ans d’exploitation comme <strong>en</strong> témoigne l’arrêté royal <strong>du</strong><br />

31/01/2003 sur la sortie progressive <strong>de</strong> l’énergie <strong>nucléaire</strong> à <strong>de</strong>s fins <strong>de</strong><br />

pro<strong>du</strong>ction in<strong>du</strong>strielle d’électricité.<br />

L’arrêt <strong>de</strong> la construction <strong>de</strong> nouvelles c<strong>en</strong>trales, qui a été imposé <strong>de</strong><br />

fait avant la libération <strong>du</strong> marché <strong>de</strong> l’électricité, a diminué l’intérêt <strong>de</strong>s<br />

jeunes à développer leur carrière dans le <strong>nucléaire</strong>, bi<strong>en</strong> que ce domaine<br />

prés<strong>en</strong>te toujours plusieurs possibilités d’emploi et d’épanouissem<strong>en</strong>t<br />

dans <strong>de</strong>s domaines divers <strong>de</strong> la technologie et les facteurs organisationnels<br />

et humains.<br />

15


<strong>Synthèse</strong> <strong>de</strong> l’histoire <strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong><br />

Reconnaissant l’importance <strong>de</strong> l’é<strong>du</strong>cation <strong>en</strong> ingénierie <strong>nucléaire</strong>,<br />

plusieurs universités belges ont pris l’initiative <strong>de</strong> joindre leurs forces<br />

pour créer le Belgian Nuclear Higher E<strong>du</strong>cational Network (BNEN), qui<br />

a son siège au SCK▪CEN, offrant un curriculum qui con<strong>du</strong>it à l’obt<strong>en</strong>tion<br />

d’un diplôme <strong>de</strong> Master of Nuclear Engineering. La BNEN a d’ailleurs<br />

été prise comme référ<strong>en</strong>ce pour la création <strong>de</strong> son équival<strong>en</strong>t au niveau<br />

europé<strong>en</strong> : la European Nuclear E<strong>du</strong>cational Network (ENEN).<br />

Les instituts supérieurs d’ingénieur in<strong>du</strong>striel offrant une spécialisation<br />

<strong>nucléaire</strong> ont vu le nombre <strong>de</strong> leurs étudiants pour cette spécialisation<br />

diminuer et se sont vu obligés <strong>de</strong> ré<strong>du</strong>ire leur offre d’options. Il subsiste<br />

cep<strong>en</strong>dant une haute école par régime linguistique : het eXpertisec<strong>en</strong>trum<br />

voor In<strong>du</strong>strie, On<strong>de</strong>rwijs <strong>en</strong> Sam<strong>en</strong>leving (XIOS) à la Hogeschool<br />

Limburg, et l’Institut supérieur in<strong>du</strong>striel <strong>de</strong> <strong>Belgique</strong> (ISIB) à Bruxelles.<br />

B. Formation et recherche universitaire<br />

La recherche <strong>en</strong> physique <strong>de</strong>s hautes énergies est bi<strong>en</strong> organisée au<br />

niveau national, avec <strong>de</strong>s groupes ess<strong>en</strong>tiellem<strong>en</strong>t complém<strong>en</strong>taires dans<br />

plusieurs Universités. En particulier, un Pôle d’attraction interuniversitaire<br />

(PAI) réunit <strong>de</strong>puis 2002 tous les groupes <strong>de</strong> théorici<strong>en</strong>s et d’expérim<strong>en</strong>tateurs<br />

actifs dans le domaine. Ce projet ambitieux d’étu<strong>de</strong>s théoriques<br />

et expérim<strong>en</strong>tales intégrées <strong>de</strong>s interactions fondam<strong>en</strong>tales a<br />

permis à la <strong>Belgique</strong> d’obt<strong>en</strong>ir gran<strong>de</strong> visibilité internationale par rapport<br />

aux budgets alloués et à la taille <strong>de</strong> chacun <strong>de</strong>s groupes.<br />

La physique <strong>de</strong>s basses énergies recouvre la physique <strong>nucléaire</strong> fondam<strong>en</strong>tale<br />

au s<strong>en</strong>s large. L’étu<strong>de</strong> <strong>de</strong>s propriétés <strong>du</strong> noyau atomique a<br />

débuté dans les années 1950 dans les cinq gran<strong>de</strong>s universités belges. Elle<br />

a connu une impulsion considérable à la fin <strong>de</strong>s années 1980 grâce à un<br />

projet d’accélération d’ions radioactifs au cyclotron <strong>de</strong> Louvain-la-Neuve<br />

(LLN), projet qui a réuni plusieurs <strong>de</strong>s groupes belges travaillant dans le<br />

domaine. Grâce à cette collaboration, toujours active, et au PAI qui y est<br />

associé, le cyclotron <strong>de</strong> Louvain-la-Neuve a joué un rôle <strong>de</strong> pionnier dans<br />

le développem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s faisceaux radioactifs, qui fait l’objet actuellem<strong>en</strong>t<br />

<strong>de</strong> nombreuses avancées dans le mon<strong>de</strong>. Des résultats importants expérim<strong>en</strong>taux<br />

et théoriques ont été obt<strong>en</strong>us par les équipes belges tant à LLN<br />

qu’auprès <strong>de</strong>s grands accélérateurs mondiaux dans l’étu<strong>de</strong> <strong>de</strong>s cycles <strong>de</strong><br />

nucléosynthèse stellaire, <strong>de</strong>s propriétés <strong>de</strong>s noyaux éloignés <strong>de</strong> la stabilité,<br />

dans le développem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> métho<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mesure <strong>de</strong>s mom<strong>en</strong>ts électromagnétiques<br />

<strong>de</strong>s noyaux et <strong>de</strong> détecteurs performants pour l’étu<strong>de</strong> <strong>de</strong>s<br />

collisions profondém<strong>en</strong>t inélastiques <strong>en</strong>tre <strong>de</strong>ux noyaux. Des étu<strong>de</strong>s<br />

d’interactions faibles sont effectuées pour mettre <strong>en</strong> évi<strong>de</strong>nce, dans la<br />

désintégration bêta <strong>de</strong> noyaux atomiques, <strong>de</strong>s effets qui ne peuv<strong>en</strong>t pas<br />

être expliqués par le modèle standard.<br />

16


17<br />

Marcel Maris<br />

C. Le C<strong>en</strong>tre <strong>de</strong> recherches <strong>du</strong> cyclotron <strong>de</strong> l’UCL<br />

à Louvain-la-Neuve<br />

De 1990 à 1998, les activités <strong>du</strong> C<strong>en</strong>tre <strong>de</strong> recherches <strong>du</strong> cyclotron <strong>de</strong><br />

l’UCL à Louvain-la-Neuve ont connu <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s avancées : diversification<br />

<strong>de</strong>s faisceaux accélérés, faisceaux d’ions radioactifs, faisceaux d’ions<br />

lourds stables, faisceaux <strong>de</strong> neutrons rapi<strong>de</strong>s ; diversification <strong>de</strong>s applications<br />

<strong>de</strong> ces faisceaux, dans la recherche fondam<strong>en</strong>tale <strong>en</strong> physique et<br />

astrophysique <strong>nucléaire</strong>s, dans la recherche appliquée <strong>en</strong> chimie et mé<strong>de</strong>cine<br />

<strong>nucléaire</strong>s, dans les applications in<strong>du</strong>strielles et spatiales, membranes<br />

<strong>de</strong> micro filtration et dégâts radiatifs ; diversification aussi dans les utilisateurs<br />

<strong>de</strong> ces faisceaux, au niveau belge dans le cadre <strong>de</strong> Pôle d’attraction<br />

interuniversitaire (PAI), au niveau europé<strong>en</strong> grâce à <strong>de</strong>s contrats avec la<br />

Commission europé<strong>en</strong>ne ainsi qu’au niveau mondial.<br />

À partir <strong>de</strong> 1998, le non-remplacem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s physici<strong>en</strong>s travaillant auprès<br />

<strong>du</strong> cyclotron et partant à la retraite a malheureusem<strong>en</strong>t <strong>en</strong>traîné un<br />

ral<strong>en</strong>tissem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s activités <strong>en</strong> physique <strong>nucléaire</strong> au profit <strong>de</strong> <strong>de</strong>ux autres<br />

ori<strong>en</strong>tations : la climatologie et la physique <strong>de</strong>s hautes énergies. Les programmes<br />

<strong>de</strong> physique et astrophysique <strong>nucléaire</strong>s continu<strong>en</strong>t avec le<br />

support <strong>de</strong> la Commission europé<strong>en</strong>ne : exploitation <strong>de</strong>s faisceaux d’ions<br />

radioactifs, <strong>de</strong>s faisceaux monocinétiques <strong>de</strong> neutrons rapi<strong>de</strong>s et <strong>de</strong>s<br />

faisceaux d’ions lourds stables.<br />

La pro<strong>du</strong>ction <strong>de</strong> membranes microporeuses et l’étu<strong>de</strong> <strong>de</strong>s dégâts radiatifs<br />

dans différ<strong>en</strong>ts matériaux, dans le cadre notamm<strong>en</strong>t <strong>de</strong> l’ESA avec<br />

le développem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> dispositifs semi-con<strong>du</strong>cteurs résistant aux rayonnem<strong>en</strong>ts,<br />

sont poursuivies. Le CRC souti<strong>en</strong>t aussi le développem<strong>en</strong>t <strong>de</strong><br />

faisceaux extrêmem<strong>en</strong>t int<strong>en</strong>ses <strong>du</strong> noyau radioactif 18 Ne, composante<br />

ess<strong>en</strong>tielle <strong>de</strong> ce programme <strong>de</strong>s Beta Beams.<br />

D. La physique <strong>de</strong>s réacteurs à l’ULB (1960-2000)<br />

Depuis sa création, le service <strong>de</strong> métrologie <strong>nucléaire</strong> <strong>de</strong> l’ULB a pro<strong>du</strong>it<br />

<strong>en</strong>viron 500 publications <strong>de</strong> haut niveau. Le cadre perman<strong>en</strong>t mainti<strong>en</strong>t<br />

<strong>de</strong>s relations internationales permettant <strong>de</strong> nombreux échanges dans<br />

les <strong>de</strong>ux s<strong>en</strong>s. Les publications se font <strong>de</strong> manière extrêmem<strong>en</strong>t régulière<br />

dans <strong>de</strong>s revues internationales <strong>de</strong> premier plan couvrant tous les domaines<br />

étudiés : physique <strong>de</strong>s réacteurs, mathématiques appliquées, physique<br />

<strong>nucléaire</strong> et instrum<strong>en</strong>tation, beam-foil spectroscopy, transport<br />

d’électrons, fiabilité, etc. La participation aux confér<strong>en</strong>ces internationales<br />

est elle aussi presque systématique. Ces activités continu<strong>en</strong>t et leur intégration<br />

au sein <strong>de</strong>s réseaux <strong>de</strong> recherche étrangers est reconnue comme<br />

nécessaire pour construire <strong>en</strong>semble les développem<strong>en</strong>ts sci<strong>en</strong>tifiques <strong>du</strong><br />

futur.


<strong>Synthèse</strong> <strong>de</strong> l’histoire <strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong><br />

II. Recherche & Développem<strong>en</strong>t et in<strong>du</strong>strie<br />

A. SCK•CEN<br />

Le C<strong>en</strong>tre d’étu<strong>de</strong> <strong>de</strong> l’énergie <strong>nucléaire</strong> (SCK•CEN), fondé <strong>en</strong> 1952,<br />

a poursuivi ses programmes <strong>de</strong> recherche et <strong>de</strong> développem<strong>en</strong>t, adaptés<br />

aux nouveaux besoins.<br />

En 1991, les activités non <strong>nucléaire</strong>s fur<strong>en</strong>t transférées au VITO, ce<br />

qui se tra<strong>du</strong>isit par une forte diminution <strong>de</strong>s moy<strong>en</strong>s financiers et <strong>de</strong><br />

l’effectif <strong>du</strong> personnel <strong>de</strong> cet institut, appelé « le C<strong>en</strong>tre » par beaucoup<br />

<strong>de</strong> personnes.<br />

Le SCK•CEN se lança toutefois dans la voie <strong>de</strong> la r<strong>en</strong>aissance qualitative<br />

et <strong>de</strong> nos jours, il est toujours un c<strong>en</strong>tre <strong>de</strong> recherche <strong>nucléaire</strong> mondialem<strong>en</strong>t<br />

reconnu, qui met son expertise au service <strong>du</strong> mon<strong>de</strong> sci<strong>en</strong>tifique<br />

et <strong>de</strong> la société. Il est actif dans la technologie <strong>de</strong>s réacteurs, la<br />

radioprotection, les déchets et leur évacuation, la communication et la<br />

formation<br />

Le réacteur BR1 reste <strong>de</strong>stiné à la recherche fondam<strong>en</strong>tale propre. Le<br />

réacteur BR2 a connu une mo<strong>de</strong>rnisation et est à prés<strong>en</strong>t, tout comme le<br />

Laboratoire <strong>de</strong> haute et <strong>de</strong> moy<strong>en</strong>ne activité (LHMA), surtout utilisé pour<br />

la recherche sur les matériaux, pour la pro<strong>du</strong>ction <strong>de</strong> radioisotopes, pour<br />

la mé<strong>de</strong>cine <strong>nucléaire</strong> et pour l’irradiation <strong>de</strong> silicium, pour la microélectronique.<br />

Le BR3, qui fut arrêté <strong>en</strong> 1987, a permis d’acquérir les<br />

connaissances techniques et sci<strong>en</strong>tifiques nécessaires au démantèlem<strong>en</strong>t<br />

d’un réacteur dans <strong>de</strong>s conditions réelles. Le réacteur VENUS permet <strong>de</strong><br />

réaliser une analyse détaillée <strong>de</strong>s configurations <strong>de</strong> cœurs et est utilisé <strong>de</strong><br />

manière int<strong>en</strong>sive pour l’optimisation <strong>du</strong> cycle <strong>du</strong> combustible et pour,<br />

<strong>en</strong>tre autres, la validation <strong>de</strong>s co<strong>de</strong>s <strong>de</strong> criticité. Depuis 1994, le<br />

SCK•CEN fait égalem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> la recherche dans le domaine <strong>du</strong> développem<strong>en</strong>t<br />

<strong>de</strong> systèmes ADS (Accelerator Driv<strong>en</strong> System). Le but est que<br />

MYRRHA <strong>de</strong>vi<strong>en</strong>ne le premier projet <strong>de</strong> démonstration d’un nouveau<br />

type <strong>de</strong> systèmes <strong>nucléaire</strong>s, actionnés par un accélérateur <strong>de</strong> particules. Il<br />

sera à même <strong>de</strong> fournir <strong>de</strong>s protons et <strong>de</strong>s neutrons pour divers projets <strong>de</strong><br />

R&D, dont la transmutation <strong>de</strong>s déchets <strong>nucléaire</strong>s, ainsi que pour la<br />

recherche <strong>de</strong> matériaux pour les réacteurs actuels et futurs. MYRRHA<br />

pourrait égalem<strong>en</strong>t être utilisé pour la pro<strong>du</strong>ction <strong>de</strong> radioisotopes.<br />

Le SCK•CEN <strong>en</strong>gage ses moy<strong>en</strong>s <strong>de</strong> recherche dans le cadre <strong>de</strong> la<br />

protection <strong>de</strong> l’homme et <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>vironnem<strong>en</strong>t contre les radiations ionisantes,<br />

dans le cadre <strong>de</strong>s applications médicales <strong>de</strong>s radiations ionisantes,<br />

<strong>du</strong> plan d’urg<strong>en</strong>ce, <strong>de</strong> la radiobiologie, <strong>de</strong> la radio-écologie et <strong>de</strong> la<br />

recherche spatiale : effets <strong>de</strong>s rayons cosmiques et <strong>de</strong> l’apesanteur sur les<br />

astronautes et sur les instrum<strong>en</strong>ts. Le SCK•CEN participe égalem<strong>en</strong>t à<br />

l’évolution <strong>de</strong> la spectrométrie et <strong>de</strong> la dosimétrie.<br />

18


19<br />

Marcel Maris<br />

Depuis une dizaine d’années, on accor<strong>de</strong> égalem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> plus <strong>en</strong> plus<br />

d’att<strong>en</strong>tion à l’appui à la politique, aux stratégies décisionnelles et à la<br />

recherche dans le cadre <strong>de</strong> l’intégration <strong>de</strong>s aspects sociaux et éthiques<br />

<strong>de</strong>s applications <strong>nucléaire</strong>s.<br />

La recherche par SCK▪CEN et ONDRAF concernant le stockage définitif<br />

<strong>de</strong>s déchets à haute activité et longue <strong>de</strong>mi-vie est <strong>en</strong> cours. Grâce à<br />

son laboratoire souterrain HADES, situé à une profon<strong>de</strong>ur <strong>de</strong> 225 mètres,<br />

le SCK•CEN a pu acquérir une expéri<strong>en</strong>ce internationalem<strong>en</strong>t reconnue<br />

dans le domaine <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>fouissem<strong>en</strong>t géologique <strong>de</strong> déchets radioactifs<br />

dans l’argile.<br />

Le C<strong>en</strong>tre a pu se constituer une soli<strong>de</strong> réputation <strong>en</strong> tant que c<strong>en</strong>tre<br />

d’information et <strong>de</strong> formation. Il est le siège <strong>du</strong> Belgian Nuclear Higher<br />

E<strong>du</strong>cational Network. Lors <strong>de</strong> la réorganisation, <strong>en</strong> 2006, le groupe<br />

d’expertise CEK (Communication, E<strong>du</strong>cation and Knowledge Managem<strong>en</strong>t)<br />

fut créé. Ce groupe a pour tâche d’améliorer la notoriété <strong>de</strong> l’expertise<br />

et <strong>de</strong> la vision <strong>du</strong> SCK•CEN, d’<strong>en</strong>courager le cheminem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s informations<br />

et <strong>de</strong> stimuler une culture <strong>de</strong> débat.<br />

B. IRE, MDS Nordion s.a., Sterig<strong>en</strong>ics et Transrad<br />

C’est au SCK•CEN qu’un service <strong>de</strong> pro<strong>du</strong>ction <strong>de</strong> radioélém<strong>en</strong>ts a<br />

été crée par R<strong>en</strong>é Constant. La pro<strong>du</strong>ction <strong>du</strong> 131 I a été mise au point dans<br />

les années 1950 et le service a développé <strong>de</strong>s applications <strong>en</strong> mé<strong>de</strong>cine et<br />

<strong>en</strong> biologie, mais aussi dans l’in<strong>du</strong>strie et dans diverses branches <strong>de</strong> la<br />

recherche et <strong>de</strong> l’étu<strong>de</strong> <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>vironnem<strong>en</strong>t. Par la fondation <strong>de</strong> l’Institut<br />

national <strong>de</strong>s radioélém<strong>en</strong>ts (IRE), obt<strong>en</strong>ue le 20 août 1971, l’IRE repr<strong>en</strong>d<br />

les activités <strong>du</strong> service <strong>de</strong>s Radioélém<strong>en</strong>ts <strong>du</strong> SCK•CEN et, plus tard,<br />

installera son siège d’exploitation à Fleurus. L’IRE est un établissem<strong>en</strong>t<br />

d’utilité publique <strong>de</strong> droit privé, comme le SCK•CEN.<br />

L’IRE a ét<strong>en</strong><strong>du</strong> ses activités au service <strong>de</strong>s applications médicales et<br />

in<strong>du</strong>strielles. L’expertise <strong>de</strong> l’IRE <strong>en</strong> matière <strong>de</strong> sources scellées a été à la<br />

base <strong>de</strong> plusieurs applications dans l’in<strong>du</strong>strie et dans la brachythérapie.<br />

Différ<strong>en</strong>tes applications <strong>de</strong> stérilisation par irradiation γ ont été développées.<br />

Celles-ci sont actuellem<strong>en</strong>t reprises par la société Sterig<strong>en</strong>ics.<br />

L’IRE a développé un procédé pour l’extraction <strong>de</strong> trois pro<strong>du</strong>its <strong>de</strong> la<br />

fission <strong>de</strong> l’uranium, le 99 Mo, le 131 I et le 133 Xe pour <strong>en</strong> dé<strong>du</strong>ire <strong>de</strong>s pro<strong>du</strong>its<br />

radiopharmaceutiques. D’autres isotopes pour usage médical ont été<br />

pro<strong>du</strong>its.<br />

En 1990, l’IRE a cédé à Nordion la partie radiopharmaceutique <strong>de</strong> ses<br />

activités qui concern<strong>en</strong>t le 131 I et le 133 Xe, ainsi que <strong>de</strong>s pro<strong>du</strong>ctions <strong>de</strong><br />

sources scellées. Ceci a créé <strong>de</strong>ux sociétés qui sont à la fois concurr<strong>en</strong>ts et<br />

fournisseurs mutuels.


<strong>Synthèse</strong> <strong>de</strong> l’histoire <strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong><br />

Ion beam applications (IBA) a été créé <strong>en</strong> 1986 avec le support <strong>de</strong><br />

l’IRE, qui reste un actionnaire <strong>de</strong> référ<strong>en</strong>ce. La collaboration <strong>en</strong>tre IRE et<br />

IBA n’a cessé <strong>de</strong> se développer <strong>de</strong>puis. Une nouvelle filiale IBA-<br />

Radioisotopes est créée sur le site <strong>de</strong> Fleurus avec un nouveau type <strong>de</strong><br />

cyclotron. Cette installation est <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ue aujourd’hui le c<strong>en</strong>tre <strong>de</strong> recherche<br />

europé<strong>en</strong> d’IBA notamm<strong>en</strong>t <strong>en</strong> matière <strong>de</strong> développem<strong>en</strong>t <strong>de</strong><br />

pro<strong>du</strong>its TEP. Récemm<strong>en</strong>t, suite à une invitation <strong>de</strong> IBA, l’IRE a acquis<br />

une majorité dans une société française sœur (CIS Bio) pour r<strong>en</strong>forcer sa<br />

position sur le marché <strong>de</strong>s isotopes à usage médical. La coopération <strong>en</strong>tre<br />

ces <strong>de</strong>ux sociétés constitue un r<strong>en</strong>fort mutuel.<br />

L’IRE a cherché <strong>de</strong>s part<strong>en</strong>aires in<strong>du</strong>striels pour assurer un réseau <strong>de</strong><br />

transport fiable pour approvisionner <strong>de</strong>s cli<strong>en</strong>ts nationaux et internationaux<br />

<strong>de</strong> pro<strong>du</strong>its radioactifs pharmaceutiques, souv<strong>en</strong>t <strong>de</strong> courte<br />

<strong>de</strong>mie-vie, dans les temps voulus. La société Transrad a ainsi été créée.<br />

Pratiquem<strong>en</strong>t 20 ans après sa création, Transrad est <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ue un joueur<br />

incontournable sur la scène internationale <strong>de</strong> la logistique <strong>nucléaire</strong>, grâce<br />

à son savoir-faire et la confiance dont elle bénéficie <strong>de</strong> la part <strong>de</strong>s autorités<br />

compét<strong>en</strong>tes, <strong>de</strong> sa cli<strong>en</strong>tèle et <strong>de</strong> ses actionnaires.<br />

C. La gestion <strong>de</strong>s déchets radioactifs<br />

La gestion <strong>de</strong>s déchets radioactifs, <strong>du</strong> ressort <strong>de</strong> l’ONDRAF a connu<br />

<strong>de</strong>s avancées importantes dans la plupart <strong>de</strong>s domaines <strong>du</strong>rant la pério<strong>de</strong><br />

1990-2005. Les défis actuels se conc<strong>en</strong>tr<strong>en</strong>t sur la gestion à long terme.<br />

Les trois avancées les plus notables relatives aux déchets proprem<strong>en</strong>t<br />

dits sont : l’établissem<strong>en</strong>t d’un système <strong>de</strong> classification <strong>de</strong>s déchets<br />

conditionnés, l’établissem<strong>en</strong>t d’un inv<strong>en</strong>taire <strong>de</strong>s déchets et sa mise à jour<br />

quinqu<strong>en</strong>nale et <strong>en</strong>fin, l’établissem<strong>en</strong>t d’un système d’acceptation <strong>de</strong>s<br />

déchets.<br />

Les activités <strong>de</strong> gestion à court terme ont été développées et structurées<br />

et sont aujourd’hui <strong>de</strong>s opérations in<strong>du</strong>strielles effectuées <strong>en</strong> routine.<br />

Les activités <strong>de</strong> gestion à long terme s’effectu<strong>en</strong>t <strong>en</strong> routine pour ce<br />

qui concerne l’<strong>en</strong>treposage. En ce qui concerne la mise <strong>en</strong> dépôt, le programme<br />

catégorie A (déchets <strong>de</strong> faible et moy<strong>en</strong>ne activité et <strong>de</strong> courte<br />

<strong>du</strong>rée <strong>de</strong> vie) est <strong>en</strong>tré <strong>en</strong> phase <strong>de</strong> projet ; le programme B&C (déchets<br />

<strong>de</strong> haute activité et/ou <strong>de</strong> longue <strong>du</strong>rée <strong>de</strong> vie) est au sta<strong>de</strong> <strong>de</strong>s étu<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

recherche, <strong>du</strong> développem<strong>en</strong>t et <strong>de</strong> la démonstration.<br />

La prise <strong>de</strong> consci<strong>en</strong>ce par l’ONDRAF <strong>de</strong> l’importance <strong>de</strong>s aspects sociétaux<br />

dans ses programmes <strong>de</strong> dépôt a été l’aspect le plus déterminant<br />

<strong>de</strong>s travaux m<strong>en</strong>és dans ce cadre <strong>de</strong>puis le milieu <strong>de</strong>s années 1990. Elle<br />

s’est matérialisée par le développem<strong>en</strong>t, <strong>en</strong> 1998, d’une méthodologie<br />

participative innovante pour établir un dialogue avec la population dans le<br />

cadre <strong>du</strong> programme <strong>de</strong> gestion <strong>de</strong>s déchets <strong>de</strong> faible activité (catégorie<br />

20


21<br />

Marcel Maris<br />

A), suivie <strong>de</strong> sa mise <strong>en</strong> œuvre. Ce développem<strong>en</strong>t belge suscite un intérêt<br />

international. Une réflexion est <strong>en</strong> cours quant à la meilleure façon<br />

d’<strong>en</strong>gager un dialogue sociétal au sujet <strong>du</strong> programme <strong>de</strong> gestion <strong>de</strong>s<br />

déchets <strong>de</strong> moy<strong>en</strong>ne et haute activité (catégories B&C).<br />

L’assainissem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s héritages <strong>nucléaire</strong>s <strong>du</strong> passé ou « passifs <strong>nucléaire</strong>s<br />

» <strong>de</strong>s sites BP1 et BP2 <strong>de</strong> Belgoprocess et <strong>du</strong> SCK•CEN a considérablem<strong>en</strong>t<br />

progressé.<br />

Le premier exercice d’inv<strong>en</strong>taire <strong>de</strong>s passifs <strong>nucléaire</strong>s, qui a été clôturé<br />

<strong>en</strong> 2002, a permis d’estimer à 5,7 milliards EUR le coût total <strong>de</strong><br />

déclassem<strong>en</strong>t et d’assainissem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s sites <strong>nucléaire</strong>s existants, y compris<br />

le coût d’assainissem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s passifs <strong>nucléaire</strong>s existants et le coût <strong>de</strong> la<br />

gestion <strong>de</strong>s déchets radioactifs. D’après les informations dont l’ONDRAF<br />

a pu avoir connaissance, ce coût était couvert à raison <strong>de</strong> 85 % par les<br />

provisions existantes ou par les provisions qui seront constituées dans le<br />

cadre <strong>de</strong>s mécanismes <strong>de</strong> financem<strong>en</strong>t existants.<br />

Le principal acquis <strong>en</strong> matière <strong>de</strong> financem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s activités <strong>de</strong><br />

l’ONDRAF est la mise au point d’un outil pour le financem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s opérations<br />

techniques <strong>de</strong> gestion à long terme. Le fonds à long terme, <strong>de</strong>v<strong>en</strong>u<br />

opérationnel <strong>en</strong> 1999, doit assurer à l’ONDRAF la couverture <strong>de</strong> ses<br />

coûts fixes d’<strong>en</strong>treposage et <strong>de</strong> mise <strong>en</strong> dépôt et lui assurer la couverture<br />

<strong>de</strong>s coûts variables correspondants au fur et à mesure qu’ils apparaiss<strong>en</strong>t.<br />

D. Belgonucleaire 1990-2005<br />

La Belgonucleaire (BN) a développé un vrai savoir-faire dans le domaine<br />

<strong>de</strong> la technologie <strong>de</strong> la fabrication <strong>du</strong> combustible mixte UO2-PuO2<br />

ou « MOX ».<br />

Au total, sur 20 ans, 657 t <strong>de</strong> MOX ont été fabriquées pour la France,<br />

l’Allemagne, la <strong>Belgique</strong>, la Suisse et le Japon. Des contributions ess<strong>en</strong>tielles<br />

ont été réalisées au développem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s usines MOX <strong>en</strong> France, au<br />

Japon et aux États-Unis, tant par la conception que par la fourniture<br />

d’équipem<strong>en</strong>ts. Quarante tonnes <strong>de</strong> plutonium ont été traitées <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong>,<br />

donnant <strong>du</strong> travail à 250 personnes p<strong>en</strong>dant 20 ans, dans les meilleures<br />

conditions <strong>de</strong> sécurité et <strong>de</strong> qualité. Enfin, la BN a eu un rôle très<br />

important dans le développem<strong>en</strong>t <strong>du</strong> recyclage <strong>du</strong> plutonium militaire <strong>en</strong><br />

MOX aux USA mais aussi <strong>en</strong> Russie<br />

Dans la pério<strong>de</strong> 1992-2005, la BN a dû t<strong>en</strong>ir compte <strong>de</strong>s oppositions<br />

politiques belges et <strong>de</strong> la concurr<strong>en</strong>ce française. Ainsi, les possibilités <strong>de</strong><br />

développem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> son marché <strong>en</strong> Russie et aux États-Unis ont été <strong>en</strong>travées.<br />

La BN s’est vue contrainte d’arrêter ses activités <strong>de</strong> fabrication et <strong>de</strong><br />

procé<strong>de</strong>r au démantèlem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> ses installations à Dessel. Après 50 ans<br />

d’efforts sout<strong>en</strong>us qui avai<strong>en</strong>t placé la <strong>Belgique</strong> <strong>de</strong>puis les années 1960 à<br />

la pointe <strong>du</strong> savoir-faire <strong>en</strong> matière <strong>de</strong> traitem<strong>en</strong>t <strong>du</strong> plutonium et <strong>de</strong> ses


<strong>Synthèse</strong> <strong>de</strong> l’histoire <strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong><br />

déchets, cette fermeture marque un point peu réjouissant dans l’histoire<br />

<strong>nucléaire</strong> belge.<br />

E. Transnubel. Le transport <strong>de</strong>s matières radioactives<br />

et <strong>nucléaire</strong>s et ses activités associées<br />

Transnubel (TNB) a été créé par Belgonucleaire (BN) <strong>en</strong> 1969 avec<br />

comme objectif <strong>de</strong> permettre le transport sûr <strong>de</strong> toute matière radioactive<br />

ou <strong>nucléaire</strong>. Les actionnaires originaux <strong>de</strong> TNB étai<strong>en</strong>t BN et <strong>de</strong>s sociétés<br />

<strong>du</strong> groupe Trans<strong>nucléaire</strong>, déjà bi<strong>en</strong> établi internationalem<strong>en</strong>t dans le<br />

domaine <strong>du</strong> transport <strong>nucléaire</strong>. TNB a pu très rapi<strong>de</strong>m<strong>en</strong>t asseoir sa<br />

réputation internationale, avec accès non seulem<strong>en</strong>t aux marchés belges et<br />

internationaux mais aussi à <strong>de</strong>s parcs d’emballages <strong>de</strong> transport, indisp<strong>en</strong>sables<br />

à ce g<strong>en</strong>re d’activité. TNB a développé <strong>de</strong>s emballages spécifiques,<br />

pour les déchets <strong>nucléaire</strong>s, le plutonium et le combustible MOX. Plus <strong>de</strong><br />

300 transports d’assemblages MOX vers <strong>de</strong>s c<strong>en</strong>trales <strong>nucléaire</strong>s situées<br />

<strong>en</strong> <strong>Belgique</strong>, <strong>en</strong> Allemagne ou <strong>en</strong> Suisse ont été effectués et la participation<br />

<strong>de</strong> la société au stockage <strong>de</strong> combustibles irradiés sur les sites <strong>de</strong>s<br />

c<strong>en</strong>trales a été développée.<br />

Transnubel a fait évoluer ses activités <strong>de</strong> manière importante, particulièrem<strong>en</strong>t<br />

dans les années 1990 à 2005. De société <strong>de</strong> transport qu’elle<br />

était au mom<strong>en</strong>t <strong>de</strong> sa fondation, elle est progressivem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ue une<br />

société <strong>de</strong> services associés au transport <strong>de</strong> matières <strong>nucléaire</strong>s et radioactives.<br />

L’arrêt <strong>du</strong> retraitem<strong>en</strong>t a accéléré ce mouvem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> am<strong>en</strong>ant la<br />

société à développer <strong>de</strong> plus <strong>en</strong> plus ses activités vers l’amont <strong>du</strong> cycle et<br />

vers les services aux exploitants <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales : ingénierie, fourniture<br />

d’équipem<strong>en</strong>t et prestations <strong>de</strong> service sur site dans le cadre <strong>de</strong> la gestion<br />

<strong>de</strong>s combustibles irradiés. Ces services connaiss<strong>en</strong>t un développem<strong>en</strong>t<br />

constant <strong>en</strong> Europe.<br />

F. IBA. Le <strong>nucléaire</strong> au service <strong>de</strong> la vie<br />

L’in<strong>du</strong>strie belge a fait ses preuves aussi dans le domaine <strong>de</strong> la pro<strong>du</strong>ction<br />

<strong>de</strong> cyclotrons pour usage médical ou autre. La société IBA, créée<br />

comme spin-off <strong>de</strong> l’UCL <strong>en</strong> 1986, a connu un développem<strong>en</strong>t important<br />

et est <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ue une référ<strong>en</strong>ce mondiale dans le domaine <strong>de</strong> la radiothérapie,<br />

notamm<strong>en</strong>t la protonthérapie. Ses cyclotrons sont exportés vers<br />

plusieurs pays et pourront être utilisés dans <strong>de</strong>s Accelerator Driv<strong>en</strong><br />

Systems comme MYRRHA, <strong>en</strong> cours <strong>de</strong> développem<strong>en</strong>t au SCK▪CEN.<br />

G. Tractebel<br />

Tractebel Engineering a pu conserver et développer un savoir-faire <strong>de</strong><br />

tout premier plan dans le domaine <strong>de</strong> l’ingénierie <strong>nucléaire</strong>, tant <strong>en</strong><br />

support au fonctionnem<strong>en</strong>t et à la mo<strong>de</strong>rnisation <strong>de</strong>s c<strong>en</strong>trales exploitées<br />

22


23<br />

Marcel Maris<br />

par Electrabel <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong>, qu’au travers <strong>de</strong> multiples contrats réalisés à<br />

l’étranger.<br />

Des développem<strong>en</strong>ts importants ont été réalisés dans différ<strong>en</strong>ts domaines<br />

comme les calculs mécaniques <strong>de</strong> structures y compris la fatigue,<br />

<strong>de</strong>s étu<strong>de</strong>s neutroniques <strong>de</strong>s cœurs <strong>de</strong> réacteur, la mécanique <strong>de</strong> rupture,<br />

<strong>de</strong>s étu<strong>de</strong>s d’acci<strong>de</strong>nts <strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sionnem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s c<strong>en</strong>trales <strong>nucléaire</strong>s, <strong>de</strong>s<br />

co<strong>de</strong>s neutroniques/thermohydrauliques couplés, <strong>de</strong>s programmes d’ingénierie<br />

dans plusieurs domaines techniques, la caractérisation <strong>de</strong>s combustibles<br />

irradiés et <strong>de</strong>s déchets radioactifs, le démantèlem<strong>en</strong>t, les évaluations<br />

périodiques <strong>de</strong> sûreté.<br />

Tractebel Engineering a égalem<strong>en</strong>t participé à <strong>de</strong>s programmes <strong>de</strong> recherche<br />

financés notamm<strong>en</strong>t par la Commission europé<strong>en</strong>ne. Tractebel<br />

Engineering, <strong>en</strong>semble avec Electrabel et Belgonucleaire, a égalem<strong>en</strong>t<br />

établi un r<strong>en</strong>om important dans les projets d’assistance aux exploitants <strong>de</strong><br />

c<strong>en</strong>trales <strong>nucléaire</strong>s dans les pays <strong>de</strong> l’Est, dont certains ont joint l’Union<br />

europé<strong>en</strong>ne le 1 er mai 2004.<br />

H. Electrabel. Quinze années <strong>de</strong> pro<strong>du</strong>ction<br />

d’électricité <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong><br />

Electrabel a continué l’exploitation <strong>de</strong> ses <strong>de</strong>ux sites <strong>nucléaire</strong>s <strong>en</strong> visant<br />

l’excell<strong>en</strong>ce dans le domaine <strong>de</strong> la sûreté <strong>de</strong> ses installations. Toutefois,<br />

l’opinion publique a été marquée par l’acci<strong>de</strong>nt <strong>de</strong> Tchernobyl. En<br />

<strong>Belgique</strong>, il <strong>en</strong> a résulté un report sine die <strong>de</strong> toute nouvelle c<strong>en</strong>trale.<br />

Cette situation a per<strong>du</strong>ré <strong>de</strong>puis le refus <strong>de</strong> la huitième c<strong>en</strong>trale électro<strong>nucléaire</strong><br />

(N8) <strong>en</strong> 1988 jusqu’à l’adoption, <strong>en</strong> 2003, <strong>de</strong> la loi <strong>de</strong> retrait<br />

progressif <strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong>, prévoyant que les unités arrêterai<strong>en</strong>t leur pro<strong>du</strong>ction<br />

après 40 ans <strong>de</strong> d’exploitation.<br />

Cet <strong>en</strong>vironnem<strong>en</strong>t peu favorable aux c<strong>en</strong>trales <strong>nucléaire</strong>s n’a pas empêché<br />

les investissem<strong>en</strong>ts d’Electrabel, par exemple, dans les remplacem<strong>en</strong>ts<br />

<strong>de</strong>s générateurs <strong>de</strong> vapeur dans toutes les unités, sauf <strong>de</strong> Doel 1, où<br />

il est prévu <strong>en</strong> 2009. Ceci montre aussi que l’exploitant et son bureau<br />

d’étu<strong>de</strong>s Suez-Tractebel Engineering mainti<strong>en</strong>n<strong>en</strong>t la capacité <strong>de</strong> réaliser<br />

<strong>de</strong> grands projets à complexité technique élevée. Electrabel dispose égalem<strong>en</strong>t<br />

<strong>de</strong> participations dans les unités B1 et B2 à Chooz. Les évènem<strong>en</strong>ts<br />

<strong>du</strong> 11 septembre 2001 aux États-Unis ont mis <strong>en</strong> évi<strong>de</strong>nce que <strong>de</strong>s attaques<br />

int<strong>en</strong>tionnelles pourrai<strong>en</strong>t poser problème aussi pour <strong>de</strong>s installations<br />

<strong>nucléaire</strong>s et <strong>de</strong>s mesures ont été exécutées pour r<strong>en</strong>forcer les protections<br />

déjà mises <strong>en</strong> œuvre auparavant.<br />

En mars 1995, l’unité <strong>de</strong> Tihange 2 a effectué le premier chargem<strong>en</strong>t<br />

<strong>de</strong> huit assemblages <strong>de</strong> MOX (Mixed OXy<strong>de</strong>). Ces assemblages MOX,<br />

résultant <strong>du</strong> recyclage <strong>du</strong> combustible usé, ont ainsi été chargés lors <strong>de</strong><br />

cinq rechargem<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> cœurs à Tihange 2 et douze autres à Doel 3, et ce


<strong>Synthèse</strong> <strong>de</strong> l’histoire <strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong><br />

jusqu’<strong>en</strong> 2006. Des recharges avec <strong>de</strong> l’uranium récupéré <strong>du</strong> retraitem<strong>en</strong>t<br />

ont égalem<strong>en</strong>t été effectuées. L’usage <strong>de</strong> ces assemblages a donné <strong>en</strong>tière<br />

satisfaction. Quant au combustible usé pour lequel il n’y a pas eu <strong>de</strong><br />

contrats <strong>de</strong> retraitem<strong>en</strong>t, <strong>de</strong>s solutions <strong>de</strong> stockage intermédiaire ont été<br />

mises <strong>en</strong> place sur les <strong>de</strong>ux sites.<br />

L’impact <strong>de</strong> l’interv<strong>en</strong>tion humaine sur la sûreté <strong>de</strong> l’exploitation est<br />

davantage reconnu. L’optimisation <strong>de</strong> l’organisation, la formation <strong>de</strong> tout<br />

le personnel et <strong>en</strong> particulier la formation d’opérateurs <strong>de</strong> réacteur sur <strong>de</strong>s<br />

simulateurs à pleine échelle, l’usage <strong>du</strong> retour d’expéri<strong>en</strong>ce nationale et<br />

internationale <strong>en</strong> support <strong>de</strong> la politique <strong>de</strong> prév<strong>en</strong>tion, ainsi qu’une<br />

att<strong>en</strong>tion accrue pour la culture <strong>de</strong> sûreté, illustr<strong>en</strong>t l’importance attachée<br />

à cet aspect.<br />

Outre qu’ils étai<strong>en</strong>t déjà certifiés ISO 9000, les <strong>de</strong>ux sites sont maint<strong>en</strong>ant<br />

certifiés ISO 14001. Ils sont <strong>en</strong>registrés comme conformes au règlem<strong>en</strong>t<br />

EMAS. Ces labels d’excell<strong>en</strong>ce sont octroyés aux organisations qui<br />

s’<strong>en</strong>gag<strong>en</strong>t volontairem<strong>en</strong>t dans la protection <strong>en</strong>vironnem<strong>en</strong>tale. Les sites<br />

se sont donc dotés d’un outil global <strong>de</strong> gestion reconnu. En matière <strong>de</strong><br />

sûreté, un audit OSART (Operational Safety Review Team) organisé par<br />

l’Ag<strong>en</strong>ce internationale <strong>de</strong> l’énergie atomique à la <strong>de</strong>man<strong>de</strong> <strong>de</strong>s autorités<br />

<strong>de</strong> sûreté <strong>nucléaire</strong> belges) s’est déroulé à la c<strong>en</strong>trale <strong>nucléaire</strong> <strong>de</strong> Tihange<br />

<strong>du</strong> 7 au 23 mai 2007. Les conclusions prés<strong>en</strong>tées par le chef <strong>de</strong> la délégation<br />

OSART ont été globalem<strong>en</strong>t positives et <strong>en</strong>courageantes.<br />

Les changem<strong>en</strong>ts politiques dans l’Union soviétique et dans les pays<br />

limitrophes ont changé les relations <strong>en</strong>tre l’Europe <strong>de</strong> l’Est et l’Europe<br />

occi<strong>de</strong>ntale <strong>de</strong> façon dramatique, notamm<strong>en</strong>t dans le domaine <strong>de</strong> la pro<strong>du</strong>ction<br />

<strong>nucléaire</strong> <strong>de</strong> l’électricité. La <strong>Belgique</strong> a joué un rôle non négligeable<br />

dans l’amélioration <strong>de</strong> la sûreté <strong>nucléaire</strong> dans ces pays, dont<br />

certains sont <strong>de</strong>v<strong>en</strong>us <strong>de</strong>s états membres <strong>de</strong> l’Union europé<strong>en</strong>ne au<br />

1 er mai 2004 et au 1 er janvier 2007.<br />

III. Les applications médicales<br />

A. Intro<strong>du</strong>ction générale <strong>de</strong> la mé<strong>de</strong>cine <strong>nucléaire</strong><br />

Dans ce chapitre, les auteurs définiss<strong>en</strong>t la mé<strong>de</strong>cine <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong> tant<br />

que technique médicale <strong>de</strong> diagnostic et <strong>de</strong> thérapeutie, <strong>en</strong> explicitant sa<br />

nature et ses origines.<br />

Ils esquiss<strong>en</strong>t <strong>en</strong>suite différ<strong>en</strong>tes pério<strong>de</strong>s d’évolution <strong>de</strong> cette spécialité<br />

médicale, insérées dans l’évolution générale d’autres techniques<br />

d’imagerie.<br />

La pério<strong>de</strong> <strong>de</strong> 1990 à 2005 voit l’éclosion et le développem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> la<br />

technique <strong>de</strong> PET et plus tard, <strong>de</strong> PET-CT avec le 18 F-FDG comme<br />

24


25<br />

Marcel Maris<br />

traceur universel dominant. Le PET trouve son application majeure <strong>en</strong> oncologie.<br />

Enfin, les auteurs énumèr<strong>en</strong>t différ<strong>en</strong>tes conditions légales et sociétales<br />

qui vont influ<strong>en</strong>cer dans l’av<strong>en</strong>ir proche l’exercice <strong>de</strong> la mé<strong>de</strong>cine <strong>nucléaire</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>Belgique</strong>.<br />

B. Techniques classiques <strong>de</strong> mé<strong>de</strong>cine <strong>nucléaire</strong><br />

L’évolution <strong>de</strong> la mé<strong>de</strong>cine <strong>nucléaire</strong> classique <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong> <strong>en</strong>tre<br />

1990 et 2005 est caractérisée par le progrès technologique. Ainsi, <strong>de</strong><br />

nouveaux radiotraceurs sont désormais disponibles. De plus, la performance<br />

<strong>de</strong>s métho<strong>de</strong>s tomoscintigraphiques augm<strong>en</strong>te. Il <strong>en</strong> résulte <strong>de</strong>s<br />

indications cliniques plus diversifiées et un diagnostic scintigraphique<br />

plus adapté à la clinique <strong>en</strong> 2005 qu’<strong>en</strong> 1990. La communication avec les<br />

clinici<strong>en</strong>s aussi bi<strong>en</strong> qu’avec les pati<strong>en</strong>ts s’<strong>en</strong> retrouve améliorée.<br />

Différ<strong>en</strong>tes techniques <strong>de</strong> mé<strong>de</strong>cine <strong>nucléaire</strong> sont actuellem<strong>en</strong>t appliquées.<br />

Leur fréqu<strong>en</strong>ce et leur pertin<strong>en</strong>ce dép<strong>en</strong><strong>de</strong>nt <strong>de</strong> facteurs cliniques,<br />

<strong>de</strong> spécificités institutionnelles et personnelles locales ainsi que <strong>de</strong> la performance<br />

<strong>de</strong> métho<strong>de</strong>s alternatives. À l’av<strong>en</strong>ir, le SPECT-CT continuera<br />

à acc<strong>en</strong>tuer le <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ir ‘tomographique’ <strong>de</strong> la mé<strong>de</strong>cine <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>Belgique</strong>.<br />

C. La tomographie d’émission <strong>de</strong> positrons <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong> :<br />

les années 1990-2005<br />

La pério<strong>de</strong> <strong>de</strong> 1990 à 2005 voit l’éclosion et le développem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> la<br />

technique <strong>de</strong> la Positron Emission Tomography (PET) ou Tomographie<br />

d’émission <strong>de</strong> positons (TEP) et plus tard, <strong>de</strong> PET-CT avec le [ 18 F]2fluoro-2-D-<strong>de</strong>soxyglucose<br />

comme traceur universel dominant. Le PET<br />

trouve son application majeure <strong>en</strong> oncologie. L’apport <strong>de</strong>s chercheurs<br />

belges au développem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> la TEP comme métho<strong>de</strong>, aujourd’hui irremplaçable,<br />

d’imagerie médicale fonctionnelle a été important. Indiscutablem<strong>en</strong>t,<br />

la <strong>Belgique</strong> a pris dans ce domaine une place bi<strong>en</strong> supérieure à<br />

celle que son positionnem<strong>en</strong>t dans le mon<strong>de</strong> in<strong>du</strong>striel et économique<br />

aurait permis <strong>de</strong> présager. Les raisons <strong>de</strong> ce succès belge sont à rechercher<br />

dans la qualité synergique <strong>de</strong> ses traditions <strong>en</strong> physique <strong>nucléaire</strong>, <strong>en</strong><br />

radiochimie et <strong>en</strong> mé<strong>de</strong>cine clinique.<br />

D. Utilisation thérapeutique <strong>de</strong>s radioisotopes<br />

p<strong>en</strong>dant la pério<strong>de</strong> 1990-2005<br />

Durant la pério<strong>de</strong> 1990-2005 différ<strong>en</strong>ts radiopharmaceutiques ont été<br />

utilisés dans une optique thérapeutique dans les services <strong>de</strong> mé<strong>de</strong>cine<br />

<strong>nucléaire</strong>. L’effet thérapeutique <strong>de</strong> ces radiopharmaceutiques est basé sur<br />

l’émission <strong>de</strong> rayonnem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> haute énergie (souv<strong>en</strong>t <strong>de</strong> type β-) dans


<strong>Synthèse</strong> <strong>de</strong> l’histoire <strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong><br />

leur <strong>en</strong>tourage direct au niveau <strong>de</strong> l’organe ou <strong>de</strong> la tumeur ciblée. La<br />

sélectivité <strong>du</strong> radiopharmaceutique permet <strong>de</strong> délivrer <strong>de</strong> hautes doses<br />

dans la cible avec peu <strong>de</strong> dégâts collatéraux au niveau <strong>de</strong>s organes voisins.<br />

À l’exception <strong>de</strong>s traitem<strong>en</strong>ts classiques (tel que l’io<strong>de</strong> 131 pour le<br />

traitem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s cancers thyroïdi<strong>en</strong>s), <strong>de</strong>s nouveaux radiopharmaceutiques<br />

sont tout récemm<strong>en</strong>t r<strong>en</strong><strong>du</strong>s disponibles pour une utilisation <strong>en</strong> mé<strong>de</strong>cine<br />

<strong>nucléaire</strong>. Grâce à ces nouveautés, l’utilisation thérapeutique <strong>de</strong>s radioisotopes<br />

connaîtra vraisemblablem<strong>en</strong>t une pério<strong>de</strong> <strong>de</strong> croissance.<br />

IV. La fusion thermo<strong>nucléaire</strong> contrôlée<br />

La <strong>Belgique</strong> participe, <strong>de</strong>puis 1968, à l’effort europé<strong>en</strong> <strong>en</strong> vue <strong>de</strong> réaliser<br />

la fusion thermo<strong>nucléaire</strong> contrôlée, par le biais <strong>de</strong> l’Association<br />

« Euratom-État belge ». Différ<strong>en</strong>ts laboratoires belges contribu<strong>en</strong>t à<br />

l’effort belge dans ce domaine : le Plasma Physics Laboratory, École<br />

royale militaire – Koninklijke militaire school, l’Unité <strong>de</strong> physique statistique<br />

et plasmas <strong>de</strong> l’ULB, le C<strong>en</strong>tre d’étu<strong>de</strong> <strong>de</strong> l’énergie <strong>nucléaire</strong>/<br />

Studiec<strong>en</strong>trum voor kern<strong>en</strong>ergie et l’in<strong>du</strong>strie. L’Association « Euratom-<br />

État belge » est ainsi un <strong>de</strong>s acteurs europé<strong>en</strong>s dans l’effort mondial pour<br />

maîtriser l’énergie <strong>de</strong> fusion et obt<strong>en</strong>ir, suite au réacteur expérim<strong>en</strong>tal<br />

ITER, les premiers réacteurs commerciaux.<br />

V. La sûreté <strong>nucléaire</strong>, la radioprotection et leur contrôle<br />

La nouvelle loi <strong>du</strong> 15 avril 1994 relative à la protection <strong>de</strong> la population<br />

et <strong>de</strong> l’<strong>en</strong>vironnem<strong>en</strong>t contre les dangers résultant <strong>de</strong>s rayonnem<strong>en</strong>ts<br />

ionisants et relative à l’Ag<strong>en</strong>ce fédérale <strong>de</strong> contrôle <strong>nucléaire</strong> (AFCN) a<br />

intro<strong>du</strong>it un changem<strong>en</strong>t important dans l’organisation <strong>du</strong> contrôle <strong>de</strong>s<br />

installations <strong>nucléaire</strong>s. Elle fut r<strong>en</strong><strong>du</strong>e exécutoire par l’arrêté royal <strong>du</strong><br />

20 juillet 2001 portant règlem<strong>en</strong>t <strong>de</strong> la protection <strong>de</strong>s personnes et <strong>de</strong><br />

l’<strong>en</strong>vironnem<strong>en</strong>t contre le danger <strong>de</strong>s rayonnem<strong>en</strong>ts ionisants (RGPRI).<br />

La nouvelle autorité <strong>nucléaire</strong> – l’AFCN – <strong>de</strong>vint opérationnelle le<br />

1 er septembre 2001. Les différ<strong>en</strong>tes disciplines, qui auparavant ressortissai<strong>en</strong>t<br />

aux compét<strong>en</strong>ces <strong>de</strong> différ<strong>en</strong>ts ministères, ont été regroupées au<br />

sein <strong>de</strong> l’AFCN, permettant ainsi une gestion plus harmonisée.<br />

Depuis la création <strong>de</strong> l’AFCN, <strong>de</strong>s discussions avec les organismes<br />

agréés ont été initiées pour développer une approche commune tout <strong>en</strong><br />

utilisant au mieux les compét<strong>en</strong>ces <strong>de</strong> l’AFCN et <strong>de</strong> ces organismes.<br />

L’AFCN et AVN ont participé à l’établissem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s critères communs<br />

<strong>de</strong> référ<strong>en</strong>ce pour la sûreté <strong>de</strong>s c<strong>en</strong>trales <strong>nucléaire</strong>s europé<strong>en</strong>nes <strong>en</strong> exploitation<br />

et pour la gestion <strong>de</strong>s déchets <strong>de</strong> ces mêmes installations. Ces<br />

« niveaux <strong>de</strong> référ<strong>en</strong>ce <strong>de</strong> WENRA » constitu<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s critères auxquels<br />

tous les états <strong>nucléaire</strong>s <strong>de</strong> l’Union europé<strong>en</strong>ne souscriv<strong>en</strong>t. Les autorités<br />

<strong>nucléaire</strong>s <strong>de</strong> ces pays, dont la <strong>Belgique</strong>, se sont <strong>en</strong>gagées à compléter<br />

26


27<br />

Marcel Maris<br />

leur législation <strong>nucléaire</strong> pour 2010 afin que celle-ci soit harmonisée au<br />

niveau europé<strong>en</strong>.<br />

VI. Contexte politique et institutionnel<br />

A. Le Forum <strong>nucléaire</strong> belge. Informer <strong>en</strong> toute transpar<strong>en</strong>ce<br />

Le Forum <strong>nucléaire</strong> belge, constitué <strong>en</strong> 1972, s’est donné pour mission<br />

d’informer les médias, le mon<strong>de</strong> politique et le grand public. Vers la fin<br />

<strong>de</strong>s années 1970, son but principal <strong>de</strong>vi<strong>en</strong>t le souti<strong>en</strong> au développem<strong>en</strong>t<br />

<strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong>, <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong>, et <strong>de</strong> ses applications énergétiques.<br />

Progressivem<strong>en</strong>t, le Forum comm<strong>en</strong>cera égalem<strong>en</strong>t à suivre les dossiers<br />

qui font l’actualité <strong>de</strong> la technologie <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong>. Ce sera<br />

le cas pour l’organisation <strong>de</strong> séminaires et <strong>de</strong> visites <strong>de</strong> formation à<br />

l’att<strong>en</strong>tion <strong>de</strong> la presse et <strong>du</strong> mon<strong>de</strong> politique mais aussi pour la publication<br />

<strong>du</strong> bulletin d’information « Actualité Nucléaire » dont une soixantaine<br />

<strong>de</strong> numéros ont été diffusés largem<strong>en</strong>t au public, aux médias, aux<br />

milieux universitaires, au mon<strong>de</strong> politique belge, aux forums étrangers et<br />

à Foratom.<br />

Le Forum s’est adressé <strong>de</strong> façon croissante au mon<strong>de</strong> <strong>de</strong>s déci<strong>de</strong>urs<br />

politiques ; c’est ainsi, par exemple, que <strong>de</strong>s r<strong>en</strong>contres spécifiques sont<br />

organisées lors <strong>de</strong>s voyages d’étu<strong>de</strong> afin <strong>de</strong> donner aux déci<strong>de</strong>urs la<br />

possibilité <strong>de</strong> mettre l’énergie <strong>nucléaire</strong> dans le contexte <strong>de</strong>s défis énergétiques<br />

<strong>en</strong> Europe et dans le mon<strong>de</strong>.<br />

B. La loi sur la sortie <strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong><br />

Le mon<strong>de</strong> politique a toutefois décidé l’arrêt <strong>de</strong>s c<strong>en</strong>trales belges<br />

après 40 ans d’exploitation. Le débat sur cet arrêt n’est certainem<strong>en</strong>t pas<br />

terminé et différ<strong>en</strong>tes parties et organisations déf<strong>en</strong><strong>de</strong>nt le pour et le<br />

contre <strong>de</strong> cette loi.<br />

Ainsi, une nouvelle Commission (« Commission 2030 ») d’étu<strong>de</strong>s a<br />

été constituée le 6 décembre 2005 par arrêté royal. Elle a remis son<br />

rapport définitif <strong>en</strong> juin 2007, soit peu avant les élections législatives. Ce<br />

rapport prés<strong>en</strong>te les choix stratégiques <strong>de</strong> politique énergétique à moy<strong>en</strong>et<br />

long terme et conclut notamm<strong>en</strong>t que l’option <strong>nucléaire</strong> <strong>de</strong>vait rester ouverte.<br />

C. La Commission AMPERE<br />

La Commission AMPERE (Analyse <strong>de</strong>s mo<strong>de</strong>s <strong>de</strong> pro<strong>du</strong>ction <strong>de</strong><br />

l’électricité et le redéploiem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s énergies) a été mise <strong>en</strong> place début<br />

1999 par le ministre <strong>de</strong> l’Énergie <strong>de</strong> l’époque et avait pour mission d’analyser<br />

les moy<strong>en</strong>s <strong>de</strong> pro<strong>du</strong>ction d’électricité à l’horizon <strong>de</strong> 2020. Après


<strong>Synthèse</strong> <strong>de</strong> l’histoire <strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong> <strong>Belgique</strong><br />

les élections législatives <strong>du</strong> 13 juin 1999, la mission <strong>de</strong> la Commission fut<br />

élargie avec l’exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> la sortie <strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong> au-<strong>de</strong>là <strong>de</strong>s 40 ans <strong>de</strong><br />

<strong>du</strong>rée <strong>de</strong> vie <strong>de</strong>s c<strong>en</strong>trales et <strong>de</strong> la gestion <strong>de</strong> la <strong>de</strong>man<strong>de</strong> d’électricité.<br />

Le bilan <strong>de</strong>s retombées <strong>du</strong> rapport AMPERE est plutôt maigre et il<br />

s’agit bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> la volonté <strong>du</strong> ministre responsable. N’ayant pas plu à ce<br />

<strong>de</strong>rnier, le rapport est progressivem<strong>en</strong>t tombé dans l’oubli et n’a donc pas<br />

joué <strong>de</strong> rôle dans la discussion <strong>de</strong> la loi sur la sortie <strong>du</strong> <strong>nucléaire</strong>.<br />

D. Désarmem<strong>en</strong>t et plutonium. Dix ans d’action<br />

par les milieux académiques<br />

Le recyclage <strong>du</strong> plutonium militaire a donné lieu à <strong>de</strong>s débats politiques<br />

p<strong>en</strong>dant plusieurs années parce que les options <strong>de</strong>s Américains (empoisonnem<strong>en</strong>t<br />

et évacuation géologique comme déchet) et <strong>de</strong>s Russes (usage<br />

dans <strong>de</strong>s réacteurs civils) étai<strong>en</strong>t contradictoires. Dans une certaine<br />

mesure, on peut dire que l’expéri<strong>en</strong>ce belge et l’obstination à la mettre <strong>en</strong><br />

avant, ont joué un certain rôle dans les conclusions <strong>de</strong> la National Aca<strong>de</strong>my<br />

of Sci<strong>en</strong>ces <strong>de</strong>s États-Unis (qui admet <strong>en</strong>fin la validité <strong>de</strong>s <strong>de</strong>ux<br />

options) qui, à leur tour, vont peser lourd sur les choix ultérieurs. Grâce à<br />

la pression sout<strong>en</strong>ue <strong>de</strong>s sci<strong>en</strong>tifiques, il y a eu finalem<strong>en</strong>t un accord sur<br />

le recyclage <strong>de</strong> cette source d’énergie importante. Les confér<strong>en</strong>ces Amaldi<br />

et Pughwash, dans lesquelles les sci<strong>en</strong>tifiques belges ont joué un rôle<br />

important, y ont contribué <strong>de</strong> façon significative. La <strong>Belgique</strong> a pris une<br />

part active dans l’élaboration <strong>de</strong>s nouvelles « Gui<strong>de</strong>lines for the Managem<strong>en</strong>t<br />

of Plutonium », <strong>en</strong> collaboration avec les 5 pays dét<strong>en</strong>teurs<br />

« agréés » d’armes <strong>nucléaire</strong>s et les 4 autres pays gestionnaires <strong>de</strong> plutonium<br />

civil uniquem<strong>en</strong>t : le Japon, l’Allemagne, la Suisse et la <strong>Belgique</strong>.<br />

VII. Le cadre international<br />

Les impératifs <strong>de</strong> la non-prolifération et <strong>de</strong> la coopération europé<strong>en</strong>ne<br />

dans le domaine <strong>de</strong> la maîtrise <strong>de</strong>s armem<strong>en</strong>ts <strong>nucléaire</strong>s rest<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s<br />

élém<strong>en</strong>ts ess<strong>en</strong>tiels <strong>de</strong> la politique extérieure <strong>de</strong> la <strong>Belgique</strong> au début <strong>du</strong><br />

21 e siècle. Le contexte international est toutefois marqué par l’émerg<strong>en</strong>ce<br />

<strong>de</strong> m<strong>en</strong>aces nouvelles : terrorisme <strong>nucléaire</strong> et apparition <strong>de</strong> capacités<br />

<strong>nucléaire</strong>s militaires d’états refusant les contraintes <strong>du</strong> Traité <strong>de</strong> nonprolifération<br />

<strong>de</strong>s armes <strong>nucléaire</strong>s (T.N.P.).<br />

La <strong>Belgique</strong> fait <strong>du</strong> T.N.P. la « pierre angulaire » <strong>du</strong> régime international<br />

<strong>de</strong> non-prolifération <strong>nucléaire</strong> et la base <strong>de</strong> la poursuite <strong>du</strong> désarmem<strong>en</strong>t<br />

<strong>nucléaire</strong> et <strong>de</strong> la coopération internationale <strong>en</strong> matière d’utilisation<br />

pacifique <strong>de</strong> l’atome. Cette conception se tra<strong>du</strong>it par l’<strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t <strong>de</strong><br />

la diplomatie belge <strong>en</strong> faveur <strong>du</strong> système <strong>de</strong>s garanties <strong>de</strong> l’AIEA et par<br />

la part qu’elle a prise dans la négociation <strong>du</strong> protocole additionnel. Tous<br />

les <strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>ts réc<strong>en</strong>ts <strong>de</strong> la <strong>Belgique</strong> <strong>en</strong> matière <strong>de</strong> non-prolifération<br />

28


29<br />

Marcel Maris<br />

suppos<strong>en</strong>t une politique rigoureuse <strong>en</strong> matière <strong>de</strong> contrôles <strong>de</strong>s exportations.<br />

La <strong>Belgique</strong> a continué à fournir à l’AIEA <strong>de</strong>s collaborateurs <strong>de</strong> haut<br />

niveau sci<strong>en</strong>tifique et technique. Il convi<strong>en</strong>t <strong>de</strong> noter particulièrem<strong>en</strong>t la<br />

prés<strong>en</strong>ce <strong>de</strong> 1999 à 2005 <strong>du</strong> Dr Pierre Goldschmidt dans les fonctions <strong>de</strong><br />

directeur général adjoint, responsable <strong>du</strong> départem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s Garanties, l’une<br />

<strong>de</strong>s plus hautes fonctions <strong>de</strong> l’Ag<strong>en</strong>ce et le poste le plus important occupé<br />

jusqu’ici par un Belge au sein <strong>de</strong> cette organisation.<br />

La <strong>Belgique</strong> a été active dans plusieurs autres fora, comme la Conv<strong>en</strong>tion<br />

sur la protection physique <strong>de</strong>s matières <strong>nucléaire</strong>s, le Co<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

con<strong>du</strong>ite sur la sûreté et la sécurité <strong>de</strong>s sources radioactives, la Conv<strong>en</strong>tion<br />

internationale pour la répression <strong>de</strong>s actes <strong>de</strong> terrorisme <strong>nucléaire</strong>, le<br />

contrôle <strong>de</strong>s armem<strong>en</strong>ts <strong>nucléaire</strong>s, le Traité d’interdiction complète <strong>de</strong>s<br />

essais <strong>nucléaire</strong>s.<br />

La <strong>Belgique</strong> répond <strong>de</strong> manière satisfaisante aux obligations <strong>de</strong> la Résolution<br />

1540 <strong>du</strong> Conseil <strong>de</strong> sécurité <strong>de</strong>s Nations unies concernant les<br />

armes <strong>de</strong> <strong>de</strong>struction massive. Pour le secteur <strong>nucléaire</strong>, elle possè<strong>de</strong> une<br />

législation nationale déjà très complète, à laquelle s’ajout<strong>en</strong>t les nombreux<br />

instrum<strong>en</strong>ts internationaux dont elle est partie (Conv<strong>en</strong>tion sur la<br />

protection physique <strong>de</strong>s matières <strong>nucléaire</strong>s, Traité <strong>de</strong> non-prolifération<br />

<strong>de</strong>s armes <strong>nucléaire</strong>s, Accord <strong>de</strong> garanties et Protocole additionnel, Traité<br />

Euratom) ainsi que les directives et les règlem<strong>en</strong>ts europé<strong>en</strong>s pertin<strong>en</strong>ts<br />

<strong>en</strong> matière <strong>de</strong> non-prolifération. Il est intéressant <strong>de</strong> noter que la <strong>Belgique</strong><br />

dispose d’un cadre juridique prévoyant <strong>de</strong>s mesures <strong>de</strong> surveillance aux<br />

sta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la fabrication, <strong>du</strong> stockage et <strong>du</strong> transport <strong>de</strong>s matières <strong>nucléaire</strong>s<br />

et radioactives pouvant contribuer à la prév<strong>en</strong>tion <strong>de</strong> la prolifération<br />

<strong>nucléaire</strong>.


Synthese van <strong>de</strong> Belgische nucleaire<br />

geschie<strong>de</strong>nis, perio<strong>de</strong> : 1990-2005<br />

Marcel MARIS<br />

Voorzitter van <strong>de</strong> BNS (2006-2007)<br />

Dit eerste ad<strong>de</strong>n<strong>du</strong>m aan het boek Un <strong>de</strong>mi-siècle <strong>de</strong> <strong>nucléaire</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>Belgique</strong>, uitgegev<strong>en</strong> in 1994, werd opgesteld om <strong>de</strong> ontwikkeling<strong>en</strong><br />

tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> 1990-2005 synthetisch weer te gev<strong>en</strong>. In<strong>de</strong>rdaad, <strong>de</strong>ze<br />

vijfti<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> wer<strong>de</strong>n gek<strong>en</strong>merkt door e<strong>en</strong> aantal belangrijke nationale <strong>en</strong><br />

internationale gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> alsook door nieuwe uitdaging<strong>en</strong>. De consolidatie<br />

van <strong>de</strong>ze geschie<strong>de</strong>nis in dit ad<strong>de</strong>n<strong>du</strong>m werd daarom belangrijk<br />

geacht.<br />

I. Opleiding in het hoger on<strong>de</strong>rwijs<br />

<strong>en</strong> het universitair on<strong>de</strong>rzoek<br />

A. Opleiding in het hoger on<strong>de</strong>rwijs<br />

In <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>n van Oost-Europa zijn <strong>de</strong> drukwaterreactor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> betrouwbare<br />

<strong>en</strong> veilige <strong>en</strong>ergiebron gewor<strong>de</strong>n <strong>en</strong> hun gebruik wordt door <strong>de</strong><br />

betrokk<strong>en</strong> regering<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rsteund. Rec<strong>en</strong>te ontwikkelingsplann<strong>en</strong> voor<br />

kernc<strong>en</strong>trales, bijvoorbeeld in China, zijn het gevolg van e<strong>en</strong> vernieuw<strong>de</strong><br />

interesse voor <strong>de</strong>ze technologie die <strong>de</strong> mogelijkheid geeft <strong>de</strong> afhankelijkheid<br />

van petroleum, gas <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re fossiele bronn<strong>en</strong> te vermin<strong>de</strong>r<strong>en</strong>. In het<br />

Europa van <strong>de</strong> vijfti<strong>en</strong> is er <strong>en</strong>kel Frankrijk <strong>en</strong> rec<strong>en</strong>t ook Finland die<br />

<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> strategie toepass<strong>en</strong>. De Belgische regering heeft geopteerd voor<br />

e<strong>en</strong> <strong>de</strong>finitieve stop van <strong>de</strong> kernc<strong>en</strong>trales na veertig jaar exploitatie :<br />

Koninklijk besluit van 31/01/2003 betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> progressieve uitstap uit<br />

<strong>de</strong> in<strong>du</strong>striële pro<strong>du</strong>ctie van elektriciteit met behulp van kern<strong>en</strong>ergie.<br />

Het moratorium aangaan<strong>de</strong> <strong>de</strong> bouw van nieuwe c<strong>en</strong>trales, die eig<strong>en</strong>lijk<br />

reeds in voege was vóór <strong>de</strong> liberalisering van <strong>de</strong> elektriciteitsmarkt,<br />

heeft <strong>de</strong> interesse van <strong>de</strong> jonger<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> nucleaire loopbaan vermin<strong>de</strong>rd,<br />

alhoewel het nucleaire domein nog altijd verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> mogelijkhe-<br />

31


Synthese van <strong>de</strong> Belgische nucleaire geschie<strong>de</strong>nis<br />

<strong>de</strong>n voor werk <strong>en</strong> persoonlijke ontwikkeling in diverse technologische<br />

domein<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong>selijke <strong>en</strong> organisatorische factor<strong>en</strong> biedt.<br />

De opleiding als nucleair ing<strong>en</strong>ieur blijft echter belangrijk <strong>en</strong> daarom<br />

hebb<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> Belgische universiteit<strong>en</strong> het initiatief g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

hun kracht<strong>en</strong> gebun<strong>de</strong>ld om het Belgian Nuclear Higher E<strong>du</strong>cational<br />

Network (BNEN), met zetel in het SCK•CEN, op te richt<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong><br />

curriculum dat leidt tot <strong>de</strong> toek<strong>en</strong>ning van het diploma Master of Nuclear<br />

Engineering. De BNEN heeft trouw<strong>en</strong>s mo<strong>de</strong>l gestaan voor <strong>de</strong> oprichting<br />

van zijn equival<strong>en</strong>t op Europees niveau : het European Nuclear E<strong>du</strong>cational<br />

Network (ENEN).<br />

De hogere institut<strong>en</strong> van in<strong>du</strong>strieel ing<strong>en</strong>ieur die e<strong>en</strong> nucleaire specialisatie<br />

aanbo<strong>de</strong>n hebb<strong>en</strong> het aantal stu<strong>de</strong>nt<strong>en</strong> voor <strong>de</strong>ze specialisatie zi<strong>en</strong><br />

vermin<strong>de</strong>r<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zich verplicht gezi<strong>en</strong> slechts één hogere school<br />

per taalregime te behou<strong>de</strong>n : het eXpertisec<strong>en</strong>trum voor In<strong>du</strong>strie, On<strong>de</strong>rwijs<br />

<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving (XIOS) in <strong>de</strong> Hogeschool Limburg <strong>en</strong> l’Institut<br />

supérieur in<strong>du</strong>striel <strong>de</strong> <strong>Belgique</strong> (ISIB) te Brussel.<br />

B. Opleiding <strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek op universitair niveau<br />

Het on<strong>de</strong>rzoek in <strong>de</strong> fysica van <strong>de</strong> hoge <strong>en</strong>ergieën is op nationaal niveau<br />

goed georganiseerd, met nadruk op <strong>de</strong> complem<strong>en</strong>tariteit van <strong>de</strong><br />

groep<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> bijzon<strong>de</strong>re vermelding gaat naar <strong>de</strong> Pôle d’attraction interuniversitaire<br />

(PAI) die se<strong>de</strong>rt 2002 <strong>de</strong> theoretici <strong>en</strong> experim<strong>en</strong>tators heeft<br />

do<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>. Dit ambitieus project van geïntegreer<strong>de</strong> theoretische<br />

<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>tele studies over fundam<strong>en</strong>tele interacties heeft toegelat<strong>en</strong><br />

dat België e<strong>en</strong> opmerkelijke internationale zichtbaarheid kreeg, dit in<br />

vergelijking met <strong>de</strong> eer<strong>de</strong>r beperkte budgett<strong>en</strong> van elk van <strong>de</strong> <strong>de</strong>elnem<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

groep<strong>en</strong>.<br />

De fysica van <strong>de</strong> lage <strong>en</strong>ergieën betreft <strong>de</strong> fundam<strong>en</strong>tele nucleaire fysica<br />

in <strong>de</strong> bre<strong>de</strong> zin. De studie van <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van <strong>de</strong> atoomkern<br />

begon in <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> 1950 in <strong>de</strong> vijf grote Belgische universiteit<strong>en</strong>. Ze k<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

e<strong>en</strong> belangrijke impuls ein<strong>de</strong> <strong>de</strong>r jar<strong>en</strong> 1980, dankzij <strong>de</strong> versnelling van<br />

radioactieve ion<strong>en</strong> in het cyclotron van Louvain-la-Neuve (LLN). Dit<br />

project ver<strong>en</strong>ig<strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> Belgische on<strong>de</strong>rzoekers die in hetzelf<strong>de</strong><br />

domein werkzaam war<strong>en</strong>. Dankzij <strong>de</strong>ze nog steeds bestaan<strong>de</strong> sam<strong>en</strong>werking<br />

<strong>en</strong> in <strong>de</strong> ermee verbon<strong>de</strong>n PAI heeft het cyclotron van LLN e<strong>en</strong><br />

pioniersrol gespeeld in <strong>de</strong> ontwikkeling van radioactieve bundles <strong>en</strong> heeft<br />

tot verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> over heel <strong>de</strong> wereld aanleiding gegev<strong>en</strong>.<br />

Belangrijke resultat<strong>en</strong> wer<strong>de</strong>n geboekt in <strong>de</strong> analyse van <strong>de</strong> cyclus van <strong>de</strong><br />

stellaire nucleosynthese, <strong>de</strong> studie van het geheel van <strong>de</strong> eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />

van kern<strong>en</strong> die zich ver buit<strong>en</strong> hun stabiele toestand bevin<strong>de</strong>n (on<strong>de</strong>r<br />

meer Pb 186 ), <strong>de</strong> ontwikkeling van meetmetho<strong>de</strong>s van elektromagnetische<br />

mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van <strong>de</strong> kern<strong>en</strong>, performante <strong>de</strong>tector<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> studie van<br />

32


33<br />

Marcel Maris<br />

ess<strong>en</strong>tieel inelastische botsing<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> twee kern<strong>en</strong> <strong>en</strong> an<strong>de</strong>re f<strong>en</strong>om<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

De studies van zwakke interacties wor<strong>de</strong>n uitgevoerd om bij <strong>de</strong> beta<strong>de</strong>sintegratie<br />

van atoomkern<strong>en</strong> verschijnsel<strong>en</strong> aan te ton<strong>en</strong> die niet door<br />

<strong>de</strong> standaardmo<strong>de</strong>ll<strong>en</strong> kan wor<strong>de</strong>n uitgelegd.<br />

C. Het C<strong>en</strong>tre <strong>de</strong> recherches <strong>du</strong> cyclotron<br />

<strong>de</strong> l’UCL te Louvain-la-Neuve<br />

In <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1990-1998 hebb<strong>en</strong> <strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong> van het C<strong>en</strong>tre <strong>de</strong> recherches<br />

<strong>du</strong> cyclotron van <strong>de</strong> UCL te Louvain-la-Neuve e<strong>en</strong> opmerkelijke<br />

ontwikkeling gek<strong>en</strong>d : diversificatie van versnel<strong>de</strong> bun<strong>de</strong>ls, bun<strong>de</strong>ls van<br />

radioactieve ion<strong>en</strong>, bun<strong>de</strong>ls van zware stabiele ion<strong>en</strong>, bun<strong>de</strong>ls van snelle<br />

neutron<strong>en</strong> ; diversificatie van <strong>de</strong> toepassing<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze bun<strong>de</strong>ls in het<br />

fundam<strong>en</strong>teel on<strong>de</strong>rzoek in <strong>de</strong> nucleaire fysica <strong>en</strong> astrofysica, in het<br />

toegepast on<strong>de</strong>rzoek in <strong>de</strong> scheikun<strong>de</strong> <strong>en</strong> nucleaire g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>, in <strong>de</strong><br />

in<strong>du</strong>striële aanw<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruimtetoepassing<strong>en</strong>, microfiltratiemembran<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> stralingsscha<strong>de</strong> ; diversificatie bij <strong>de</strong> gebruikers van <strong>de</strong>ze bun<strong>de</strong>ls,<br />

op Belgisch niveau in het ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> Pôle d’attraction interuniversitaire<br />

(PAI), op Europees vlak dank zij <strong>de</strong> contract<strong>en</strong> met <strong>de</strong> Europese Commissie<br />

<strong>en</strong> op wereldvlak.<br />

Vanaf 1998 wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> fysici die met het cyclotron verbon<strong>de</strong>n war<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> die met p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> niet vervang<strong>en</strong>. Dit leid<strong>de</strong> spijtig g<strong>en</strong>oeg tot<br />

e<strong>en</strong> vertraging van <strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong> in <strong>de</strong> nucleaire fysica <strong>en</strong> wer<strong>de</strong>n twee<br />

an<strong>de</strong>re oriëntaties bevoor<strong>de</strong>ligd : <strong>de</strong> klimatologie <strong>en</strong> <strong>de</strong> fysica van <strong>de</strong><br />

hoge <strong>en</strong>ergieën. De programma’s van <strong>de</strong> fysica <strong>en</strong> <strong>de</strong> astrofysica wor<strong>de</strong>n<br />

voortgezet met <strong>de</strong> steun van <strong>de</strong> Europese commissie : exploitatie van<br />

bun<strong>de</strong>ls van radioactieve ion<strong>en</strong>, monokinetische neutron<strong>en</strong>bun<strong>de</strong>ls et<br />

stabiele zware ion<strong>en</strong>bun<strong>de</strong>ls.<br />

De pro<strong>du</strong>ctie van <strong>de</strong> microporeuze membran<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> studies van stralingsscha<strong>de</strong><br />

in verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> material<strong>en</strong>, on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> ontwikkeling van<br />

stralingsongevoelige halfgelei<strong>de</strong>rs in het ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> ESA, wordt voortgezet.<br />

Het CRC on<strong>de</strong>rsteunt ook <strong>de</strong> ontwikkeling van zeer <strong>en</strong>ergieint<strong>en</strong>se<br />

bun<strong>de</strong>ls van radioactieve kern<strong>en</strong> van 18 Ne, wat ess<strong>en</strong>tieel is voor het<br />

programma Beta Beams.<br />

D. De reactorfysica van <strong>de</strong> ULB (1960-2000)<br />

Se<strong>de</strong>rt zijn oprichting heeft <strong>de</strong> service <strong>de</strong> métrologie <strong>nucléaire</strong> van <strong>de</strong><br />

ULB ongeveer 500 publicaties van hoog niveau afgeleverd. Het perman<strong>en</strong>te<br />

ka<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rhoudt <strong>de</strong> internationale betrekking<strong>en</strong> die talrijke uitwisseling<strong>en</strong><br />

in bei<strong>de</strong> richting<strong>en</strong> toelaat. De publicaties verschijn<strong>en</strong> zeer<br />

regelmatig in internationale tijdschrift<strong>en</strong> van eerste rang. Ze <strong>de</strong>kk<strong>en</strong> alle<br />

bestu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> domein<strong>en</strong> : reactorfysica, toegepaste wiskun<strong>de</strong>, nucleaire<br />

fysica <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>tatie, beam-foilspectroscopie, elektron<strong>en</strong>transport,


Synthese van <strong>de</strong> Belgische nucleaire geschie<strong>de</strong>nis<br />

betrouwbaarheid <strong>en</strong>z. De <strong>de</strong>elname aan internationale confer<strong>en</strong>ties gebeurt<br />

ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s zeer regelmatig. Deze activiteit<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n ver<strong>de</strong>r gezet <strong>en</strong><br />

hun integratie in het internationale on<strong>de</strong>rzoeksnetwerk wordt als noodzakelijk<br />

aanzi<strong>en</strong> om tezam<strong>en</strong> aan <strong>de</strong> toekomstige wet<strong>en</strong>schappelijke ontwikkeling<strong>en</strong><br />

te werk<strong>en</strong>.<br />

II. On<strong>de</strong>rzoek – Ontwikkeling <strong>en</strong> in<strong>du</strong>strie<br />

A. SCK•CEN<br />

Het SCK▪CEN, opgericht in 1952, heeft zijn on<strong>de</strong>rzoeks – <strong>en</strong> ontwikkelingsprogramma’s<br />

voortgezet, aangepast aan <strong>de</strong> nieuwe behoeft<strong>en</strong>.<br />

In 1991 wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> niet nucleaire activiteit<strong>en</strong> getransfereerd naar het<br />

VITO, wat e<strong>en</strong> belangrijke vermin<strong>de</strong>ring van <strong>de</strong> financiële mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

van het personeel van « het C<strong>en</strong>trum », zoals dit instituut in <strong>de</strong> gangbare<br />

taal wordt g<strong>en</strong>oemd, leid<strong>de</strong>.<br />

SCK•CEN heeft kordaat voor <strong>de</strong> kwalitatieve r<strong>en</strong>aissance gekoz<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

vandaag is het nog steeds e<strong>en</strong> internationaal erk<strong>en</strong>d on<strong>de</strong>rzoeksc<strong>en</strong>trum,<br />

die zijn expertise t<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste stelt van <strong>de</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke wereld <strong>en</strong> van<br />

<strong>de</strong> maatschappij. Zijn werkdomein omvat <strong>de</strong> reactortechnologie, <strong>de</strong><br />

stralingsbescherming, <strong>de</strong> afval <strong>en</strong> hun evacuatie, <strong>de</strong> communicatie <strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

opleiding.<br />

De BR1reactor blijft verbon<strong>de</strong>n met het fundam<strong>en</strong>teel on<strong>de</strong>rzoek. De<br />

BR2reactor on<strong>de</strong>rging e<strong>en</strong> mo<strong>de</strong>rnisatie <strong>en</strong> wordt vandaag, zoals ook het<br />

laboratorium voor hoge <strong>en</strong> mid<strong>de</strong>lactiviteit (LHMA), vooral aangew<strong>en</strong>d<br />

voor het materiaalon<strong>de</strong>rzoek, <strong>de</strong> pro<strong>du</strong>ctie van radioisotop<strong>en</strong> voor <strong>de</strong><br />

nucleaire g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> <strong>en</strong> voor <strong>de</strong> bestaling van silicium voor <strong>de</strong> microelektronica.<br />

De BR3reactor, die gestopt werd in 1987, on<strong>de</strong>rging e<strong>en</strong><br />

ontmantelingsprogramma, wat toeliet belangrijke technische <strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke<br />

k<strong>en</strong>nis op te do<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> reactor in reële omstandighe<strong>de</strong>n.<br />

De VENUSreactor laat toe verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> kernconfiguraties in <strong>de</strong>tail te<br />

analyser<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt int<strong>en</strong>sief gebruikt voor <strong>de</strong> optimalisatie van <strong>de</strong><br />

splijtstofcyclus <strong>en</strong> on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re ook voor <strong>de</strong> validatie van criticaliteitsco<strong>de</strong>s.<br />

Se<strong>de</strong>rt 1994 voert het SCK•CEN ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s on<strong>de</strong>rzoek uit in het ka<strong>de</strong>r<br />

van <strong>de</strong> ontwikkeling van e<strong>en</strong> ADS-systeem (Accelerator Driv<strong>en</strong> System).<br />

Het doel is dat MYRRHA het eerste <strong>de</strong>monstratieproject wordt voor e<strong>en</strong><br />

nieuw type van nucleaire system<strong>en</strong>, aangedrev<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> <strong>de</strong>eltjesversneller.<br />

Deze reactor zal proton<strong>en</strong> <strong>en</strong> neutron<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> voor<br />

verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> R&D-project<strong>en</strong>, waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> transmutatie van nucleaire<br />

afval <strong>en</strong> het on<strong>de</strong>rzoek van material<strong>en</strong> voor huidige <strong>en</strong> toekomstige<br />

reactor<strong>en</strong>. MYRRHA zou ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s gebruikt kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong><br />

pro<strong>du</strong>ctie van radioisotop<strong>en</strong>.<br />

34


35<br />

Marcel Maris<br />

Het SCK•CEN zet zijn mid<strong>de</strong>l<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s in voor <strong>de</strong> bescherming<br />

van <strong>de</strong> m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> van <strong>de</strong> omgeving teg<strong>en</strong> ioniser<strong>en</strong><strong>de</strong> straling<strong>en</strong>, in het<br />

ka<strong>de</strong>r van medische toepassing<strong>en</strong> van ioniser<strong>en</strong><strong>de</strong> straling<strong>en</strong>, het noodplan,<br />

<strong>de</strong> radiobiologie, <strong>de</strong> radioecologie <strong>en</strong> het ruimteon<strong>de</strong>rzoek : effect<strong>en</strong><br />

van kosmische stral<strong>en</strong> <strong>en</strong> van <strong>de</strong> gewichtloosheid op <strong>de</strong> astronaut<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Het SCK•CEN neemt ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s <strong>de</strong>el aan <strong>de</strong> evolutie van <strong>de</strong><br />

spectrometrie <strong>en</strong> <strong>de</strong> dosimetrie.<br />

Se<strong>de</strong>rt e<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>tal jar<strong>en</strong> wordt er meer <strong>en</strong> meer aandacht besteed aan<br />

<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rsteuning van <strong>de</strong> politiek, <strong>de</strong> strategische beslissingsprocess<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

aan het on<strong>de</strong>rzoek in het ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> integratie van <strong>de</strong> sociale <strong>en</strong> ethische<br />

aspect<strong>en</strong> in nucleaire toepassing<strong>en</strong>.<br />

Het on<strong>de</strong>rzoek door het SCK▪CEN <strong>en</strong> het NIRAS betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>de</strong>finitieve<br />

opslag van hoogactieve afval met lange lev<strong>en</strong>s<strong>du</strong>ur is lop<strong>en</strong><strong>de</strong>.<br />

Dankzij zijn on<strong>de</strong>rgronds laboratorium HADES, dat zich bevindt op e<strong>en</strong><br />

diepte van 225 meter, heeft het SCK•CEN e<strong>en</strong> internationaal erk<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

ervaring in het berg<strong>en</strong> van afval in kleilag<strong>en</strong> opgedaan.<br />

Het C<strong>en</strong>trum heeft ook e<strong>en</strong> grote reputatie verworv<strong>en</strong> als opleidingsc<strong>en</strong>trum.<br />

Het is <strong>de</strong> zetel van het Belgian Higher Nuclear E<strong>du</strong>cational<br />

Network. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> reorganisatie in 2006 werd <strong>de</strong> groep CEK (Communication,<br />

E<strong>du</strong>cation and Knowledge Managem<strong>en</strong>t) opgericht. Deze<br />

expertisegroep heeft als taak <strong>de</strong> faam <strong>en</strong> <strong>de</strong> visie van het SCK•CEN te<br />

verhog<strong>en</strong>, <strong>de</strong> communicatie van informatie aan te moedig<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>batcultuur te stimuler<strong>en</strong>.<br />

B. IRE, MDS Nordion s.a., Sterig<strong>en</strong>ics <strong>en</strong> Transrad<br />

In het SCK•CEN werd door R<strong>en</strong>é Constant e<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st opgericht met<br />

het oog op <strong>de</strong> pro<strong>du</strong>ctie van radioisotop<strong>en</strong>. De pro<strong>du</strong>ctie van 131 I werd<br />

daar in <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> 1950 op punt gesteld <strong>en</strong> <strong>de</strong> di<strong>en</strong>st heeft toepassing<strong>en</strong> in<br />

<strong>de</strong> g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>, biologie, <strong>de</strong> in<strong>du</strong>strie <strong>en</strong> in diverse domein<strong>en</strong> van het<br />

on<strong>de</strong>rzoek <strong>en</strong> van <strong>de</strong> studie van het milieu ver<strong>de</strong>r ontwikkeld. Door <strong>de</strong><br />

oprichting van het Institut national <strong>de</strong>s radioélém<strong>en</strong>ts (IRE) op 20 augustus<br />

1971, neemt het IRE <strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong> van <strong>de</strong> di<strong>en</strong>st voor radioisotop<strong>en</strong><br />

van het SCK•CEN over <strong>en</strong> vestigt wat later zijn exploitatiezetel in Fleurus.<br />

Het IRE is e<strong>en</strong> stichting van op<strong>en</strong>baar nut volg<strong>en</strong>s het privaatrecht,<br />

zoals het SCK•CEN.<br />

Het IRE heeft zijn activiteit<strong>en</strong> in <strong>de</strong> medische <strong>en</strong> in<strong>du</strong>striële domein<strong>en</strong><br />

uitgebreid. De <strong>de</strong>skundigheid van het IRE in het domein van ingekapsel<strong>de</strong><br />

bronn<strong>en</strong> lag aan <strong>de</strong> basis van verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> in<strong>du</strong>striële toepassing<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

toepassing<strong>en</strong> in <strong>de</strong> brachytherapie. Verschei<strong>de</strong>ne sterilisatietoepassing<strong>en</strong><br />

door mid<strong>de</strong>l van γ-bestraling wer<strong>de</strong>n op punt gezet. Deze wer<strong>de</strong>n uitein<strong>de</strong>lijk<br />

overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door <strong>de</strong> firma Sterig<strong>en</strong>ics. Het IRE heeft e<strong>en</strong> procédé<br />

ontwikkeld dat toelaat drie splijtingspro<strong>du</strong>ct<strong>en</strong> uit bestraald uranium te


Synthese van <strong>de</strong> Belgische nucleaire geschie<strong>de</strong>nis<br />

onttrekk<strong>en</strong>, namelijk 99 Mo, 131 I <strong>en</strong> 133 Xe, om er radiofarmaca van sam<strong>en</strong><br />

te stell<strong>en</strong>. Ook wer<strong>de</strong>n an<strong>de</strong>re isotop<strong>en</strong> voor medisch gebruik ontwikkeld.<br />

In 1990 heeft het IRE e<strong>en</strong> <strong>de</strong>el van <strong>de</strong> pro<strong>du</strong>ctie van radiofarmaca ( 131 I<br />

<strong>en</strong> 133 Xe) overgedrag<strong>en</strong> aan Nordion alsook <strong>de</strong> pro<strong>du</strong>ctie van ingekapsel<strong>de</strong><br />

bronn<strong>en</strong>. Dit heeft twee firma’s geschap<strong>en</strong> die zowel concurr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> als<br />

mutuele toeleveranciers zijn.<br />

Ion beam applications (IBA) werd in 1986 opgericht met <strong>de</strong> steun van<br />

het IRE, dat e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>tieaan<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>r blijft. De sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong><br />

het IRE <strong>en</strong> IBA heeft zich se<strong>de</strong>rtdi<strong>en</strong> steeds ver<strong>de</strong>r ontwikkeld. E<strong>en</strong><br />

nieuw filiaal IBA-Radioisotopes werd opgericht op <strong>de</strong> site van Fleurus <strong>en</strong><br />

door gebruik te mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> nieuw type van cyclotron. Deze installatie<br />

is teg<strong>en</strong>woordig het Europees on<strong>de</strong>rzoeksc<strong>en</strong>trum van IBA on<strong>de</strong>r meer<br />

voor <strong>de</strong> ontwikkeling van PET-pro<strong>du</strong>ct<strong>en</strong>. Rec<strong>en</strong>t heeft het IRE, gevolg<br />

gev<strong>en</strong>d aan e<strong>en</strong> uitnodiging door IBA, e<strong>en</strong> meer<strong>de</strong>rheidsparticipatie<br />

g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> Franse zustermaatschappij (CIS Bio) om zijn positie op<br />

<strong>de</strong> markt van medische toepassing<strong>en</strong> van radioisotop<strong>en</strong> te versterk<strong>en</strong>. De<br />

sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong>ze twee firma’s houdt ook e<strong>en</strong> we<strong>de</strong>rzijdse<br />

versterking in.<br />

Het IRE heeft in<strong>du</strong>striële partners gezocht om e<strong>en</strong> betrouwbaar transportnetwerk<br />

uit te bouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo zijn nationale <strong>en</strong> internationale klant<strong>en</strong><br />

tijdig <strong>de</strong> radiofarmaca, die meestal e<strong>en</strong> kort halflev<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, te kunn<strong>en</strong><br />

bezorg<strong>en</strong>. De firma Transrad werd met dat doel opgericht. Nu 20 jaar na<br />

zijn oprichting is Transrad e<strong>en</strong> onmisbare speler op <strong>de</strong> internationale<br />

scène van <strong>de</strong> nucleaire logistiek gewor<strong>de</strong>n. Dit is te wijt<strong>en</strong> aan zijn <strong>de</strong>skundigheid<br />

<strong>en</strong> het vertrouw<strong>en</strong> vanwege <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>te overhe<strong>de</strong>n, zijn<br />

klant<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn aan<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>rs.<br />

C. Het beheer van radioactieve afval<br />

Het beheer van radioactieve afval is <strong>de</strong> opdracht van het NIRAS <strong>en</strong><br />

heeft belangrijke vor<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>d ge<strong>du</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1990-2005 in<br />

bijna alle domein<strong>en</strong>. De huidige uitdaging<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> met het<br />

langetermijnbeheer.<br />

De drie belangrijkste vor<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> zijn het opstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> classificatiesysteem<br />

voor <strong>de</strong> geconditioneer<strong>de</strong> afval, het bepal<strong>en</strong> van <strong>de</strong> afvalinv<strong>en</strong>taris<br />

alsook zijn vijfjaarlijkse bijwerking <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanvaardingssyteem voor<br />

afval.<br />

De beheersactiviteit<strong>en</strong> op korte termijn wer<strong>de</strong>n ontwikkeld <strong>en</strong> gestructureerd<br />

<strong>en</strong> zijn vandaag in<strong>du</strong>striële routineoperaties gewor<strong>de</strong>n.<br />

De beheersactiviteit<strong>en</strong> op langetermijnbeheer wor<strong>de</strong>n voor wat betreft<br />

<strong>de</strong> tij<strong>de</strong>lijke opslag routinematig uitgevoerd. De oppervlakteberging van<br />

afval van categorie A (lage <strong>en</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> activiteit met korte lev<strong>en</strong>s<strong>du</strong>ur)<br />

is in projectfase getre<strong>de</strong>n. De berging van afval van categorie B&C<br />

36


37<br />

Marcel Maris<br />

(afval van hoge activiteit <strong>en</strong>/of lange lev<strong>en</strong>s<strong>du</strong>ur), is in het stadium van<br />

on<strong>de</strong>rzoek, ontwikkeling <strong>en</strong> <strong>de</strong>monstratie.<br />

Het NIRAS is bewust gewor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> sociale aspect<strong>en</strong> in verband<br />

met berging <strong>en</strong> dit heeft aanleiding gegev<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> belangrijke ontwikkeling<br />

se<strong>de</strong>rt het mid<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> 1990. In 1998 werd e<strong>en</strong> heel nieuwe<br />

methodologie ontwikkeld om e<strong>en</strong> participatieve discussie met <strong>de</strong> bevolking<br />

tot stand te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in verband met het beheersprogramma van afval<br />

met lage activiteit (categorie A) <strong>en</strong> <strong>de</strong> daaropvolg<strong>en</strong><strong>de</strong> implem<strong>en</strong>tatie.<br />

Deze Belgische ontwikkeling g<strong>en</strong>iet e<strong>en</strong> grote internationale aandacht.<br />

E<strong>en</strong> ver<strong>de</strong>re reflectie is lop<strong>en</strong><strong>de</strong> om e<strong>en</strong> sociale discussie op te start<strong>en</strong><br />

aangaan<strong>de</strong> het beheer van afval met mid<strong>de</strong>lhoge <strong>en</strong> hoge activiteit (categorie<br />

B&C).<br />

Het saner<strong>en</strong> van <strong>de</strong> nucleaire erf<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> van het verle<strong>de</strong>n, ook « nucleair<br />

passief » g<strong>en</strong>oemd, van <strong>de</strong> sites BP1 <strong>en</strong> BP2 van Belgoprocess <strong>en</strong><br />

van het Studiec<strong>en</strong>trum voor kern<strong>en</strong>ergie (SCK•CEN) heeft sterke vor<strong>de</strong>ring<strong>en</strong><br />

gek<strong>en</strong>d.<br />

De eerste inv<strong>en</strong>taris van het nucleair passief, die werd afgerond in<br />

2002, liet toe <strong>de</strong> totale kost voor <strong>de</strong>classering <strong>en</strong> <strong>de</strong> sanering van <strong>de</strong><br />

huidige nucleaire sites, tesam<strong>en</strong> met <strong>de</strong> sanering van het bestaand nucleaire<br />

passief <strong>en</strong> het beheer van <strong>de</strong> radioactieve stoff<strong>en</strong>, te ram<strong>en</strong> op<br />

5,7 miljard EUR. Uit <strong>de</strong> door haar gek<strong>en</strong><strong>de</strong> informatie heeft het NIRAS<br />

kunn<strong>en</strong> aflei<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong>ze kost voor 87 % zou ge<strong>de</strong>kt zijn door <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong><br />

provisies of door <strong>de</strong> provisies die zull<strong>en</strong> geschap<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n in het<br />

ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> financieringsmechanism<strong>en</strong>.<br />

De belangrijkste realisatie in het ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong> financiering van <strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong><br />

van het NIRAS is het op punt stell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> financieringswerktuig<br />

voor <strong>de</strong> technische beheersactiviteit<strong>en</strong> op lange termijn. Het langetermijnfonds,<br />

dat operationeel werd in 1999, verzekert het NIRAS <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>kking van zijn vaste kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> verzekert ook zijn variabele kost<strong>en</strong><br />

naarmate <strong>de</strong>ze optre<strong>de</strong>n.<br />

D. Belgonucleaire 1990-2005<br />

Belgonucleaire (BN) heeft e<strong>en</strong> grote k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> kun<strong>de</strong> opgebouwd in<br />

<strong>de</strong> fabricagetechnologie voor splijtstof met gem<strong>en</strong>g<strong>de</strong> oxi<strong>de</strong>s UO2-PuO2<br />

of « MOX ».<br />

In e<strong>en</strong> perio<strong>de</strong> van 20 jaar wer<strong>de</strong>n 657 ton MOX vervaardigd voor<br />

Frankrijk, Duitsland, België, Zwitserland <strong>en</strong> Japan. Tev<strong>en</strong>s wer<strong>de</strong>n<br />

ess<strong>en</strong>tiële bijdrag<strong>en</strong> geleverd tot <strong>de</strong> ontwikkeling van MOX-fabriek<strong>en</strong> in<br />

Frankrijk, Japan <strong>en</strong> <strong>de</strong> Ver<strong>en</strong>ig<strong>de</strong> Stat<strong>en</strong>, zowel wat het ontwerp als <strong>de</strong><br />

levering van uitrusting<strong>en</strong> betreft. BN heeft e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale rol gespeeld in <strong>de</strong><br />

ontwikkeling van recyclage van plutonium naar MOX in <strong>de</strong> Ver<strong>en</strong>ig<strong>de</strong><br />

Stat<strong>en</strong>, maar ook in Rusland. Veertig ton plutonium wer<strong>de</strong>n behan<strong>de</strong>ld in


Synthese van <strong>de</strong> Belgische nucleaire geschie<strong>de</strong>nis<br />

België, wat werk verschafte aan 250 person<strong>en</strong> ge<strong>du</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> 2 jaar met<br />

uitstek<strong>en</strong><strong>de</strong> kwaliteit <strong>en</strong> veiligheidsvoorwaar<strong>de</strong>n.<br />

In <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1992-2005 heeft BN rek<strong>en</strong>ing moet<strong>en</strong> hou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong><br />

Belgische politieke oppositie <strong>en</strong> met <strong>de</strong> Franse concurr<strong>en</strong>tie, met als<br />

gevolg dat zijn marktontwikkeling in Rusland <strong>en</strong> in <strong>de</strong> Ver<strong>en</strong>ig<strong>de</strong> Stat<strong>en</strong><br />

wer<strong>de</strong>n verhin<strong>de</strong>rd. BN heeft zich verplicht gezi<strong>en</strong> zijn pro<strong>du</strong>ctieactiviteit<strong>en</strong><br />

stop te zett<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan te vang<strong>en</strong> met <strong>de</strong> ontmanteling van zijn<br />

installaties in Dessel. Na 50 jaar van on<strong>de</strong>rhou<strong>de</strong>n inspanning<strong>en</strong>, waarbij<br />

België aan <strong>de</strong> top van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> kun<strong>de</strong> in <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling van plutonium<br />

<strong>en</strong> van zijn afval stond, is <strong>de</strong>ze sluiting e<strong>en</strong> weinig verheug<strong>en</strong>d feit in <strong>de</strong><br />

Belgische nucleaire geschie<strong>de</strong>nis.<br />

E. Transnubel. Het transport van radioactieve<br />

<strong>en</strong> nucleaire stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijhor<strong>en</strong><strong>de</strong> activiteit<strong>en</strong><br />

Transnubel (TNB) werd opgericht door Belgonucleaire (BN) in 1969,<br />

met als doelstelling e<strong>en</strong> veilig transport van alle radioactieve <strong>en</strong> nucleaire<br />

stoff<strong>en</strong> te verzeker<strong>en</strong>. De originele aan<strong>de</strong>elhou<strong>de</strong>rs van TNB war<strong>en</strong> BN<br />

<strong>en</strong> firma’s van <strong>de</strong> groep Trans<strong>nucléaire</strong>, die zelf reeds kon bog<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />

gevestig<strong>de</strong> internationale transportactiviteit voor nucleaire stoff<strong>en</strong>. TNB<br />

heeft zeer vlug zijn internationale reputatie kunn<strong>en</strong> verzeker<strong>en</strong>, dankzij<br />

zijn toegang tot <strong>de</strong> Belgische <strong>en</strong> internationale markt <strong>en</strong> tot transportverpakkingspark<strong>en</strong><br />

die onmisbaar zijn voor dit type van activiteit. TNB heeft<br />

specifieke verpakking<strong>en</strong> ontworp<strong>en</strong> voor nucleaire afval, plutonium <strong>en</strong><br />

MOXsplijtstof. Meer dan 300 transport<strong>en</strong> van MOXsplijstofelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

naar kernc<strong>en</strong>trales in België, Duitsland <strong>en</strong> Zwitserland wer<strong>de</strong>n uitgevoerd.<br />

De firma nam tev<strong>en</strong>s <strong>de</strong>el aan opslag van bestraal<strong>de</strong> splijtstof op<br />

<strong>de</strong> sites van <strong>de</strong> kernc<strong>en</strong>trales.<br />

Transnubel heeft in <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> 1990-2005 zijn activiteit<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> belangrijke<br />

mate ver<strong>de</strong>r ontwikkeld. Ze heeft haar activiteit als transportfirma,<br />

die ze initieel was, progressief uitgebouwd tot e<strong>en</strong> firma die di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

verle<strong>en</strong>t in het hele domein van het transport van nucleaire <strong>en</strong> radioactieve<br />

stoff<strong>en</strong>. Het stopp<strong>en</strong> van <strong>de</strong> opwerking van splijtstof heeft <strong>de</strong>ze ontwikkeling<br />

versneld, met focus op <strong>de</strong> beginfase van <strong>de</strong> splijtstofcyclus <strong>en</strong><br />

op <strong>de</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing aan <strong>de</strong> exploitant<strong>en</strong> van kernc<strong>en</strong>trales : studiebureel,<br />

levering van uitrusting<strong>en</strong> <strong>en</strong> prestaties van di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> op <strong>de</strong> sites in het<br />

ka<strong>de</strong>r van het beheer van bestraal<strong>de</strong> splijtstof. Deze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

stadige voortgang op Europees niveau.<br />

F. IBA. Het nucleaire t<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste van het lev<strong>en</strong><br />

De Belgische in<strong>du</strong>strie heeft e<strong>en</strong> belangrijke bijdrage geleerd in het<br />

domein van <strong>de</strong> pro<strong>du</strong>ctie van cyclotrons voor medisch of an<strong>de</strong>r gebruik.<br />

De firma IBA, opgericht als e<strong>en</strong> spin-off van <strong>de</strong> UCL in 1986, k<strong>en</strong><strong>de</strong> e<strong>en</strong><br />

38


39<br />

Marcel Maris<br />

belangrijke ontwikkeling <strong>en</strong> werd e<strong>en</strong> internationale refer<strong>en</strong>tie in het<br />

domein van <strong>de</strong> radiotherapie, on<strong>de</strong>r meer <strong>de</strong> protontherapie. Zijn cyclotrons<br />

wor<strong>de</strong>n uitgevoerd naar verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> lan<strong>de</strong>n <strong>en</strong> zou<strong>de</strong>n ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />

gebruikt kunn<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n in Accelerator Driv<strong>en</strong> Systems zoals Myrrha,<br />

die in ontwikkeling is in het SCK•CEN.<br />

G. Tractebel <strong>en</strong>gineering<br />

Tractebel Engineering heeft e<strong>en</strong> uitstek<strong>en</strong><strong>de</strong> k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> kun<strong>de</strong> in nucleaire<br />

activiteit<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bewar<strong>en</strong> <strong>en</strong> ver<strong>de</strong>r ontwikkel<strong>en</strong>, zowel door<br />

on<strong>de</strong>rsteuning aan <strong>de</strong> exploitatie <strong>en</strong> <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnisatie van <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trales die<br />

door Electrabel in België wor<strong>de</strong>n uitgebaat als door verschei<strong>de</strong>ne contractuele<br />

activiteit<strong>en</strong> in het buit<strong>en</strong>land.<br />

Belangrijke ontwikkeling<strong>en</strong> wer<strong>de</strong>n gerealiseerd in verschei<strong>de</strong>n domein<strong>en</strong><br />

zoals <strong>de</strong> berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> van mechanische structur<strong>en</strong> met inbegrip<br />

van vermoeiing, neutron<strong>en</strong>fysica van <strong>de</strong> reactorkern<strong>en</strong>, <strong>de</strong> breukmechanica,<br />

<strong>de</strong> dim<strong>en</strong>sioner<strong>en</strong><strong>de</strong> ongevalstudies voor kernc<strong>en</strong>trales, gekoppel<strong>de</strong><br />

neutronische/thermohydraulische co<strong>de</strong>s, ontwerp<strong>en</strong> realisatieprogramma’s<br />

in verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> technische domein<strong>en</strong>, <strong>de</strong> karakterisatie van verbruikte<br />

splijtstof <strong>en</strong> van radioactieve afval, <strong>de</strong> ontmanteling, <strong>de</strong> periodieke<br />

veiligheidsevaluaties.<br />

Tractebel Engineering heeft ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s <strong>de</strong>elg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aan on<strong>de</strong>rzoeksprogramma’s<br />

die door <strong>de</strong> Europese commissie wer<strong>de</strong>n gefinancierd.<br />

Tractebel Engineering, tezam<strong>en</strong> met Electrabel <strong>en</strong> Belgonucleaire, heeft<br />

ook e<strong>en</strong> grote erk<strong>en</strong>ning verworv<strong>en</strong> in <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rsteuningproject<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />

voor<strong>de</strong>le van <strong>de</strong> uitbaters van kernc<strong>en</strong>trales in <strong>de</strong> Oost-Europese lan<strong>de</strong>n.<br />

H. Electrabel. Vijfti<strong>en</strong> jaar nucleaire elektriciteitspro<strong>du</strong>ctie<br />

in België<br />

Electrabel heeft <strong>de</strong> exploitatie, <strong>de</strong> efficaciteit <strong>en</strong> <strong>de</strong> veiligheid van zijn<br />

twee nucleaire vestigingsplaats<strong>en</strong> op continue wijze verbeterd. Nochtans<br />

werd <strong>de</strong> publieke opinie sterk beïnvloed door het ongeval van Tchernobyl.<br />

Dit heeft in België geleid tot e<strong>en</strong> uitstel sine die van e<strong>en</strong> nieuwe<br />

kernc<strong>en</strong>trale. Deze toestand is niet veran<strong>de</strong>rd <strong>en</strong> leid<strong>de</strong> tot <strong>de</strong> weigering<br />

van <strong>de</strong> achtste kernc<strong>en</strong>trale (N8) in 1988 <strong>en</strong> <strong>de</strong> uitvaardiging van <strong>de</strong> wet<br />

op <strong>de</strong> progressieve uitstap uit <strong>de</strong> nucleaire elektriciteitspro<strong>du</strong>ctie in 2003.<br />

Deze wet voorziet dat <strong>de</strong> e<strong>en</strong>he<strong>de</strong>n zou<strong>de</strong>n sluit<strong>en</strong> na 40 jaar exploitatie.<br />

Deze voor kernc<strong>en</strong>trales weinig bevor<strong>de</strong>rlijke atmosfeer heeft Electrabel<br />

niet weerhou<strong>de</strong>n ver<strong>de</strong>r te invester<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijvoorbeeld <strong>de</strong> stoomg<strong>en</strong>erator<strong>en</strong><br />

te vervang<strong>en</strong> in alle e<strong>en</strong>he<strong>de</strong>n, behalve in Doel 1 waar <strong>de</strong> vervanging<br />

voorzi<strong>en</strong> is in 2009. Dit toont aan dat <strong>de</strong> exploitant <strong>en</strong> zijn<br />

studiebureel Suez-Tractebel Engineering <strong>de</strong> capaciteit behou<strong>de</strong>n om grote<br />

project<strong>en</strong> met hoge technische complexiteit uit te voer<strong>en</strong>. Electrabel heeft


Synthese van <strong>de</strong> Belgische nucleaire geschie<strong>de</strong>nis<br />

ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s 25 % van <strong>de</strong> investering in <strong>de</strong> e<strong>en</strong>he<strong>de</strong>n B1 <strong>en</strong> B2 te Chooz te<br />

zijner laste g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> van 11 september 2001 in <strong>de</strong><br />

Ver<strong>en</strong>ig<strong>de</strong> Stat<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> aangetoond dat moedwillige aanvall<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong><br />

probleem zou<strong>de</strong>n kunn<strong>en</strong> zijn voor <strong>de</strong> nucleaire installaties <strong>en</strong> daarom<br />

wer<strong>de</strong>n bijkom<strong>en</strong><strong>de</strong> beschermingsmaatregel<strong>en</strong> ingevoerd, die <strong>de</strong> reeds<br />

bestaan<strong>de</strong> bescherming<strong>en</strong> versterk<strong>en</strong>.<br />

In maart 1995 heeft <strong>de</strong> e<strong>en</strong>heid Tihange 2 <strong>de</strong> eerste lading van acht<br />

splijtstofelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van het type MOX (Mixed OXy<strong>de</strong>) gela<strong>de</strong>n. Deze<br />

MOXsplijtstofelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn het resultaat van <strong>de</strong> recyclage van het<br />

plutonium dat werd gerecupereerd tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> opwerking van <strong>de</strong> gebruikte<br />

splijtstofelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Zo wer<strong>de</strong>n er vijf herlading<strong>en</strong> uitgevoerd in Tihange<br />

2. In Doel 3 wer<strong>de</strong>n telk<strong>en</strong>s 12 MOXelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gela<strong>de</strong>n tot <strong>en</strong> met 2006.<br />

Ook wer<strong>de</strong>n splijtstofelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, die uit <strong>de</strong> opwerking gerecupereerd<br />

uranium bevatt<strong>en</strong>, gebruikt in reactorherlading<strong>en</strong>. Al <strong>de</strong>ze splijtstofelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zeer bevredig<strong>en</strong>d gedrag vertoond. De gebruikte<br />

splijtstof, voor <strong>de</strong>welke ge<strong>en</strong> opwerkingscontract<strong>en</strong> meer mocht<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n<br />

afgeslot<strong>en</strong>, werd tij<strong>de</strong>lijk opgeslag<strong>en</strong> op <strong>de</strong> nucleaire sites.<br />

De impact van <strong>de</strong> m<strong>en</strong>selijke han<strong>de</strong>ling<strong>en</strong> op <strong>de</strong> nucleaire veiligheid<br />

tij<strong>de</strong>ns exploitatie werd meer <strong>en</strong> meer erk<strong>en</strong>d. De optimalisatie van <strong>de</strong><br />

organisatie, <strong>de</strong> opleiding van al het personeel <strong>en</strong> in het bijzon<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />

opleiding van <strong>de</strong> reactoroperator<strong>en</strong> op waarheidsgetrouwe simulator<strong>en</strong>,<br />

het gebruik van <strong>de</strong> nationale <strong>en</strong> internationale ervaring als belangrijk<br />

elem<strong>en</strong>t in <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tiepolitiek alsook e<strong>en</strong> verhoog<strong>de</strong> aandacht voor <strong>de</strong><br />

veiligheidscultuur illustrer<strong>en</strong> het belang dat aan dit aspect wordt gegev<strong>en</strong>.<br />

De ontwikkeling van <strong>de</strong> probabilistische veiligheidsanalyse, die werd<br />

ingeleid door <strong>de</strong> publicatie WASH 1400, heeft stadig aan belang gewonn<strong>en</strong>.<br />

Als gevolg van het ongeluk in Three Mile Island wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> studies<br />

van ongevall<strong>en</strong> gepaard gaan<strong>de</strong> met kernsmelting ingevoerd in <strong>de</strong> veiligheidsstudies.<br />

De exploitant van <strong>de</strong> Belgische kernc<strong>en</strong>trales heeft prev<strong>en</strong>tieve<br />

maatregel<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> heeft tev<strong>en</strong>s proce<strong>du</strong>res ontwikkeld om<br />

zulke ongevall<strong>en</strong> te beher<strong>en</strong>.<br />

Naast het feit dat bei<strong>de</strong> nucleaire sites reeds e<strong>en</strong> certificatie ISO 9000<br />

bezat<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ze tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> certificaat ISO 14001 bekom<strong>en</strong>. Ze wer<strong>de</strong>n<br />

geregistreerd als conform met <strong>de</strong> vereist<strong>en</strong> van EMAS. Deze uitmunt<strong>en</strong>dheidslabels<br />

wor<strong>de</strong>n verle<strong>en</strong>d aan <strong>de</strong> organisaties die zich vrijwillig inzett<strong>en</strong><br />

voor <strong>de</strong> bescherming van <strong>de</strong> omgeving. De sites hebb<strong>en</strong> <strong>du</strong>s e<strong>en</strong><br />

globaal <strong>en</strong> erk<strong>en</strong>d beheerssysteem geïnstalleerd.<br />

Op aanvraag van <strong>de</strong> Belgische nucleaire overheid heeft het International<br />

atoom<strong>en</strong>ergieag<strong>en</strong>tschap e<strong>en</strong> OSART-audit (Operational Safety<br />

Review Team) uitgevoerd in <strong>de</strong> kernc<strong>en</strong>trale van Tihange. Deze audit<br />

greep plaats van 7 tot 23 mei 2007 <strong>en</strong> <strong>de</strong> besluit<strong>en</strong>, die door <strong>de</strong> lei<strong>de</strong>r van<br />

40


41<br />

Marcel Maris<br />

het OSART wer<strong>de</strong>n voorgesteld, war<strong>en</strong> in hun geheel g<strong>en</strong>olm<strong>en</strong> positief<br />

<strong>en</strong> bemoedig<strong>en</strong>d.<br />

De politieke veran<strong>de</strong>ring<strong>en</strong> in <strong>de</strong> Sovjet-Unie <strong>en</strong> in <strong>de</strong> aangr<strong>en</strong>z<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

lan<strong>de</strong>n hebb<strong>en</strong> <strong>de</strong> relaties tuss<strong>en</strong> Oost- <strong>en</strong> Westeuropa op e<strong>en</strong> dramatische<br />

wijze veran<strong>de</strong>rd, on<strong>de</strong>r meer in het domein van <strong>de</strong> nucleaire elektriciteitspro<strong>du</strong>ctie.<br />

België heeft e<strong>en</strong> niet verwaarloosbare rol gespeeld in <strong>de</strong> verbetering<br />

van <strong>de</strong> nucleaire veiligheid in <strong>de</strong>ze lan<strong>de</strong>n, waarvan er <strong>en</strong>kele lid<br />

zijn gewor<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Europese unie op 1 mei 2004 <strong>en</strong> op 1 januari 2007.<br />

III. De medische toepassing<strong>en</strong><br />

A. Algem<strong>en</strong>e inleiding tot <strong>de</strong> nucleaire g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong><br />

In dit <strong>de</strong>el <strong>de</strong>finiër<strong>en</strong> <strong>de</strong> auteurs <strong>de</strong> nucleaire g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> als e<strong>en</strong><br />

techniek voor diagnose <strong>en</strong> therapeutische behan<strong>de</strong>ling<strong>en</strong> <strong>en</strong> licht<strong>en</strong> ze zijn<br />

inhoud <strong>en</strong> oorsprong toe.<br />

Ze schets<strong>en</strong> daarna <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> perio<strong>de</strong>s van evolutie van <strong>de</strong>ze<br />

g<strong>en</strong>eeskundige specialiteit, verbon<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> evolutie van an<strong>de</strong>re beeldvormingtechniek<strong>en</strong>.<br />

De perio<strong>de</strong> van 1990 tot 2005 wordt gek<strong>en</strong>merkt door het ontstaan <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> ontwikkeling van <strong>de</strong> PET-techniek <strong>en</strong> later <strong>de</strong> PET-CT met <strong>de</strong> 18 F-<br />

FDG als dominante universele merkstof. De PET vindt zijn voornaamste<br />

toepassing in <strong>de</strong> kankerbestrijding.<br />

Als besluit formuler<strong>en</strong> <strong>de</strong> auteurs <strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> wettelijke <strong>en</strong> sociale<br />

voorwaar<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> nabije toekomst <strong>de</strong> toepassing<strong>en</strong> van <strong>de</strong> nucleaire<br />

g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> zull<strong>en</strong> beïnvloe<strong>de</strong>n.<br />

B. Klassieke techniek<strong>en</strong> van <strong>de</strong> nucleaire g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong><br />

De evolutie van <strong>de</strong> klassieke nucleaire g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> in België tuss<strong>en</strong><br />

1990 <strong>en</strong> 2005 wordt gek<strong>en</strong>merkt door <strong>de</strong> technologische vor<strong>de</strong>ring<strong>en</strong>. Zo<br />

wer<strong>de</strong>n nieuwe radioactieve merkstoff<strong>en</strong> ontwikkeld. Daarbij vergroot <strong>de</strong><br />

performantie van <strong>de</strong> tomoscintigrafische metho<strong>de</strong>n. Daaruit volgt dat <strong>de</strong><br />

klinische indicaties meer gediversifieerd wor<strong>de</strong>n <strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> scintigrafische<br />

diagnose e<strong>en</strong> groter klinisch belang heeft in 2005 dan in 1990. De<br />

communicatie met <strong>de</strong> medici alsook met <strong>de</strong> patiënt<strong>en</strong> wordt hierdoor<br />

positief beïnvloed.<br />

Op dit og<strong>en</strong>blik wor<strong>de</strong>n verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> techniek<strong>en</strong> toegepast in <strong>de</strong> nucleaire<br />

g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>. Hun frequ<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> hun pertin<strong>en</strong>tie hang<strong>en</strong> af van<br />

klinische factor<strong>en</strong>, institutionele <strong>en</strong> personele bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n alsook van<br />

<strong>de</strong> performantie van <strong>de</strong> alternatieve metho<strong>de</strong>n. De SPECT-CT zal <strong>de</strong><br />

toekomst van <strong>de</strong> tomografie in België blijv<strong>en</strong> acc<strong>en</strong>tuer<strong>en</strong>.


Synthese van <strong>de</strong> Belgische nucleaire geschie<strong>de</strong>nis<br />

C. De positronemissietomografie in België : <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> 1990-2005<br />

De perio<strong>de</strong> van 1990 tot 2005 wordt gek<strong>en</strong>merkt door het ontstaan <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> ontwikkeling van <strong>de</strong> positronemissietomografie – techniek (PET) <strong>en</strong><br />

later <strong>de</strong> PET-CT met <strong>de</strong> 18 F-FDG als dominante universele merkstof. De<br />

PET vindt zijn voornaamste toepassing in <strong>de</strong> kankerbestrijding. De<br />

bijdrag<strong>en</strong> van <strong>de</strong> Belgische on<strong>de</strong>rzoekers aan <strong>de</strong> ontwikkeling van <strong>de</strong><br />

PET als, vandaag onvervangbare, functionele beeldvormingtechniek is<br />

belangrijk geweest. Het is onteg<strong>en</strong>sprekelijk zo dat België in dit domein<br />

e<strong>en</strong> veel hoger niveau heeft bereikt in vergelijking met wat m<strong>en</strong> had<br />

kunn<strong>en</strong> voorspell<strong>en</strong> op basis van zijn in<strong>du</strong>striële <strong>en</strong> economische positionering.<br />

De re<strong>de</strong>n<strong>en</strong> van dit Belgisch succes zijn te vin<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> synergie<br />

van zijn tradities in <strong>de</strong> nucleaire fysica, <strong>de</strong> radiochemie <strong>en</strong> <strong>de</strong> klinische<br />

g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>.<br />

D. Het therapeutisch gebruik van <strong>de</strong> radioisotop<strong>en</strong><br />

in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1990-2005<br />

In <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1990-2005 wer<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> nucleaire g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

radiofarmaceutica gebruikt als therapeutisch mid<strong>de</strong>l. Het<br />

therapeutisch effect van <strong>de</strong>ze radiofarmaceutica is gebaseerd op <strong>de</strong> emissie<br />

van hoge <strong>en</strong>ergiestraling (dikwijls van het type β-) in <strong>de</strong> onmid<strong>de</strong>llijke<br />

omgeving van het orgaan of van <strong>de</strong> te behan<strong>de</strong>l<strong>en</strong> tumor. De selectiviteit<br />

van <strong>de</strong> radiofarmaceutica laat toe hoge dosiss<strong>en</strong> te veroorzak<strong>en</strong> in het<br />

beoog<strong>de</strong> orgaan met weinig effect op <strong>de</strong> nabijgeleg<strong>en</strong> organ<strong>en</strong>. Naast <strong>de</strong><br />

klassieke behan<strong>de</strong>ling<strong>en</strong> (zoals met jood 131 voor <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling van<br />

schildklierkanker) zijn nu heel rec<strong>en</strong>t nieuwe radiofarmaceutica beschikbaar<br />

gewor<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> nucleaire g<strong>en</strong>eeskun<strong>de</strong>. Dankzij <strong>de</strong>ze vernieuwing<strong>en</strong><br />

zal het therapeutisch gebruik van radioisotop<strong>en</strong> waarschijnlijk groei<strong>en</strong><br />

in <strong>de</strong> toekomst.<br />

IV. De gecontroleer<strong>de</strong> thermische fusie<br />

België neemt <strong>de</strong>el aan <strong>de</strong> Europese inspanning met het oog op <strong>de</strong> realisatie<br />

van e<strong>en</strong> gecontroleer<strong>de</strong> thermonucleaire fusie in het ka<strong>de</strong>r van <strong>de</strong><br />

Associatie « Euratom-Belgische staat » <strong>en</strong> dit se<strong>de</strong>rt 1968. Verschill<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

Belgische laboratoria zett<strong>en</strong> hun werk in dit domein voort : het Plasma<br />

Physics Laboratory, École royale militaire – Koninklijke militaire school,<br />

l’Unité <strong>de</strong> physique statistique et plasmas van <strong>de</strong> l’ULB, le C<strong>en</strong>tre<br />

d’étu<strong>de</strong>s <strong>nucléaire</strong>s/Studiec<strong>en</strong>trum voor kern<strong>en</strong>ergie et l’In<strong>du</strong>strie. De Associatie<br />

« Euratom-Belgische staat » is <strong>du</strong>s één van <strong>de</strong> Europese acteurs<br />

die <strong>de</strong>elneemt aan <strong>de</strong> inspanning op wereldniveau om <strong>de</strong> fusie-<strong>en</strong>ergie te<br />

beheers<strong>en</strong> <strong>en</strong> op basis van <strong>de</strong> ervaring met <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tele fusiereactor<br />

ITER, <strong>de</strong> eerste commerciële reactor<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>.<br />

42


43<br />

Marcel Maris<br />

V. De nucleaire veiligheid, <strong>de</strong> stralingsbescherming <strong>en</strong><br />

hun controle<br />

De nieuwe wet van 15 april 1994 hou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> <strong>de</strong> bescherming van <strong>de</strong><br />

bevolking <strong>en</strong> het leefmilieu teg<strong>en</strong> <strong>de</strong> uit <strong>de</strong> ioniser<strong>en</strong><strong>de</strong> straling<strong>en</strong> voortspruit<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

gevar<strong>en</strong> <strong>en</strong> hou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> <strong>de</strong> oprichting van her Fe<strong>de</strong>raal ag<strong>en</strong>tschap<br />

voor nucleaire controle (FANC) heeft e<strong>en</strong> belangrijke wijziging in<br />

<strong>de</strong> organisatie van <strong>de</strong> controle van <strong>de</strong> nucleaire installaties teweeggebracht.<br />

Zijn uitvoering werd bepaald door <strong>de</strong> Koninklijke besluit<strong>en</strong> van<br />

20/07/2001 waarbij <strong>de</strong> nieuwe nucleaire autoriteit, het FANC, operationeel<br />

werd vanaf 01/09/2001. De on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n disciplines die voordi<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> bevoegdheid war<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> ministeries wer<strong>de</strong>n nu aan het<br />

FANC toegewez<strong>en</strong>, wat e<strong>en</strong> meer harmonieus beheer toelaat.<br />

Se<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> oprichting van het FANC wer<strong>de</strong>n bespreking<strong>en</strong> met <strong>de</strong> erk<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

instelling<strong>en</strong> georganiseerd met het oog op <strong>de</strong> ontwikkeling van e<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>schappelijke b<strong>en</strong>a<strong>de</strong>ring, waarbij <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>ties aanwezig in het<br />

FANC <strong>en</strong> in <strong>de</strong>ze instelling<strong>en</strong> optimaal zou<strong>de</strong>n kunn<strong>en</strong> b<strong>en</strong>ut wor<strong>de</strong>n.<br />

Het FANC <strong>en</strong> AVN hebb<strong>en</strong> <strong>de</strong>elg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aan het opstell<strong>en</strong> van geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

criteria voor <strong>de</strong> Europese kernc<strong>en</strong>trales in uitbating <strong>en</strong><br />

voor het beheer van <strong>de</strong> radioactieve afval die door <strong>de</strong>ze installaties wordt<br />

gepro<strong>du</strong>ceerd. Deze « WENRA-refer<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>iveaus » zijn criteria die alle<br />

nucleaire lan<strong>de</strong>n van <strong>de</strong> Europese unie on<strong>de</strong>rschrijv<strong>en</strong>. De nucleaire<br />

autoriteit<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze lan<strong>de</strong>n, waaron<strong>de</strong>r België, hebb<strong>en</strong> beloofd hun<br />

nucleaire wetgeving teg<strong>en</strong> 2010 aan te pass<strong>en</strong> om zo tot e<strong>en</strong> nucleaire<br />

wetgeving te kom<strong>en</strong> die geharmoniseerd is op Europees niveau.<br />

VI. De politieke <strong>en</strong> institutionele context<br />

A. Het Belgisch nucleair forum, informer<strong>en</strong><br />

met volledige transparantie<br />

Het Belgisch nucleair forum (het Forum), opgericht in 1972, had zich<br />

als opdracht gesteld <strong>de</strong> media, <strong>de</strong> politieke wereld <strong>en</strong> het publiek te<br />

informer<strong>en</strong>. Teg<strong>en</strong> het ein<strong>de</strong> van <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> 1970 wordt zijn belangrijkste<br />

doelstelling <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rsteuning van het nucleaire in België alsook van zijn<br />

<strong>en</strong>ergetische toepassing<strong>en</strong>.<br />

Het Forum begon gelei<strong>de</strong>lijk ook <strong>de</strong> wereld van <strong>de</strong> politieke beslissing<strong>en</strong><br />

aan te sprek<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> dossiers met nucleaire actualiteit in België op te<br />

volg<strong>en</strong>. Zo organiseert het Forum seminaries <strong>en</strong> opleidingsbezoek<strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />

behoeve van <strong>de</strong> pers <strong>en</strong> <strong>de</strong> politieke wereld <strong>en</strong> publiceert e<strong>en</strong> informatiebulletin<br />

Actualité Nucléaire waarvan e<strong>en</strong> zestigtal nummers in e<strong>en</strong> groot<br />

aantal verspreid wer<strong>de</strong>n aan het publiek, <strong>de</strong> media, <strong>de</strong> universitaire milieus,<br />

<strong>de</strong> Belgische politieke wereld, aan internationale fora <strong>en</strong> aan Foratom.


Synthese van <strong>de</strong> Belgische nucleaire geschie<strong>de</strong>nis<br />

Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> laatste jar<strong>en</strong> heeft het Forum zijn acties versterkt in <strong>de</strong> richting<br />

van <strong>de</strong> politiek beslissers. Zo heeft het specifieke contact<strong>en</strong> georganiseerd<br />

tij<strong>de</strong>ns studiereiz<strong>en</strong> om <strong>de</strong> politieke beslissers <strong>de</strong> mogelijkheid te<br />

gev<strong>en</strong> <strong>de</strong> nucleaire <strong>en</strong>ergie in <strong>de</strong> context van <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergetische uitdaging<strong>en</strong><br />

in Europa <strong>en</strong> in <strong>de</strong> wereld te plaats<strong>en</strong>.<br />

B. De wet op <strong>de</strong> uitstap uit het nucleaire<br />

De politieke wereld heeft toch beslist <strong>de</strong> Belgische kernc<strong>en</strong>trales te<br />

sluit<strong>en</strong> na 40 jaar exploitatie. Het <strong>de</strong>bat over <strong>de</strong>ze sluiting is zeker nog<br />

niet beëindigd <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong><strong>de</strong> partrij<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisaties ver<strong>de</strong>dig<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

voor- <strong>en</strong> na<strong>de</strong>l<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze wet.<br />

E<strong>en</strong> nieuwe Commissie (« Commissie 2030 ») werd trouw<strong>en</strong>s door het<br />

Koninklijk besluit opgericht op 6 <strong>de</strong>cember 2005 <strong>en</strong> heeft zijn <strong>de</strong>finitief<br />

verslag overgemaakt in april 2007, juist vóór <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale verkiezing<strong>en</strong><br />

van juni 2007. Dit verslag beschrijft dat <strong>de</strong> strategische keuzes aangaan<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergiepolitiek op mid<strong>de</strong>llange <strong>en</strong> lange termijn <strong>en</strong> besluit dat <strong>de</strong><br />

nucleaire optie zou moet<strong>en</strong> behou<strong>de</strong>n blijv<strong>en</strong>.<br />

C. De Commissie AMPERE<br />

De Commissie AMPERE (Analyse <strong>de</strong>s mo<strong>de</strong>s <strong>de</strong> pro<strong>du</strong>ction <strong>de</strong><br />

l’électricité et le redéploiem<strong>en</strong>t <strong>de</strong>s énergies) werd opgericht begin 1999<br />

door <strong>de</strong> to<strong>en</strong>malige Minister van <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> had als opdracht <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergiepro<strong>du</strong>ctiemid<strong>de</strong>l<strong>en</strong><br />

te analyser<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> horizon 2020. Na <strong>de</strong> fe<strong>de</strong>rale<br />

verkiezing<strong>en</strong> van 13 juni 1999 werd <strong>de</strong> opdracht van <strong>de</strong> Commissie<br />

uitgebreid met het on<strong>de</strong>rzoek van <strong>de</strong> uitstap uit het nucleaire na 40 jaar<br />

exploitatie van <strong>de</strong> kernc<strong>en</strong>trales <strong>en</strong> met het beheer van <strong>de</strong> behoeft<strong>en</strong> aan<br />

elektriciteit.<br />

Het bilan van het effect van het verslag AMPERE is eer<strong>de</strong>r klein <strong>en</strong><br />

het gaat hier vooral om <strong>de</strong> wil van <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijke Minister. Daar<br />

het verslag niet positief werd onthaald door <strong>de</strong>ze laatste is het gelei<strong>de</strong>lijk<br />

in <strong>de</strong> vergeethoek geraakt <strong>en</strong> heeft het <strong>du</strong>s ge<strong>en</strong> rol gespeeld in <strong>de</strong> bespreking<strong>en</strong><br />

van <strong>de</strong> wet op <strong>de</strong> uitstap uit het nucleaire.<br />

D. Ontwap<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> plutonium. Ti<strong>en</strong> jaar van acties<br />

door <strong>de</strong> aca<strong>de</strong>mische milieus<br />

De recyclage van militair plutonium heeft aanleiding gegev<strong>en</strong> tot politieke<br />

<strong>de</strong>batt<strong>en</strong> ge<strong>du</strong>r<strong>en</strong><strong>de</strong> verschei<strong>de</strong>ne jar<strong>en</strong>, omdat <strong>de</strong> opties van <strong>de</strong><br />

Amerikan<strong>en</strong> (vergiftiging) <strong>en</strong> van <strong>de</strong> Russ<strong>en</strong> (gebruik in civiele reactor<strong>en</strong>)<br />

volledig teg<strong>en</strong>strijdig war<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> mag zegg<strong>en</strong> dat tot e<strong>en</strong> zekere graad <strong>de</strong><br />

Belgische ervaring <strong>en</strong> <strong>de</strong> koppigheid ze op het voorplan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

bepaal<strong>de</strong> rol heeft gespeeld in <strong>de</strong> besluit<strong>en</strong> van <strong>de</strong> National Aca<strong>de</strong>my of<br />

Sci<strong>en</strong>ces van <strong>de</strong> Ver<strong>en</strong>ig<strong>de</strong> Stat<strong>en</strong> (die uitein<strong>de</strong>lijk bei<strong>de</strong> opties toelaat),<br />

44


45<br />

Marcel Maris<br />

wat op zijn beurt zwaar zal weg<strong>en</strong> in <strong>de</strong> daaropvolg<strong>en</strong><strong>de</strong> besluit<strong>en</strong>. Dank<br />

zij <strong>de</strong> gestadige druk van <strong>de</strong> wet<strong>en</strong>schappers werd er uitein<strong>de</strong>lijk e<strong>en</strong><br />

akkoord bereikt over <strong>de</strong> recyclage van <strong>de</strong>ze belangrijke <strong>en</strong>ergiebron. De<br />

confer<strong>en</strong>ties Amaldi et Pughwash, tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong>welke <strong>de</strong> Belgische wet<strong>en</strong>schappers<br />

e<strong>en</strong> belangrijke rol hebb<strong>en</strong> gespeeld, hebb<strong>en</strong> er in belangrijke<br />

mate toe bijgedrag<strong>en</strong>. België heeft actief <strong>de</strong>el g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in <strong>de</strong> uitwerking<br />

van <strong>de</strong> nieuwe « Gui<strong>de</strong>lines for the Managem<strong>en</strong>t of Plutonium », in<br />

sam<strong>en</strong>werking met <strong>de</strong> 5 lan<strong>de</strong>n die « officieel » nucleaire wap<strong>en</strong>s bezitt<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>de</strong> 4 an<strong>de</strong>re lan<strong>de</strong>n die <strong>en</strong>kel civiele plutonium beher<strong>en</strong> : Japan, Duitsland,<br />

Zwitserland <strong>en</strong> België.<br />

VII. Het internationaal ka<strong>de</strong>r<br />

De imperatiev<strong>en</strong> van <strong>de</strong> non-proliferatie <strong>en</strong> van <strong>de</strong> Europese coöperatie<br />

in het domein van <strong>de</strong> beheersing van <strong>de</strong> nucleaire wap<strong>en</strong>s blijv<strong>en</strong><br />

ess<strong>en</strong>tiële elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van <strong>de</strong> Belgische buit<strong>en</strong>landse politiek in het begin<br />

van <strong>de</strong> 21 e eeuw. De internationale context is nochtans gek<strong>en</strong>merkt door<br />

het verschijn<strong>en</strong> van nieuwe bedreiging<strong>en</strong> : nucleair terrorisme <strong>en</strong> het<br />

verschijn<strong>en</strong> van nucleaire militaire capaciteit<strong>en</strong> van stat<strong>en</strong> die <strong>de</strong> beperking<strong>en</strong><br />

van het Verdrag van <strong>de</strong> non-proliferatie van nucleaire wap<strong>en</strong>s<br />

(NPT) weiger<strong>en</strong> te aanvaar<strong>de</strong>n.<br />

België maakt van het NPT e<strong>en</strong> hoekste<strong>en</strong> van het internationaal regime<br />

van non-proliferatie <strong>en</strong> <strong>de</strong> basis voor het vervolg van <strong>de</strong> nucleaire<br />

ontwap<strong>en</strong>ing alsook <strong>de</strong> internationale coöperatie in het domein van het<br />

vre<strong>de</strong>liev<strong>en</strong>d gebruik van nucleaire <strong>en</strong>ergie. Dit concept vertaalt zich door<br />

<strong>de</strong> verbint<strong>en</strong>is van <strong>de</strong> Belgische diplomatie t<strong>en</strong> voor<strong>de</strong>le van het systeem<br />

van <strong>de</strong> waarborg<strong>en</strong> <strong>en</strong> in zijn <strong>de</strong>el in <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>ling<strong>en</strong> over het Additioneel<br />

protocol. Alle rec<strong>en</strong>te verbint<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> aangegaan door <strong>de</strong> Belgische<br />

Staat in het domein van <strong>de</strong> non-proliferatie veron<strong>de</strong>rstell<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rigoureuze<br />

politiek t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>de</strong> controle op <strong>de</strong> uitvoer.<br />

België heeft steeds me<strong>de</strong>werkers van hoog wet<strong>en</strong>schappelijk <strong>en</strong> technisch<br />

niveau naar het IAEA afgevaardigd. Hierbij moet m<strong>en</strong> in het bijzon<strong>de</strong>r<br />

verwijz<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> aanwezigheid van Dr Pierre Goldschmidt in <strong>de</strong><br />

perio<strong>de</strong> 1999-2005 als Adjunct directeur g<strong>en</strong>eraal verantwoor<strong>de</strong>lijk voor<br />

het Departem<strong>en</strong>t van <strong>de</strong> waarborg<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> van <strong>de</strong> hoogste functies in het<br />

IAEA <strong>en</strong> <strong>de</strong> belangrijkste functie die ooit door e<strong>en</strong> Belg in <strong>de</strong> IAEA werd<br />

waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

België was actief in meer<strong>de</strong>re an<strong>de</strong>re fora, zoals <strong>de</strong> Conv<strong>en</strong>tie over <strong>de</strong><br />

fysische bescherming van nucleair materiaal, <strong>de</strong> Gedragsco<strong>de</strong> over <strong>de</strong><br />

zekerheid <strong>en</strong> veiligheid van radioactieve bronn<strong>en</strong>, <strong>de</strong> internationale<br />

Conv<strong>en</strong>tie voor het on<strong>de</strong>rdrukk<strong>en</strong> van het nucleair terrorisme, <strong>de</strong> controle<br />

van <strong>de</strong> nucleaire wap<strong>en</strong>s, het Verdrag over het algehele verbod van<br />

nucleaire test<strong>en</strong>.


Synthese van <strong>de</strong> Belgische nucleaire geschie<strong>de</strong>nis<br />

België beantwoordt op bevredig<strong>en</strong><strong>de</strong> wijze aan <strong>de</strong> verplichting<strong>en</strong> van<br />

<strong>de</strong> Resolutie 1540 van <strong>de</strong> Veiligheidsraad van <strong>de</strong> Ver<strong>en</strong>ig<strong>de</strong> naties betreff<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

wap<strong>en</strong>s met massieve vernietigingskracht. Voor <strong>de</strong> nucleaire sector<br />

heeft België e<strong>en</strong> nationale wetgeving die tamelijk volledig is <strong>en</strong> aan<br />

<strong>de</strong>welke an<strong>de</strong>re internationale instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, waarvan ze <strong>de</strong>el uit maakt)<br />

toegevoegd zijn (Conv<strong>en</strong>tie over <strong>de</strong> fysische beveiliging van nucleaire<br />

material<strong>en</strong>, Verdrag over <strong>de</strong> non-proliferatie van nucleaire wap<strong>en</strong>s,<br />

Akkoord van <strong>de</strong> waarborg<strong>en</strong> <strong>en</strong> Additioneel protocol, Euratomverdrag)<br />

alsook <strong>de</strong> Europese directiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> reglem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> nonproliferatie.<br />

Het is nuttig op te merk<strong>en</strong> dat België e<strong>en</strong> juridisch ka<strong>de</strong>r<br />

bezit dat toezicht voorziet op <strong>de</strong> fabricatie, gebruik, opslag <strong>en</strong> transport<br />

van nucleaire <strong>en</strong> radioactieve material<strong>en</strong> <strong>en</strong> al<strong>du</strong>s bijdraagt aan <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>tie<br />

teg<strong>en</strong> <strong>de</strong> verspreiding van nucleaire wap<strong>en</strong>s.<br />

46

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!