96 Mònica Martínez Mauri Tabla 1 Taxa g<strong>en</strong>éricos monotípicos y politípicos relativos a peces <strong>en</strong> Gardi Sugdup Taxons, total Abu, abu arrat, abu morbulayoit, abu nono arrat, abu saban kinnit, achu dugu, aibir gelu, aili nalorgo, akua nalu, akua nalu sichit, akua buttu, akua sigabula, akua wichun, ban<strong>de</strong>r ua, bireget arrat, bireget kinnet, bireget diwargit, bonito, buga, cagan ua, di naibe, ibia bali mata dummat, ibia bali warakua, ibia guasip, ispe ua, ispe ua barbat, ka ua, ka ua arrat, kaigandup, gelu, gelu (se) durbat durbat, gelu achuermaet, gelu arrat, gelu dummat, gelu ibia dummat, gelu icholu, gelu kordikit, gelu sia<strong>mar</strong> uagarkit, gelu datar, gelu unus, gelu warakua, koibir ua, guabep, guabep sichit, machate gelu, madun ua (nono kole), magat gelu, magat orwaip,, magadabu, magadabu koto koto, magadabu suireget, mergi gelu, mila, milunus, missi ua, molidi ya kinet, morbeb dugu, mordukua, morgauk ua, mugan ua, naisu madaret, naisu walalet, nali, nali bichu, nali eskarkinnet, nali karson, nali mumut, nali ua, nalorgo, nalorgo igar nica, nalorgo nabayargan, nalorgo saban kordikit, nalorgo sichit, nalu, nalu gidnit, nalu nugar nica, nalu uilupsi, nalu walalet, naras (abu) ua, nerbugi, nidirbi, nidirbi asa dummat, nidirbi barbat, nidirbi bebe nikat, nodugu, non<strong>de</strong>r arrat, non<strong>de</strong>r dummat, nugalapinni, obakwa ua, oinagandup, olivia, orwaip arrat, orwaip barbat, orwaip sichit, oyo, piba ua, buttu bebe nikat, sansichi, sansichit, sardin, sardin dummat, sardin se suit, siagam uagar, sigabula, sigabula dikar korowat, sigali ua, sigli, sigli punyai, sina ua singuagua, sogai sui, soo buttu, sorsiki, suirki, suku, sule dugu, dabu, dabugari, dabuwala, daida, daida arrat, daida sichit, dapsir, dasi, dasi gidnit, dasi dukua, dugu, dugu achu ukagit, duili, duili gidnit, duili goroguat, ua arrat, ua bake, ua bukkip, ua dalmin, ua kebgeb, ua gidnit, ua kukualet, ua guama, ua magep, ua matargua, ua sa<strong>de</strong>r, ua sikui, ua sikui karaguat, ua sina, ua dorgoledi, uabur, uamatar, uasorsiki, udrun dugu, uilupsi, uku wichun, ukubdugu madaret, ukubdugu walalet, unus chunnat, baka nali, wagui, wedarua, yalatela, yalatela gidnit, yarbi arrat, yarbi barbat, yarbi golo golot, yarbi diuargit, yarbi ua. 165 Taxa politipicos abu bireget ibia bali ispe ua ga ua gelu guabep naisu nali nalorgo nalu nidirbi orwaip buttu sardin sigabula sigli dabu daida dasi dugu duili ua sikui unus wichun yalatela yarbi Estos datos parec<strong>en</strong> confir<strong>mar</strong> nuevam<strong>en</strong>te la teoría <strong>de</strong> Berlin (1992). Por un lado, la mayoría <strong>de</strong> los taxa g<strong>en</strong>éricos <strong>en</strong> una taxonomía folk son monotípicos y no incluy<strong>en</strong> taxa <strong>de</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to inferior y, por el otro, existe una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a la reducción <strong>de</strong> la variación lingüística al nombrar organismos altam<strong>en</strong>te importantes. 26 Taxa monotipicos ban<strong>de</strong>r ua bonito buga gagan ua di naibe ibia guasip madun ua mila missi ua molidi ya kinet morgauk ua mortukua nerkugi nodugu obakwa ua oyo biba ua sansichit sigali ua sina ua singuagua sogaisui suirki suku ua arrat ua bake ua bukkip ua dalmin ua gidnit ua guama ua sina ua torgoledi uabur uasorsiki uilupsi wagui wedarua yarbi ua 38
Tabla 2 Taxa relativos a otros recursos <strong>mar</strong>inos (crustáceos, invertebrados, etcétera) Taxa otros recursos <strong>mar</strong>inos akkua bisu, di kole, kagai, kikkir, kikkir sadu, morbeb, morbeb macheret, morbeb dudu, nuswar dummat, pargo nus, puttarat sichit, puttarat sipu, saana, sindukua, sinkoko, sug cammi, sug murmuret, sug nan, suigbir, suinan, suisir, suit kole,ter<strong>mar</strong> niskua, dimur, dottos, duila, dulup, dulup angi, dulup angi barbat, dulup angi gidnit, dulup nan, dulup wisi, uakailis macheret, uakailis ome, uantitis 35 Politípicos akkua kikkir morbeb buttarat suga dulup uakalis Los taxa g<strong>en</strong>éricos politípicos que se subdivi<strong>de</strong>n <strong>en</strong> específicos folk correspon<strong>de</strong>n a organismos económica y culturalm<strong>en</strong>te importantes. Aunque el reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un g<strong>en</strong>érico politípico también pue<strong>de</strong> ser resultado <strong>de</strong> la biodiversidad exist<strong>en</strong>te, es muy probable que la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> politípicos <strong>en</strong> <strong>Kuna</strong> <strong>Yala</strong> obe<strong>de</strong>zca a este primer factor. Por ejemplo, el gelu (jurel), el nalu (pargo), dabu (barracuda) son económicam<strong>en</strong>te importantes y el nali (tiburón) es temido, respetado y objeto <strong>de</strong> tabúes. En Gardi Sugdup los taxa politípicos relacionados con peces repres<strong>en</strong>tan 26 taxons g<strong>en</strong>éricos subdivididos <strong>en</strong> 98 taxons específicos (etnoespecies). De acuerdo con Berlin (1992), los taxons específicos son muy similares, excepto <strong>en</strong> pocos carácteres morfológicos distintivos, muchos <strong>de</strong> los cuales son rápidam<strong>en</strong>te visibles y algunas veces verbalizados. Las etnoespecies <strong>de</strong> cada g<strong>en</strong>érico politípico <strong>en</strong>contradas <strong>en</strong> Gardi son muy similares, difer<strong>en</strong>ciándose por pocos rasgos específicos, como el color, los tipos <strong>de</strong> escamas o el tamaño <strong>de</strong> la boca. Por ejemplo, el nalu gidnit y el nalu sichit solo se distingu<strong>en</strong> por el color. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> estas características, los pescadores pue<strong>de</strong>n utilizar otras informaciones relativas al hábitat (manglar: aili, <strong>mar</strong> abierto: magat, etcétera) o al comportami<strong>en</strong>to. Usualm<strong>en</strong>te, la riqueza <strong>de</strong> específicos folk por g<strong>en</strong>érico politípico es <strong>de</strong> dos a tres términos 140 . El sistema kuna no es una excepción, ya que predominan dos o tres términos específicos por g<strong>en</strong>érico folk politípico. 7 Monotípicos di kole, kagai, nuswar dummat, pargo nus, sindukua, sinkoko, <strong>de</strong>r<strong>mar</strong> niskua, di<strong>mar</strong>, dottos, duila, uantitis 11 97 <strong>Kuna</strong> <strong>Yala</strong>, <strong>tierra</strong> <strong>de</strong> <strong>mar</strong>. <strong>Ecología</strong> y <strong>territorio</strong> <strong>indíg<strong>en</strong>a</strong> <strong>en</strong> <strong>Panamá</strong>
- Page 1:
Kuna Yala, tierra de mar. Ecología
- Page 4 and 5:
Kuna Yala, tierra de mar. Ecología
- Page 7 and 8:
Índice Prólogo, a cargo de Montse
- Page 9 and 10:
Agradecimientos Este libro deriva d
- Page 11 and 12:
(AHCISP) por su compañía intelect
- Page 13 and 14:
Prólogo Kuna Yala, tierra de mar e
- Page 15:
un grupo étnico que ha formado par
- Page 18 and 19:
18 Mònica Martínez Mauri los dato
- Page 20 and 21:
20 Mònica Martínez Mauri bajo de
- Page 22 and 23:
22 Mònica Martínez Mauri Fotograf
- Page 24 and 25:
24 Mònica Martínez Mauri gos. Cre
- Page 26 and 27:
26 Mònica Martínez Mauri realizo,
- Page 28 and 29:
28 Mònica Martínez Mauri Localiza
- Page 30 and 31:
30 Mònica Martínez Mauri tivo y a
- Page 32 and 33:
32 Mònica Martínez Mauri Fotograf
- Page 34 and 35:
34 Mònica Martínez Mauri toria m
- Page 36 and 37:
36 Mònica Martínez Mauri Primero
- Page 38 and 39:
38 Mònica Martínez Mauri Así se
- Page 40 and 41:
40 Mònica Martínez Mauri Nuestros
- Page 42 and 43:
42 Mònica Martínez Mauri en su ho
- Page 45 and 46: 2 CAPÍTULO Las tierras, usos y con
- Page 47 and 48: ción se compensa por una alta hume
- Page 49 and 50: Mapa físico de Kuna Yala Fuente: M
- Page 51 and 52: en los bosques más húmedos y alto
- Page 53 and 54: cas de la región, no ha sido objet
- Page 55 and 56: sociales y psicológicas. Estas var
- Page 57 and 58: Al persistir la migración masculin
- Page 59 and 60: largas distancias a pie para transp
- Page 61 and 62: el agua del río a sus casas en cal
- Page 63 and 64: ginarias del Nuevo Mundo y, aunque
- Page 65 and 66: Cuando llueve varios días seguidos
- Page 67 and 68: El uso de recursos cultivados y sil
- Page 69 and 70: apropiadas por personas que no sean
- Page 71 and 72: das, en América del Sur no se prod
- Page 73 and 74: han podido soportar una presión de
- Page 75 and 76: 3 CAPÍTULO El mar kuna, etnoecolog
- Page 77 and 78: de unas semanas al paciente investi
- Page 79 and 80: y Arévalos; los Cayos de Arenas, M
- Page 81 and 82: mantiene hacia el este de Colombia
- Page 83 and 84: Muchas de las islas no habitadas pe
- Page 85 and 86: dejado de ser productivos. Los anci
- Page 87 and 88: En segundo lugar, debo puntualizar
- Page 89 and 90: se basan a menudo en criterios morf
- Page 91 and 92: forma de vida puede parafrasearse c
- Page 93 and 94: guía de campo elaborada por el STR
- Page 95: abierto) son algunos de los ejemplo
- Page 99 and 100: Tabla 4 Comparación de los taxa ge
- Page 101 and 102: tintivos de la realidad biológica.
- Page 103 and 104: mente: ‘perforar el pez’); si l
- Page 105 and 106: azaroso aventurar que la pesca pudo
- Page 107 and 108: Nombre en dulegaya Nombre científi
- Page 109 and 110: Algunas especies no son capturadas
- Page 111 and 112: mandan pescado a los parientes del
- Page 113 and 114: En el mar, así como en la tierra f
- Page 115 and 116: nica, se aturdían los bancos de pe
- Page 117 and 118: exclusivamente a la pesca y comerci
- Page 119 and 120: Para rellenar, los hombres extraen
- Page 121 and 122: para conservarlos y consumirlos a d
- Page 123 and 124: arse en esta ocasión, un grupo de
- Page 125 and 126: Todo parece indicar que, salvo la e
- Page 127 and 128: Muchos investigadores creen que los
- Page 129 and 130: 4 CAPÍTULO Napguana, la Madre Tier
- Page 131 and 132: los seres vivos y los vínculos que
- Page 133 and 134: (Olonailipipilele) puso la tierra e
- Page 135 and 136: constatado que los kunas mantienen
- Page 137 and 138: Este modo de identificación, como
- Page 139 and 140: coincide con la definición comunme
- Page 141 and 142: por ejemplo las semillas. Pero tamb
- Page 143 and 144: Además de jugar construyendo metá
- Page 145 and 146: para los kunas todo tiene su comple
- Page 147 and 148:
niño; y si percibe a Muu Soobnana
- Page 149 and 150:
manera bastante extendida de hacers
- Page 151 and 152:
peligros del mundo. Colocó una gra
- Page 153 and 154:
demias. En cambio, otros aconsejan
- Page 155 and 156:
que servían para predecir el futur
- Page 157 and 158:
argo, tanto la tierra como el mar s
- Page 159 and 160:
el mar es un lugar poblado de pelig
- Page 161 and 162:
medio ambiente, son problemáticas.
- Page 163 and 164:
CONCLUSIONES Ecología y territorio
- Page 165 and 166:
pesca, los aprovechamientos de los
- Page 167 and 168:
Bibliografía Abelló, P. y D. Día
- Page 169 and 170:
Bellan, G. y J.M. Pèrès 1994 1ª
- Page 171 and 172:
1985 Udibiri: An Indigenous Project
- Page 173 and 174:
Davis, S. y A. Wali 1993 Indigenous
- Page 175 and 176:
Getches, D. 2002 Derechos de los pu
- Page 177 and 178:
Howe, J. y J. Sherzer 1986 Friend h
- Page 179 and 180:
Menezes, N.A 1983 Guia Prático par
- Page 181 and 182:
Roue, M, y D. Nakashima 2002 Knowle
- Page 183 and 184:
Ventocilla, J; H. Herrera; V. Núñ
- Page 185 and 186:
Notas 1 El artículo en cuestión s
- Page 187 and 188:
21 Nevers y Herrera (1985) Informe
- Page 189 and 190:
65 Para más información sobre la
- Page 191 and 192:
duros, la turbidez del agua limita
- Page 193 and 194:
134 Atran, 1998. 135 Cfr. Luque Dur
- Page 195 and 196:
163 Para más información sobre la
- Page 197 and 198:
tesis, la noción de cultura se con
- Page 199:
251 Esta clasificación puede equip
- Page 203 and 204:
PECES IDENTIFICADOS EN EL SECTOR GA
- Page 205 and 206:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 207 and 208:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 209 and 210:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 211 and 212:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 213 and 214:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 215 and 216:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 217 and 218:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 219 and 220:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 221 and 222:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 223 and 224:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 225 and 226:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 227 and 228:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 229 and 230:
nombre nombre en nombre nombre nomb
- Page 231:
nombre nombre en nombre nombre nomb