30.01.2013 Views

La Regulación de la Infraestructura de Transporte en el Perú - Ositran

La Regulación de la Infraestructura de Transporte en el Perú - Ositran

La Regulación de la Infraestructura de Transporte en el Perú - Ositran

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>Perú</strong>: Lecciones y Ag<strong>en</strong>da P<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te<br />

Juan Carlos Zevallos U. 1<br />

I.- Introducción 2<br />

Resum<strong>en</strong><br />

El objetivo <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te artículo consiste <strong>en</strong> realizar un ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong>l proceso regu<strong>la</strong>torio<br />

seguido <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte bajo <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong>l OSITRAN,<br />

para rescatar <strong>la</strong>s principales lecciones e i<strong>de</strong>ntificar los retos p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> institución,<br />

y <strong>de</strong>finir una ag<strong>en</strong>da p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> mediano y <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, <strong>en</strong> aras <strong>de</strong> ve<strong>la</strong>r mejor por<br />

los intereses <strong>de</strong> los inversionistas, usuarios, y hacerlo <strong>de</strong> forma transpar<strong>en</strong>te y justa.<br />

Después <strong>de</strong> 10 años <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l sector, se pue<strong>de</strong>n m<strong>en</strong>cionar<br />

como lecciones: <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> contar con un margo legal y regu<strong>la</strong>torio c<strong>la</strong>ro y<br />

preciso; <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> que <strong>el</strong> OSITRAN participe <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño <strong>de</strong> los Contratos <strong>de</strong><br />

Concesión, <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> licitación y t<strong>en</strong>ga una mayor interacción con <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia (INDECOPI); los b<strong>en</strong>eficios que repres<strong>en</strong>tan <strong>la</strong> incorporación<br />

<strong>de</strong> mecanismos <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivos <strong>en</strong> dichos contratos y <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los Consejos <strong>de</strong><br />

Usuarios. I<strong>de</strong>ntificadas <strong>la</strong>s lecciones, se propone <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te ag<strong>en</strong>da: una mayor<br />

difusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura regu<strong>la</strong>toria, y fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, autonomía y<br />

capacidad <strong>de</strong>l OSITRAN; apuntar a un marco regu<strong>la</strong>torio que mitigue <strong>la</strong>s asimetrías <strong>de</strong><br />

información <strong>en</strong>tre empresas regu<strong>la</strong>das y <strong>el</strong> regu<strong>la</strong>dor, y que conc<strong>en</strong>tre esfuerzos hacia<br />

una regu<strong>la</strong>ción por inc<strong>en</strong>tivos; increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s sinergias con <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia;<br />

y prestar at<strong>en</strong>ción a los retos que <strong>de</strong>manda <strong>la</strong> multimodalidad <strong>en</strong> materia regu<strong>la</strong>toria.<br />

Pa<strong>la</strong>bras c<strong>la</strong>ve: <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> económica; transporte; contratos<br />

C<strong>la</strong>sificación JEL: L14; L51; L97<br />

En <strong>el</strong> <strong>Perú</strong>, a principios <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los 90´s, se inició <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

inversión privada <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas públicas. Dicho proceso implicó <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>l<br />

sector privado <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s con características monopólicas, ya sea vía privatizaciones<br />

o concesiones, lo cual llevó a que <strong>el</strong> Estado r<strong>en</strong>uncié a su pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> empresario, y más bi<strong>en</strong>,<br />

asuma un rol supervisor y regu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s infraestructuras asociadas a dichas activida<strong>de</strong>s.<br />

En particu<strong>la</strong>r, <strong>la</strong> creación <strong>de</strong>l OSITRAN resulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l Estado para po<strong>de</strong>r<br />

llevar a cabo <strong>la</strong> supervisión y regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s infraestructuras <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> uso<br />

público, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> limitar los inc<strong>en</strong>tivos a <strong>la</strong> explotación <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> mercado<br />

que t<strong>en</strong>drían <strong>la</strong>s empresas (ahora <strong>en</strong> manos <strong>de</strong>l sector privado), garantizar <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia y<br />

sost<strong>en</strong>ibilidad <strong>de</strong> los servicios y <strong>el</strong> acceso a los mismos por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral.<br />

Al décimo año <strong>de</strong> creación <strong>de</strong>l OSITRAN, es posible visualizar que <strong>el</strong> sector <strong>de</strong><br />

infraestructura <strong>de</strong> transporte ha cambiado muchísimo, lo cual es <strong>de</strong> esperar luego<br />

<strong>de</strong> haberse ejecutado, al mes <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2008, inversiones equival<strong>en</strong>tes a US$ 776,7<br />

millones <strong>en</strong> carreteras, US$ 187,1 millones <strong>en</strong> aeropuertos, US$ 7,3 millones <strong>en</strong><br />

puertos y US$ 56,6 millones <strong>en</strong> ferrocarriles. Es <strong>de</strong>cir, a dicha fecha se han ejecutado y<br />

reconocido US$ 1 027 millones (<strong>de</strong> una inversión comprometida <strong>de</strong> US$ 3 411 millones).<br />

1 Presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l Consejo Directivo <strong>de</strong>l OSITRAN.<br />

2 El autor agra<strong>de</strong>ce <strong>el</strong> apoyo recibido para <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te artículo al staff <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong><br />

<strong>de</strong>l OSITRAN: Lincoln Flor, Julio Aguirre, Jorge Li Ning, Jose Carlos Agui<strong>la</strong>r y Giancarlo Silva. Cualquier<br />

error u omisión es exclusiva responsabilidad <strong>de</strong>l autor.<br />

10


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

A pesar <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo, aún persiste un déficit <strong>de</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte, <strong>el</strong> cual para <strong>el</strong> año<br />

2005, fue estimado <strong>en</strong> más <strong>de</strong> US$ 7 000 millones 3 , aproximadam<strong>en</strong>te. Al mismo tiempo,<br />

para <strong>el</strong> mismo año, se estimó que los sobre-costos operativos por falta <strong>de</strong> infraestructura<br />

<strong>de</strong> transporte asc<strong>en</strong>dieron a US$ 386 millones (CIUP, 2005). T<strong>en</strong>er <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración<br />

estas cifras es <strong>de</strong> suma importante, toda vez que los servicios que se brindan utilizando<br />

dicha infraestructura resultan cruciales para <strong>la</strong> operatividad y efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> toda economía<br />

mo<strong>de</strong>rna (Guasch, 2004), más aún <strong>en</strong> un esc<strong>en</strong>ario <strong>en</strong> <strong>el</strong> que <strong>el</strong> país vi<strong>en</strong>e creci<strong>en</strong>do<br />

sost<strong>en</strong>idam<strong>en</strong>te durante los últimos 7 años. Cerrar <strong>la</strong>s brechas <strong>en</strong> infraestructura <strong>de</strong>be<br />

ser <strong>el</strong> fin primordial <strong>en</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong>l Estado, y hacerlo a través <strong>de</strong> una regu<strong>la</strong>ción y<br />

supervisión efici<strong>en</strong>te por parte <strong>de</strong>l regu<strong>la</strong>dor, <strong>el</strong> medio a<strong>de</strong>cuado.<br />

Dado lo anterior, <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te artículo consiste <strong>en</strong> realizar un ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong>l<br />

proceso regu<strong>la</strong>torio seguido <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte bajo <strong>el</strong> ámbito<br />

<strong>de</strong>l OSITRAN, para rescatar <strong>la</strong>s principales lecciones e i<strong>de</strong>ntificar los retos p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> institución, <strong>de</strong>fini<strong>en</strong>do una ag<strong>en</strong>da p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> mediano y <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, <strong>en</strong> aras <strong>de</strong> ve<strong>la</strong>r<br />

mejor por los intereses <strong>de</strong> los inversionistas, usuarios, y hacerlo <strong>de</strong> forma transpar<strong>en</strong>te y<br />

justa.<br />

En efecto, <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción sirve no sólo para proteger a los inversionistas fr<strong>en</strong>te a una<br />

interv<strong>en</strong>ción arbitraria <strong>de</strong>l gobierno basada <strong>en</strong> motivaciones políticas, sino también<br />

para proteger a los usuarios <strong>de</strong> un posible abuso <strong>de</strong> su posición monopolística por parte<br />

<strong>de</strong> los operadores privados (Estache y <strong>de</strong> Rus, 2003). El instrum<strong>en</strong>to que se ha v<strong>en</strong>ido<br />

implem<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong>el</strong> país para llevar dicha regu<strong>la</strong>ción es <strong>el</strong> Contrato <strong>de</strong> Concesión, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

cual se estipu<strong>la</strong>n <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> juego sobre <strong>la</strong>s que interactuarán <strong>el</strong> Estado (como conce<strong>de</strong>nte<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura) y <strong>la</strong> empresa u operador privado (como concesionario).<br />

<strong>La</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong>l OSITRAN <strong>de</strong> supervisar y regu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> acuerdo a lo estipu<strong>la</strong>do <strong>en</strong> los<br />

contratos <strong>de</strong> concesión no es trivial. Los mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> Teorías <strong>de</strong> Contratos o Economía<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Información 4 , que <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>la</strong> interacción <strong>de</strong> un <strong>de</strong>terminado número <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes,<br />

explican <strong>la</strong> interre<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre un ag<strong>en</strong>te (<strong>en</strong> este caso, un concesionario) y <strong>el</strong> principal (<strong>en</strong><br />

este caso, <strong>el</strong> conce<strong>de</strong>nte), y <strong>el</strong> rol fundam<strong>en</strong>tal que juega <strong>la</strong> información <strong>en</strong> <strong>la</strong> estructuración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre ambos 5 . Por lo que, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida que se t<strong>en</strong>ga un contrato bi<strong>en</strong><br />

e<strong>la</strong>borado, <strong>la</strong> asignación <strong>de</strong> los recursos será más efici<strong>en</strong>te; <strong>de</strong> lo contrario, <strong>la</strong> productividad<br />

será <strong>de</strong>creci<strong>en</strong>te y los costos <strong>el</strong>evados, g<strong>en</strong>erándose pérdidas (Sarmi<strong>en</strong>to, 2005).<br />

Los <strong>de</strong>fectos <strong>en</strong> los diseños y los errores <strong>en</strong> <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los contratos <strong>de</strong><br />

concesión afectan <strong>de</strong> manera significativa tanto a <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia como a <strong>la</strong> equidad y, más<br />

aún, <strong>de</strong>terioran <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad <strong>de</strong> <strong>la</strong> vali<strong>de</strong>z <strong>de</strong> <strong>la</strong>s concesiones. Al respecto,<br />

3 De acuerdo a estimaciones <strong>de</strong>l Instituto Peruano <strong>de</strong> Economía (IPE, 2007), <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que se calcu<strong>la</strong>n déficits <strong>de</strong><br />

US$ 6 829 millones, US$ 695 millones, US$143 millones y US$ 17 millones <strong>en</strong> red vial, puertos, aeropuertos y<br />

ferrocarriles, respectivam<strong>en</strong>te.<br />

4 Que estudia <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> asimetría <strong>de</strong> información <strong>en</strong>tre diversos ag<strong>en</strong>tes económicos<br />

sobre <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción que estos establezcan (Bolton y Dewatripont, 2005).<br />

5 <strong>La</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> dicha asimetría <strong>de</strong> información <strong>en</strong> <strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar un contrato g<strong>en</strong>era tres tipos <strong>de</strong><br />

problemas: (i) riesgo moral (moral hazard): <strong>el</strong> cual se pres<strong>en</strong>ta cuando <strong>la</strong> acción <strong>de</strong>l ag<strong>en</strong>te no es verificable o<br />

cuando este recibe información privada <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> que <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción ha sido iniciada (es <strong>de</strong>cir, ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> misma<br />

información cuando <strong>el</strong> contrato empieza pero se g<strong>en</strong>eran asimetrías <strong>de</strong>spués); (ii) señales (signaling), que son<br />

<strong>en</strong>viadas por <strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te al principal antes <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar <strong>el</strong> contrato, con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> reve<strong>la</strong>r <strong>la</strong> información privada y así<br />

adquirir un b<strong>en</strong>eficio mayor, y (iii) s<strong>el</strong>ección adversa (adverse s<strong>el</strong>ection), que se pres<strong>en</strong>ta cuando una característica<br />

<strong>de</strong>l ag<strong>en</strong>te es imperfectam<strong>en</strong>te observada por <strong>el</strong> principal, implicando que <strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te posee información privada<br />

antes que <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción t<strong>en</strong>ga inicio <strong>de</strong> manera contractual.<br />

11


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

Guasch (2004) reve<strong>la</strong> que varios estudios que evalúan <strong>la</strong>s ganancias <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

empresas concesionadas muestran importantes ganancias anuales que osci<strong>la</strong>n <strong>en</strong>tre 1% y<br />

9% (Estache, Guasch y Trujillo, 2003), sin embargo, también muestran poca corre<strong>la</strong>ción<br />

con cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tarifas, lo que <strong>de</strong>vi<strong>en</strong>e <strong>en</strong> percepciones negativas.<br />

Luego <strong>de</strong> esta sección introductoria, <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te sección <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> una <strong>de</strong>scripción g<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong>l marco regu<strong>la</strong>torio <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> uso público a <strong>la</strong> que OSITRAN<br />

se ciñe para llevar a cabo su <strong>la</strong>bor regu<strong>la</strong>toria y supervisora. <strong>La</strong> tercera sección muestra cómo<br />

ha sido <strong>el</strong> rol <strong>de</strong> OSITRAN y <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas regu<strong>la</strong>das (concesionarias, y<br />

algunas empresas públicas aún <strong>en</strong> manos <strong>de</strong>l Estado pero bajo <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong>l regu<strong>la</strong>dor)<br />

<strong>de</strong> los sectores aeroportuario, portuario, ferroviario y vial. <strong>La</strong> cuarta sección mira <strong>en</strong><br />

conjunto <strong>la</strong>s infraestructuras regu<strong>la</strong>das y supervisadas por OSITRAN. Seguidam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> quinta y sexta secciones, respectivam<strong>en</strong>te, se i<strong>de</strong>ntifican <strong>la</strong>s lecciones que <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

OSITRAN vi<strong>en</strong>e reve<strong>la</strong>ndo y <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>da p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>en</strong> materia regu<strong>la</strong>toria. Finalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

séptima sección se concluye.<br />

II.- Marco Institucional <strong>de</strong>l proceso regu<strong>la</strong>torio <strong>de</strong> infraestructuras <strong>de</strong> transporte<br />

<strong>de</strong> uso público <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

El marco institucional <strong>de</strong> <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los servicios públicos está provisto <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Constitución Política <strong>de</strong>l <strong>Perú</strong> <strong>de</strong> 1993. En <strong>el</strong><strong>la</strong> se precisa que uno <strong>de</strong> los principales roles<br />

<strong>de</strong>l Estado es <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>estar g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción. Para lograr <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong>s<br />

políticas <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>en</strong>marcarse <strong>en</strong> una economía social <strong>de</strong> mercado; esto es, <strong>el</strong><br />

Estado <strong>de</strong>be <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r políticas a<strong>de</strong>cuadas que establezcan los inc<strong>en</strong>tivos necesarios y<br />

sufici<strong>en</strong>tes para <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>l sector privado, <strong>de</strong> manera libre, <strong>en</strong> <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong><br />

servicios públicos 6 .<br />

Bajo <strong>el</strong> contexto <strong>de</strong> una economía social <strong>de</strong> mercado, <strong>el</strong> Estado, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> promover <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los mercados a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>l sector privado, también <strong>de</strong>be<br />

tomar <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s posibles conductas oportunistas que puedan afectar <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción. Este tipo <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to pue<strong>de</strong> surgir <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong>s características<br />

que pose<strong>en</strong> <strong>la</strong>s infraestructuras, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuales se prove<strong>en</strong> servicios públicos, al<br />

pres<strong>en</strong>tar subaditivida<strong>de</strong>s 7 <strong>de</strong> costos, originadas fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

economías <strong>de</strong> esca<strong>la</strong> y <strong>de</strong> ámbito. Es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong>s infraestructuras <strong>de</strong> servicios públicos<br />

pres<strong>en</strong>tan características <strong>de</strong> monopolio natural, lo que conlleva a <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />

mercado e inc<strong>en</strong>tivos para su explotación <strong>en</strong> <strong>de</strong>smedro <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> los usuarios. Para<br />

evitar que suceda esto, <strong>el</strong> Estado crea organismos que ve<strong>la</strong>n por que ningún ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l<br />

mercado t<strong>en</strong>ga inc<strong>en</strong>tivos para comportarse <strong>de</strong> forma oportunista, mediante <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> políticas, y esquemas <strong>de</strong> supervisión y regu<strong>la</strong>ción que promuevan y facilit<strong>en</strong> <strong>la</strong> libre<br />

compet<strong>en</strong>cia.<br />

6 Cabe precisar, que <strong>el</strong> Estado <strong>de</strong>be asumir, por sí mismo, aqu<strong>el</strong>los sectores que son es<strong>en</strong>ciales para <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción<br />

y <strong>en</strong> don<strong>de</strong> <strong>el</strong> sector privado no esté interesado <strong>en</strong> participar. Es <strong>de</strong>cir, <strong>de</strong>be cumplir un rol subsidiario (Rubio,<br />

1999).<br />

7 El concepto <strong>de</strong> subaditividad <strong>de</strong> costos hace refer<strong>en</strong>cia a una situación <strong>en</strong> <strong>el</strong> que, <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l tramo <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda<br />

r<strong>el</strong>evante para una industria, una firma es capaz <strong>de</strong> producir <strong>la</strong> cantidad que se <strong>de</strong>manda <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong> a un costo<br />

m<strong>en</strong>or o igual al que exhibirían dos o más firmas.<br />

12


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

Es así que, con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción que los mercados exig<strong>en</strong><br />

(<strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fal<strong>la</strong>s <strong>de</strong> mercado 8 ), <strong>el</strong> Estado peruano ha creado cuatro organismos<br />

(in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes) <strong>de</strong> supervisión y regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> inversión privada <strong>en</strong> infraestructura <strong>de</strong><br />

servicios públicos. Para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> inversión privada <strong>en</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong><br />

uso público (aeropuertos, carreteras, puertos y vías férreas), <strong>el</strong> Estado peruano, mediante<br />

Ley Nº 26917 publicada <strong>el</strong> 23 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1998, creó <strong>el</strong> Organismo Supervisor <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Inversión <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>de</strong> Uso Público – OSITRAN 9 . Éste es un<br />

organismo público con autonomía administrativa, funcional, técnica, económica y<br />

financiera 10 , y ti<strong>en</strong>e como objetivo g<strong>en</strong>eral regu<strong>la</strong>r, normar, supervisar y fiscalizar, <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong>l ámbito <strong>de</strong> su compet<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los mercados <strong>en</strong> los que actúa <strong>el</strong><br />

OSITRAN. Esto es, <strong>el</strong> OSITRAN con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivar <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia productiva y<br />

asignativa, y <strong>la</strong> provisión confiable <strong>de</strong> servicios, a <strong>la</strong> par <strong>de</strong> asegurar <strong>la</strong> viabilidad financiera<br />

y <strong>la</strong> nueva inversión, diseña políticas y esquemas <strong>de</strong> supervisión y <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción, los cuales<br />

serán implem<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> mercados que explotan <strong>la</strong>s infraestructuras <strong>de</strong> transporte y que<br />

pose<strong>en</strong> algún tipo <strong>de</strong> posición <strong>de</strong> dominio <strong>de</strong> mercado 11 .<br />

El OSITRAN, como parte <strong>de</strong> su función regu<strong>la</strong>toria, ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> potestad <strong>de</strong> fijar <strong>la</strong>s tarifas<br />

<strong>de</strong> los servicios regu<strong>la</strong>dos y los cargos <strong>de</strong> accesos a <strong>la</strong>s facilida<strong>de</strong>s es<strong>en</strong>ciales 12 <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s<br />

empresas que podrían t<strong>en</strong>er inc<strong>en</strong>tivos para explotar su po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> mercado. En lo que se<br />

refiere a <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> tarifas, <strong>el</strong> OSITRAN mediante <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Tarifas<br />

(RETA), aprobado por Resolución <strong>de</strong> Consejo Directivo Nº 043-2004-CD/OSITRAN<br />

y modificado por Resolución <strong>de</strong> Consejo Directivo Nº 082-2006-CD/OSITRAN,<br />

establece los principios 13 , <strong>el</strong> alcance 14 , los procesos y <strong>la</strong>s metodologías aplicables a los<br />

procesos <strong>de</strong> fijación tarifaria 15 . Por su parte, <strong>la</strong> metodología y fijación <strong>de</strong> cargos <strong>de</strong> acceso<br />

a <strong>la</strong>s facilida<strong>de</strong>s es<strong>en</strong>ciales, así como sus alcances, se <strong>en</strong>marcan <strong>en</strong> <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Marco <strong>de</strong> Acceso a <strong>la</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>de</strong> Uso Público (REMA), aprobado<br />

por Resolución <strong>de</strong> Consejo Directivo Nº 014-2003-CD-OSITRAN y modificado por<br />

Resolución <strong>de</strong> Consejo Directivo Nº 054-2005-CD-OSITRAN.<br />

En lo que respecta a <strong>la</strong> función supervisora, <strong>el</strong> OSITRAN mediante <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Supervisión, aprobado mediante Resolución <strong>de</strong> Consejo Directivo Nº 036-<br />

8 Situación <strong>en</strong> <strong>la</strong> que un mercado no asigna efici<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te los recursos por sí solo.<br />

9 El OSITRAN posee tres órganos <strong>de</strong> gobierno: (i) <strong>el</strong> Consejo Directivo, (ii) <strong>el</strong> Tribunal <strong>de</strong> Resolución <strong>de</strong> Controversias<br />

y, (iii) los Consejos <strong>de</strong> Usuarios.<br />

10 De acuerdo a lo establecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Resolución <strong>de</strong> Consejo Directivo Nº 007-2003-CD/OSITRAN, todas <strong>la</strong>s empresas concesionarias<br />

están obligadas a pagar anualm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> 1% <strong>de</strong> <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong> sus ingresos facturados por concepto <strong>de</strong> Aporte por <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong>.<br />

11 El OSITRAN también interactúa con otras <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s que participan <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> uso público. Entre<br />

<strong>el</strong><strong>la</strong>s se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong>s y Comunicaciones (MTC), que es <strong>el</strong> <strong>en</strong>te que dicta <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong>l<br />

sector transportes y a <strong>la</strong> vez repres<strong>en</strong>ta al Estado <strong>en</strong> <strong>la</strong> suscripción <strong>de</strong> contratos <strong>de</strong> Concesión (<strong>el</strong> Conce<strong>de</strong>nte); y <strong>la</strong><br />

Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inversión Privada (PROINVERSION), que es <strong>el</strong> <strong>en</strong>te <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

inversión privada, <strong>de</strong> diseñar los contratos <strong>de</strong> Concesión <strong>en</strong> conjunto con <strong>el</strong> MTC y <strong>de</strong> <strong>la</strong> conducción <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong><br />

licitación y concesión hasta <strong>la</strong> adjudicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura.<br />

12 En este caso, se consi<strong>de</strong>ra Facilidad Es<strong>en</strong>cial a aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> insta<strong>la</strong>ción o infraestructura <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> uso público o parte<br />

<strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>, que es provista por un único o un limitado número <strong>de</strong> proveedores, y su utilización es indisp<strong>en</strong>sable para <strong>la</strong><br />

prestación <strong>de</strong>l servicio; y, no es factible <strong>de</strong> ser sustituida técnica o económicam<strong>en</strong>te para proveer un servicio.<br />

13 Se refiere a los principios bajo los cuales OSITRAN ejerce sus funciones. Estos son: libre acceso, promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

cobertura y <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura, sost<strong>en</strong>ibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> oferta, efici<strong>en</strong>cia (productiva y asignativa), equidad, no<br />

discriminación, b<strong>en</strong>eficio-costo, predictibilidad, consist<strong>en</strong>cia y transpar<strong>en</strong>cia.<br />

14 Se refiere al tipo <strong>de</strong> régim<strong>en</strong> tarifario al que se <strong>en</strong>contraría sujeto cada empresa prestadora o cada mercado. Exist<strong>en</strong> dos<br />

tipos <strong>de</strong> regím<strong>en</strong>es tarifarios: (i) <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> supervisado <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual <strong>la</strong>s empresas prestadoras fijan y modifican librem<strong>en</strong>te sus<br />

tarifas y, (ii) <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> regu<strong>la</strong>do <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual <strong>la</strong>s empresas prestadoras pue<strong>de</strong>n fijar y modificar sus tarifas <strong>de</strong> tal forma que no<br />

excedan <strong>la</strong>s tarifas máximas fijadas por <strong>el</strong> OSITRAN o por sus respectivos contratos <strong>de</strong> Concesión.<br />

15 Se refiere a <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes metodologías para <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> tarifas: costos increm<strong>en</strong>tales, costo marginal <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, costos totalm<strong>en</strong>te distribuidos, e<strong>la</strong>sticidad inversa o precios Ramsey, tarificación comparativa (b<strong>en</strong>chmarking)<br />

y empresa mo<strong>de</strong>lo efici<strong>en</strong>te. Asimismo, para <strong>la</strong>s revisiones tarifarias se utiliza <strong>el</strong> método RPI – X.<br />

13


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

2004-CD/OSITRAN, verifica <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los contratos <strong>de</strong> concesión por parte<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa concesionaria. Esto consta <strong>de</strong> <strong>la</strong> supervisión <strong>de</strong> aspectos económicos y<br />

comerciales, operativos, <strong>de</strong> inversiones, y administrativos y financieros. Asimismo, se<br />

verifica <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Resoluciones que emite <strong>el</strong> OSITRAN. De <strong>en</strong>contrar<br />

algún tipo <strong>de</strong> incumplimi<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> OSITRAN ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> potestad a aplicar <strong>la</strong>s sanciones<br />

que correspondan <strong>de</strong> acuerdo a lo establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Infracciones y<br />

Sanciones, aprobado por Resolución <strong>de</strong> Consejo Directivo Nº 023-2003-CD-OSITRAN<br />

y modificado por Resolución <strong>de</strong> Consejo Directivo Nº 077-2005-CD-OSITRAN.<br />

Adicionalm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> OSITRAN pue<strong>de</strong> resolver <strong>la</strong>s controversias y rec<strong>la</strong>mos que surjan <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

empresas prestadoras y los usuarios (sean intermedios o finales) a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía administrativa,<br />

sigui<strong>en</strong>do lo establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to <strong>de</strong> At<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Rec<strong>la</strong>mos y Solución <strong>de</strong> Controversias,<br />

aprobado por Resolución <strong>de</strong> Consejo Directivo Nº 002-2004-CD-OSITRAN y modificado<br />

por Resolución <strong>de</strong> Consejo Directivo Nº 076-2006-CD-OSITRAN.<br />

El OSITRAN también emite opinión previa no vincu<strong>la</strong>nte a <strong>la</strong> suscripción <strong>de</strong> los contratos<br />

<strong>de</strong> concesión, acerca <strong>de</strong> tópicos re<strong>la</strong>cionados con <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> tarifario, <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />

compet<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> acceso a <strong>la</strong> infraestructura, <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> los servicios y <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong><br />

solución <strong>de</strong> controversias. Por último, <strong>el</strong> OSITRAN emite opinión previa respecto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

r<strong>en</strong>egociación y/o r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong>l periodo <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los contratos <strong>de</strong> concesión.<br />

Como se pue<strong>de</strong> apreciar, <strong>el</strong> instrum<strong>en</strong>tal normativo aplicado por <strong>el</strong> OSITRAN, ti<strong>en</strong>e como<br />

propósito restringir <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> discrecionalidad <strong>de</strong>l regu<strong>la</strong>dor sobre aspectos fundam<strong>en</strong>tales<br />

tales como <strong>la</strong> fijación tarifaria y <strong>la</strong> supervisión, lo que finalm<strong>en</strong>te permite que <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado<br />

exista una mayor predictibilidad.<br />

III.- Rol <strong>de</strong> OSITRAN y <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s concesiones<br />

3.1.- Sector aeroportuario<br />

En <strong>el</strong> sector aeroportuario, <strong>el</strong> OSITRAN ejerce su función regu<strong>la</strong>toria y supervisora sobre<br />

dos empresas privadas (concesionarias o <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s prestadoras) y una empresa pública. <strong>La</strong>s<br />

empresas privadas son: (i) Lima Airport Partners S.R.L. (LAP), a cargo <strong>de</strong>l Aeropuerto<br />

Internacional Jorge Chávez (AIJCH), <strong>en</strong>tregado <strong>en</strong> concesión <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 14 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2001<br />

por 30 años; y (ii) Aeropuertos <strong>de</strong>l <strong>Perú</strong> (AdP), a cargo <strong>de</strong>l Primer Paquete <strong>de</strong> Aeropuertos<br />

Regionales (PPAR) (Cajamarca, Chachapoyas, Huaraz, Iquitos, Pucallpa, Ta<strong>la</strong>ra, Tarapoto,<br />

Trujillo, Tumbes, Pisco y Chic<strong>la</strong>yo 16 ), <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 11 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2006 por 5 años. Respecto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa pública, ésta es <strong>la</strong> Corporación Peruana <strong>de</strong> Aeropuertos y Aviación Comercial<br />

S.A. (CORPAC), a cargo <strong>de</strong> los aeropuertos <strong>de</strong> uso público no concesionados a <strong>la</strong> fecha. Cabe<br />

m<strong>en</strong>cionar, que <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l AIJCH, <strong>la</strong> concesión es <strong>de</strong>l tipo onerosa o autofinanciada;<br />

mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l PPAR, <strong>de</strong>l tipo cofinanciada.<br />

El OSITRAN ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> función <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s tarifas <strong>de</strong> algunos servicios y <strong>el</strong> acceso al uso <strong>de</strong> algunas<br />

infraestructuras <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas m<strong>en</strong>cionadas 17 . En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l AIJCH y <strong>el</strong> PPAR, <strong>el</strong> régim<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> tarifas está establecido <strong>en</strong> los respectivos Contratos <strong>de</strong> Concesión; y <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> CORPAC, por<br />

Resoluciones y/o Acuerdos <strong>de</strong>l Consejo Directivo <strong>de</strong>l OSITRAN. De acuerdo a dicho régim<strong>en</strong>,<br />

<strong>la</strong>s empresas pue<strong>de</strong>n establecer <strong>de</strong>scu<strong>en</strong>tos sobre <strong>la</strong> tarifa g<strong>en</strong>eral cobrada, <strong>de</strong> acuerdo a su política<br />

comercial, tales que sean aplicados <strong>de</strong> manera objetiva, transpar<strong>en</strong>te y no discriminatoria.<br />

16 A junio <strong>de</strong> 2008, queda p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te aún <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>en</strong> posesión <strong>de</strong>l Aeropuerto Regional <strong>de</strong> Piura a AdP.<br />

17 Dicho uso se da por parte <strong>de</strong> un usuario intermedio, que brinda un servicio integrante <strong>de</strong> <strong>la</strong> ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> servicios<br />

que permite <strong>el</strong> transporte <strong>de</strong> pasajeros y carga <strong>de</strong> un punto a otro. De esta manera, OSITRAN ve<strong>la</strong> porque los<br />

usuarios intermedios <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura puedan hacer uso <strong>de</strong> esta, bajo condiciones simi<strong>la</strong>res a <strong>la</strong>s que se daría<br />

si hubiera compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma.<br />

14


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

El Anexo V <strong>de</strong>l Contrato <strong>de</strong> Concesión <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> Estado y LAP conti<strong>en</strong>e <strong>la</strong>s tarifas y<br />

cargos regu<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> <strong>el</strong> AIJCH para los primeros 8 años <strong>de</strong> <strong>la</strong> concesión (2001 – 2008),<br />

durante <strong>el</strong> cual <strong>el</strong> rol <strong>de</strong> OSITRAN consistió únicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> hacer cumplir lo estipu<strong>la</strong>do<br />

<strong>en</strong> dicho contrato 18 . En este caso, <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción consistió <strong>en</strong> fijar tarifas<br />

máximas que otorgan cierta flexibilidad a <strong>la</strong> empresa regu<strong>la</strong>da para establecer precios por<br />

producto o líneas <strong>de</strong> productos, siempre que se sitú<strong>en</strong> <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los márg<strong>en</strong>es establecidos<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Contrato <strong>de</strong> Concesión. De acuerdo al mismo contrato, a partir <strong>de</strong>l nov<strong>en</strong>o año <strong>de</strong><br />

vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> concesión, los servicios regu<strong>la</strong>dos (Tasa Unificada <strong>de</strong> Uso <strong>de</strong>l Aeropuerto<br />

-TUUA, aterrizaje y <strong>de</strong>spegue, estacionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aeronaves, uso <strong>de</strong> pu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> embarque<br />

y <strong>de</strong> insta<strong>la</strong>ciones a <strong>la</strong> carga) seguirán un mecanismo <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción por inc<strong>en</strong>tivos, es<br />

<strong>de</strong>cir, se reajustarán periódicam<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> variación <strong>de</strong>l índice <strong>de</strong> precios al consumidor<br />

<strong>de</strong> los Estados Unidos, repres<strong>en</strong>tado por <strong>el</strong> RPI, m<strong>en</strong>os un porc<strong>en</strong>taje estimado <strong>de</strong> los<br />

increm<strong>en</strong>tos anuales <strong>de</strong> productividad, repres<strong>en</strong>tado por X (a ser estimado por OSITRAN)<br />

que permanecerá fijo por un periodo <strong>de</strong> 5 años 19 .<br />

Por su parte, <strong>la</strong>s tarifas regu<strong>la</strong>das para <strong>el</strong> PPAR <strong>de</strong> acuerdo al Contrato <strong>de</strong> Concesión para<br />

<strong>el</strong> año 2007 – 2008 se reajustarán cada 1° <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> cada año cal<strong>en</strong>dario, <strong>en</strong> función a<br />

los cambios <strong>en</strong> <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> precios al consumidor publicado por <strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong><br />

Estadística e Informática (INEI) y <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> precios <strong>de</strong> los Estados Unidos 2 0.<br />

En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> CORPAC, hasta mediados <strong>de</strong>l año 2004, <strong>la</strong>s tarifas que cobraba esta empresa<br />

por sus servicios eran tarifas fijas establecidas por <strong>el</strong> MTC, a través <strong>de</strong> Resoluciones<br />

Ministeriales. En <strong>la</strong> práctica, CORPAC proponía al MTC <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tarifas <strong>de</strong> acuerdo<br />

a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s, los intereses <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa y <strong>la</strong> política propia <strong>de</strong>l sector. Esta situación<br />

cambió a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Resolución N° 015-2004-CD-OSITRAN <strong>de</strong>l 12<br />

<strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2004, mediante <strong>el</strong> cual se establecieron los nuevos niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> tarifas máximas<br />

para los servicios prestados por CORPAC. <strong>La</strong> finalidad <strong>de</strong> esta revisión tarifaria fue tanto<br />

actualizar <strong>la</strong>s tarifas para hacer sost<strong>en</strong>ible <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> los servicios, como<br />

or<strong>de</strong>nar <strong>la</strong>s cu<strong>en</strong>tas, separando servicios y asignando costos, para establecer tarifas con<br />

m<strong>en</strong>os distorsiones.<br />

Respecto <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas, <strong>el</strong> tráfico <strong>de</strong> pasajeros y carga ha registrado<br />

increm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> 9,3% y 11,5% promedio anual <strong>en</strong> <strong>el</strong> AIJCH, respectivam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su<br />

año <strong>de</strong> concesión, pasando <strong>de</strong> 4,1 millones <strong>en</strong> <strong>el</strong> 2001 a 7,0 millones <strong>de</strong> pasajeros <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

2007 (Cuadro 1); y <strong>de</strong> 114,3 a 217,8 tone<strong>la</strong>das <strong>de</strong> carga para <strong>el</strong> mismo periodo. Por su<br />

parte, <strong>el</strong> tráfico <strong>de</strong> pasajeros y <strong>de</strong> carga <strong>en</strong> los aeropuertos administrados por CORPAC<br />

ha mostrado variaciones <strong>de</strong> 2,0% y -14,0% 21 , respectivam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> 2001 y<br />

2007. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l PPAR, se sabe que <strong>en</strong>tre marzo 2007 – 2008, <strong>el</strong> tráfico <strong>de</strong> pasajeros<br />

y <strong>de</strong> carga se increm<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> 57% y 67,1%, respectivam<strong>en</strong>te. En efecto, los terminales<br />

aéreos <strong>de</strong> Iquitos y Pucallpa fueron los <strong>de</strong> mayor r<strong>el</strong>evancia para <strong>el</strong> concesionario AdP,<br />

<strong>de</strong>bido a que por <strong>el</strong>los se movilizó <strong>el</strong> 36% y 16,6% <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> pasajeros, respectivam<strong>en</strong>te<br />

(OSITRAN, 2008).<br />

18 Ver Cláusu<strong>la</strong> 6.- Tarifas e Ingresos, y Anexo 5.- Políticas sobre Tarifas, <strong>de</strong>l Contrato <strong>de</strong> Concesión.<br />

19 Cabe m<strong>en</strong>cionar al respecto que <strong>la</strong> Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>de</strong>l OSITRAN ya vi<strong>en</strong>e realizando <strong>la</strong> revisión<br />

tarifaria para su implem<strong>en</strong>tación a partir <strong>de</strong>l año 2009.<br />

20 Ver Cláusu<strong>la</strong> 7.7.- Tarifas, y Anexo 7.- Esquemas <strong>de</strong> Tarifas y <strong>de</strong> Cargo <strong>de</strong> Acceso, <strong>de</strong>l Contrato <strong>de</strong><br />

Concesión.<br />

21 Esta abrupta disminución se <strong>de</strong>be al traspaso <strong>de</strong> algunos aeropuertos (PPAR) <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> CORPAC al<br />

control <strong>de</strong> AdP por concesión.<br />

15


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

Por otra parte, <strong>el</strong> número <strong>de</strong> operaciones (<strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido como <strong>en</strong>trada y salida <strong>de</strong> aeronaves)<br />

realizadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> AIJCH crecieron 4,5% <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> 2001 y <strong>el</strong> 2007; mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong><br />

los aeropuertos administrados por CORPAC, ap<strong>en</strong>as 0,1% (Cuadro 1). Por su parte, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

caso <strong>de</strong>l PPAR, <strong>en</strong>tre marzo 2007 y marzo 2008, <strong>el</strong> número <strong>de</strong> operaciones realizadas <strong>en</strong><br />

los aeropuertos regionales concesionados se increm<strong>en</strong>tó 12,6%.<br />

Cuadro 1<br />

Indicadores <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempeño: Tráfico <strong>de</strong> pasajeros (p), Carga<br />

(C) y Número <strong>de</strong> Operaciones (O)<br />

Años<br />

AIJCH CORPAC PPAR<br />

P* C** O +<br />

1998 4.4 98.3 77.9<br />

1999 4.3 92.1 70.7 33.6<br />

2000 4.5 107.0 67.4 33.3 146.7<br />

2001 4.1 114.3 72.2 2.8 28.1 138.6<br />

2002 4.3 135.1 70.3 2.5 26.6 133.0<br />

2003 4.5 156.8 70.3 2.6 23.7 127.6<br />

2004 4.8 167.2 72.4 2.8 20.6 137.0<br />

2005 5.4 172.9 73.3 3.1 22.7 139.2<br />

2006 5.7 192.5 77.3 3.3 24.8 152.3<br />

P* C** O + P* C** O +<br />

2007 7.0 217.8 92.9 3.1 6.4 137.4 1.2 16.2 33.9<br />

* En millones; ** Tone<strong>la</strong>das Métricas; + En miles<br />

Nota: <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> CORPAC, para <strong>el</strong> año 2007, no se consi<strong>de</strong>ran 9 <strong>de</strong> 12 aeropuesrtos <strong>en</strong>tregados <strong>en</strong> conceción<br />

E<strong>la</strong>boración propia<br />

Parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones <strong>de</strong>l OSITRAN es <strong>la</strong> supervisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inversiones realizadas por<br />

<strong>la</strong>s empresas concesionarias. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l AIJCH, durante <strong>el</strong> periodo 2001 y 2007, OSI-<br />

TRAN ha reconocido un monto acumu<strong>la</strong>do <strong>de</strong> inversión equival<strong>en</strong>te a los US$ 165,35 millones,<br />

quedando p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te inversiones por US$ 69.65 millones para <strong>el</strong> año 2008, tal que se<br />

cump<strong>la</strong> con <strong>el</strong> Programa <strong>de</strong> Inversiones equival<strong>en</strong>te a US$ 235 millones (Cuadro 2).<br />

Cuadro 2<br />

Inversiones <strong>en</strong> <strong>el</strong> AIJCH<br />

(Millones <strong>de</strong> US$)<br />

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007<br />

Monto pres<strong>en</strong>tado para <strong>el</strong><br />

reconocimi<strong>en</strong>to 1.32 10.5 30.11 94.72 23.26 19.95 2.8<br />

Monto reconocido <strong>de</strong> mejoras 0 4.24 28.77 84.37 30.86 14.31 2.8<br />

Nota: No incluye IGV<br />

Fu<strong>en</strong>te: Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Supervisión - OSITRAN<br />

E<strong>la</strong>boración: Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> - OSITRAN<br />

Como se pue<strong>de</strong> apreciar, <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s llevadas a cabo <strong>en</strong> los aeropuertos muestran<br />

una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia creci<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s operaciones <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das por <strong>la</strong>s empresas concesionarias.<br />

En <strong>la</strong> medida que <strong>el</strong> crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l país sea acompañado <strong>de</strong> un mayor <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura aeroportuaria como resultado <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> concesiones que se<br />

vi<strong>en</strong>e implem<strong>en</strong>tando, y bajo <strong>la</strong> supervisión regu<strong>la</strong>toria <strong>de</strong>l OSITRAN, es <strong>de</strong> esperar<br />

que los aeropuertos regionales también sigan una evolución favorable <strong>en</strong> sus respectivos<br />

<strong>de</strong>sempeños.<br />

Sin embargo, se trata <strong>de</strong> un proceso l<strong>en</strong>to que apunta, <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo, a posicionar<br />

<strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> los aeropuertos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong> como infraestructuras efici<strong>en</strong>tes, toda vez<br />

que éstas se constituy<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos indisp<strong>en</strong>sables para po<strong>de</strong>r completar una serie <strong>de</strong><br />

activida<strong>de</strong>s económicas que forman parte <strong>de</strong> una ca<strong>de</strong>na logística 22 . En este punto, <strong>la</strong><br />

22 Una ca<strong>de</strong>na logística está compuesta por una serie <strong>de</strong> etapas don<strong>de</strong> interactúan distintos mercados (insumos,<br />

infraestructuras y servicios <strong>de</strong> transporte, servicios logísticos integrados, <strong>en</strong>tre otros).<br />

16


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

experi<strong>en</strong>cia regu<strong>la</strong>toria sobre <strong>el</strong> AIJCH marca <strong>la</strong> pauta <strong>en</strong> estos 8 primeros años <strong>de</strong> lo que<br />

va <strong>de</strong> <strong>la</strong> concesión.<br />

En ese s<strong>en</strong>tido, únicam<strong>en</strong>te con fines comparativos, resulta interesante hacer una<br />

comparación <strong>de</strong> los costos <strong>de</strong> algunos servicios que ofrec<strong>en</strong> los aeropuertos, dado que<br />

su utilización es <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> una <strong>de</strong>manda <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> otras activida<strong>de</strong>s (por ejemplo,<br />

turismo o negocios), lo que pue<strong>de</strong> dar una señal <strong>de</strong> qué tan competitivo es un aeropuerto;<br />

lógicam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong>l costo <strong>de</strong> los servicios y no tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> aspectos<br />

re<strong>la</strong>cionados con compet<strong>en</strong>cia interaeroportuaria. En este caso, por razones evi<strong>de</strong>ntes,<br />

se realiza una comparación <strong>en</strong>tre principales aeropuertos internacionales <strong>de</strong> algunos<br />

países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región, y no <strong>en</strong>tre aeropuertos localizados <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong>.<br />

Un primer caso pue<strong>de</strong> ser observado al comparar <strong>el</strong> costo <strong>de</strong>l Servicio <strong>de</strong> Aterrizaje<br />

y Despegue, aplicable a operadores <strong>de</strong> transporte aéreo (es <strong>de</strong>cir, líneas aéreas), cuya<br />

tarifa es regu<strong>la</strong>da por Contrato <strong>de</strong> Concesión para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l AIJCH, más dos horas<br />

<strong>de</strong> estacionami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los principales aeropuertos <strong>de</strong> <strong>la</strong> región. El Cuadro 3 reporta<br />

que, para aeronaves tipo Air Bus 320 y Boeing 767-300 que correspon<strong>de</strong>n a <strong>la</strong> moda <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> tráfico nacional e internacional, <strong>la</strong> tarifa por dicho servicio al 2006 es superior a <strong>la</strong><br />

registrada <strong>en</strong> los Aeropuertos <strong>de</strong> Aruba (<strong>en</strong> 152% y 158%, respectivam<strong>en</strong>te), <strong>de</strong> Santiago<br />

<strong>de</strong> Chile (<strong>en</strong> 68% y 51%, respectivam<strong>en</strong>te), Colombia (<strong>en</strong> 40% y 30%, respectivam<strong>en</strong>te)<br />

y que <strong>el</strong> promedio <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra consi<strong>de</strong>rada (<strong>en</strong> 20% y 21%, respectivam<strong>en</strong>te).<br />

Cuadro 3<br />

Tarifa Por Servicio De Aterrizaje / Despegue Y 2 Horas De Estacionami<strong>en</strong>to<br />

Para Vu<strong>el</strong>os Internacionales En Horario Normal<br />

(Us$ Totales)<br />

País Aeropuerto A-320 B-767-300<br />

Rep. Dominicana (4) Santo Domingo 203.74 412.34<br />

Araba (1) Reina Beatriz 210.98 512.38<br />

Ant. Ho<strong>la</strong>n<strong>de</strong>sas (1) Curacao 217.70 528.70<br />

Chile (1) Santiago <strong>de</strong> Chile – A.M. B<strong>en</strong>itez 317.24 877.03<br />

Estados Unidos Miami 362.19 879.61<br />

Colombia (1) Bogotá 379.31 1021.23<br />

Brasil (2) Río <strong>de</strong> Janeiro 435.82 1058.42<br />

Arg<strong>en</strong>tina Bu<strong>en</strong>os Aires – Pistarini (Ezeiza) 449.68 1269.73<br />

Bolivia (2) <strong>La</strong> Paz<br />

521.29 1065.90<br />

Santa Cruz<br />

521.29 1065.90<br />

<strong>Perú</strong> (3) Lima – AIJCH 532.19 1324.71<br />

V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> (1) Caracas 539.00 1309.00<br />

Ecuador (2) Quito<br />

756.91 1991.55<br />

Guayaquil<br />

756.91 1991.55<br />

Promedio 443.16 1093.43<br />

Nota: Se ha consignado para <strong>el</strong> B-767-300 un PMD <strong>de</strong> 187 TM y para <strong>el</strong> A-320 un PMD <strong>de</strong> 77 TM.<br />

(1) <strong>La</strong> tarifa <strong>de</strong> Aterrizaje y Despegue incluye 120 minutos libres <strong>de</strong> Estacionami<strong>en</strong>to<br />

(2) <strong>La</strong> tarifa <strong>de</strong> Aterrizaje y Despegue incluye 120 minutos libres <strong>de</strong> Estacionami<strong>en</strong>to<br />

(3) <strong>La</strong> tarifa <strong>de</strong> Aterrizaje y Despegue incluye 120 minutos libres <strong>de</strong> Estacionami<strong>en</strong>to<br />

(4) <strong>La</strong> tarifa <strong>de</strong> Aterrizaje y Despegue incluye 120 minutos libres <strong>de</strong> Estacionami<strong>en</strong>to<br />

Fu<strong>en</strong>te: IATA, Airport and Air Navigation Charges Manual, Mayo 2006<br />

E<strong>la</strong>boración: Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> - OSITRAN<br />

Otro caso también pue<strong>de</strong> ser observado para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Tarifa Unificada por Uso <strong>de</strong><br />

Aeropuerto (TUUA), aplicable a pasajeros internacionales. El sigui<strong>en</strong>te cuadro muestra<br />

que <strong>el</strong> costo <strong>de</strong> brindar una serie <strong>de</strong> servicios por parte <strong>de</strong>l AIJCH (compr<strong>en</strong>didos<br />

17


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> TUUA) a los usuarios es superior a <strong>la</strong> registrada <strong>en</strong> los Aeropuertos <strong>de</strong> Estados<br />

Unidos (ciuda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Miami, Los Áng<strong>el</strong>es y Nueva York) <strong>en</strong> 87%, <strong>de</strong> Arg<strong>en</strong>tina (ciudad<br />

<strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>os Aires) <strong>en</strong> 57%; e inferior al aeropuerto <strong>de</strong> Chile (Santiago <strong>de</strong> Chile) <strong>en</strong> 5%,<br />

pero superior al promedio <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra consi<strong>de</strong>rada <strong>en</strong> 18%.<br />

Cuadro 4<br />

Comparación Internacional De <strong>La</strong> Tarifa Unificada Por<br />

Uso De Aeropuerto (Tuua)<br />

País Aeropuerto <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> … Tarifa<br />

Estados Unidos Miami<br />

Los Áng<strong>el</strong>es<br />

Nueva York<br />

Como se ha podido apreciar, los costos <strong>de</strong> ambos servicios a pasajeros y a aeronaves<br />

muestran niv<strong>el</strong>es superiores al promedio <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra consi<strong>de</strong>rada. Evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te,<br />

dicha comparación es simplem<strong>en</strong>te refer<strong>en</strong>cial, pues como se m<strong>en</strong>cionó, <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>manda <strong>de</strong> transporte aéreo es una <strong>de</strong>manda <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> otras activida<strong>de</strong>s, y no<br />

es posible consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> que, por ejemplo, <strong>el</strong> aeropuerto <strong>de</strong> Santiago<br />

<strong>de</strong> Chile compita con <strong>el</strong> peruano, puesto que <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> los usuarios por estas<br />

infraestructuras obe<strong>de</strong>c<strong>en</strong> a difer<strong>en</strong>tes motivos que no los pon<strong>en</strong> <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>cia.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, a niv<strong>el</strong> nacional, se espera un mayor <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> infraestructura<br />

aeroportuaria, ya que se ti<strong>en</strong>e previsto <strong>en</strong>tregar <strong>en</strong> concesión un Segundo Paquete <strong>de</strong><br />

Aeropuertos Regionales, a saber: Tacna, Juliaca, Arequipa, Puerto Maldonado, Ayacucho<br />

y Andahuay<strong>la</strong>s, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se t<strong>en</strong>dría una inversión estimada <strong>de</strong> US$ 132 millones.<br />

3.2.- Sector portuario<br />

En <strong>el</strong> sector portuario, <strong>el</strong> OSITRAN ejerce su función regu<strong>la</strong>toria y supervisora sobre dos<br />

empresas privadas y otra empresa pública. <strong>La</strong>s dos primeras son: (i) <strong>el</strong> Terminal Internacional<br />

<strong>de</strong>l Sur (TISUR), a cargo <strong>de</strong>l Terminal Portuario <strong>de</strong> Matarani (TPM), <strong>en</strong>tregado <strong>en</strong> concesión<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 17 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1999 por 30 años (hasta <strong>el</strong> 2029); y (ii) DP World Cal<strong>la</strong>o S.A. (DPW),<br />

a cargo <strong>de</strong>l Nuevo Terminal <strong>de</strong> Cont<strong>en</strong>edores <strong>en</strong> <strong>el</strong> Terminal Portuario <strong>de</strong>l Cal<strong>la</strong>o-Zona Sur<br />

(NTC), <strong>en</strong>tregado <strong>en</strong> concesión <strong>el</strong> 24 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 2006 por 30 años (hasta <strong>el</strong> 2036). Respecto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa pública, ésta es <strong>la</strong> Empresa Nacional <strong>de</strong> Puertos S.A. (ENAPU), a cargo <strong>de</strong><br />

12 puertos <strong>de</strong> uso público (Chicama, Chimbote, Cal<strong>la</strong>o, San Martín – Pisco, Huacho, Ilo,<br />

Iquitos, Paita, Sa<strong>la</strong>verry, Puerto Maldonado, Supe y Yurimaguas) 23 . Cabe precisar, que <strong>la</strong>s<br />

concesiones <strong>de</strong>l TPM y NTC son <strong>de</strong>l tipo son <strong>de</strong>l tipo onerosa o autofinanciada.<br />

23 En <strong>el</strong> <strong>Perú</strong>, exist<strong>en</strong> 108 terminales portuarios registrados, que se c<strong>la</strong>sifican como puertos mayores, m<strong>en</strong>ores y caletas.<br />

Asimismo, por su habilitación portuaria, se c<strong>la</strong>sifican <strong>en</strong>: <strong>de</strong> uso público y <strong>de</strong> uso privado. Los primeros están a cargo <strong>de</strong><br />

ENAPU, TISUR y DP World; mi<strong>en</strong>tras que los segundos pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> a empresas mineras, industriales y <strong>de</strong> hidrocarburos.<br />

18<br />

15.10<br />

15.10<br />

15.10<br />

V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> Caracas 15.63<br />

México México D.F. 15.65<br />

Arg<strong>en</strong>tina Ezeiza 18.00<br />

Panamá Ciudad <strong>de</strong> Panamá 20.00<br />

Uruguay<br />

Montevi<strong>de</strong>o<br />

Punta <strong>de</strong>l Este<br />

20.00<br />

20.00<br />

Bolivia <strong>La</strong> Paz 25.00<br />

Paraguay Asunción 25.00<br />

El Salvador San Salvador 26.92<br />

<strong>Perú</strong> Lima 28.24<br />

Chile Santiago 30.00<br />

Ecuador Quito 30.05<br />

Brasil Río <strong>de</strong> Janeriro 36.00<br />

Colombia Bogotá 51.00<br />

Promedio<br />

(US$ por pasajero)<br />

23.93<br />

Fu<strong>en</strong>te: IATA, Airport and Air Navigation Charges Manual, mayo 2006<br />

E<strong>la</strong>boración: Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> - OSITRAN


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

El OSITRAN ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> función <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s tarifas <strong>de</strong> algunos servicios y <strong>el</strong> acceso al<br />

uso <strong>de</strong> algunas infraestructuras <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas m<strong>en</strong>cionadas. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l<br />

TPM y <strong>el</strong> NTC, <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> tarifas está establecido <strong>en</strong> los respectivos contratos <strong>de</strong><br />

concesión; y <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los puertos administrados por ENAPU, por Resoluciones y/o<br />

Acuerdos <strong>de</strong>l Consejo Directivo <strong>de</strong>l OSITRAN.<br />

Respecto <strong>de</strong>l TPM, <strong>el</strong> rol <strong>de</strong> OSITRAN consistió <strong>en</strong> hacer cumplir lo estipu<strong>la</strong>do<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Contrato <strong>de</strong> Concesión para los primeros 5 años (1999-2003) <strong>en</strong> lo refer<strong>en</strong>te a<br />

<strong>la</strong>s tarifas y cargos. Posteriorm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad aplicó <strong>el</strong> mecanismo RPI – X para <strong>el</strong><br />

periodo 2004 – 2009.<br />

Por su parte, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l NTC, hasta <strong>el</strong> quinto año <strong>de</strong> <strong>la</strong> Concesión, <strong>la</strong>s tarifas establecidas<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Contrato son <strong>la</strong>s tarifas máximas ofertadas por <strong>el</strong> Concesionario; sin embargo, a partir<br />

<strong>de</strong>l quinto año contado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> explotación con dos amarra<strong>de</strong>ros, OSITRAN<br />

aplicará <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción RPI-X.<br />

En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> ENAPU, <strong>la</strong>s tarifas a cobrar se fijaron <strong>en</strong> mayo <strong>de</strong> 1999, mediante<br />

Resolución <strong>de</strong>l Consejo Directivo N°001-99-CD-OSITRAN. Posteriorm<strong>en</strong>te,<br />

por medio <strong>de</strong> Resolución N°031-2004-CD-OSITRAN, <strong>de</strong>l 23 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 2004, <strong>el</strong><br />

OSITRAN aprobó una nueva estructura y niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> tarifas máximas para ENAPU,<br />

<strong>la</strong>s cuales <strong>de</strong>bieron <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> vig<strong>en</strong>cia <strong>el</strong> 01 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2005. Sin embargo, dichas<br />

tarifas no han podido ser aplicadas <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> susp<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>rivada <strong>de</strong> <strong>la</strong> medida<br />

caute<strong>la</strong>r dictada <strong>en</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong>l 2005, por <strong>el</strong> Quinto Juzgado Civil <strong>de</strong>l Cal<strong>la</strong>o, medida<br />

que fue ape<strong>la</strong>da por OSITRAN. Luego <strong>en</strong> setiembre <strong>de</strong> 2006, <strong>la</strong> Segunda Sa<strong>la</strong> Civil<br />

<strong>de</strong> Justicia <strong>de</strong>l Cal<strong>la</strong>o <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró nu<strong>la</strong> Resolución que admitió <strong>la</strong> medida caute<strong>la</strong>r a<br />

ENAPU.<br />

Con respecto al <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong>l sector portuario <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong>, sobre <strong>la</strong> base <strong>de</strong> información<br />

disponible, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> 2002 y 2007, <strong>el</strong> Cuadro 5 muestra que los tráficos <strong>de</strong> carga, naves<br />

y cont<strong>en</strong>edores <strong>de</strong> ENAPU han mostrado crecimi<strong>en</strong>tos promedios anuales <strong>de</strong> 5,3%,<br />

4,1% y 15,6%, respectivam<strong>en</strong>te; y <strong>de</strong> 14,4%, 6,1% y 87,5%, respectivam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

TPM. Como se pue<strong>de</strong> apreciar, ésta última empresa concesionada reporta mayores<br />

tasas <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to que <strong>la</strong>s <strong>de</strong> ENAPU (empresa pública).<br />

Años<br />

Cuadro 5<br />

Tráfico <strong>de</strong> Carga (C), Naves (N) y Cont<strong>en</strong>edores (CO)<br />

C +<br />

ENAPU TPM<br />

N<br />

CO* C + N CO*<br />

200 0 15,339 6,883 460,659 1,295 278<br />

2001 15,667 6,593 536,402 1,429 272<br />

2002 16,061 7,564 578,633 1,513 257 1,476<br />

2003 16,271 6,314 627,902 1,538 244 6,282<br />

2004 17,067 7,601 809,781 1,643 233 6,100<br />

2005 18,124 7,290 993,844 1,619 269 11,753<br />

2006 19,080 8,766 1,087,278 2,000 314 14,356<br />

2007 20,792 8,804 1,177,955 2,831 339 14,349<br />

+ En miles <strong>de</strong> Tone<strong>la</strong>das Métricas<br />

* En TEUs (Tw<strong>en</strong>ty feet Equival<strong>en</strong>t Unit).<br />

Fu<strong>en</strong>te: Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong><br />

E<strong>la</strong>boración propia<br />

19


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

El Cuadro 6, por su parte, pres<strong>en</strong>ta los principales indicadores <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia portuaria<br />

registradas para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l puerto <strong>de</strong>l Cal<strong>la</strong>o 24 y <strong>el</strong> TPM. Se utilizan indicadores recom<strong>en</strong>dados<br />

por <strong>el</strong> Banco Mundial (Estache y De Rus, 2000) y otros que usualm<strong>en</strong>te se emplean para<br />

medir <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño portuario <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito internacional. Cabe m<strong>en</strong>cionar que <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia<br />

portuaria es un factor r<strong>el</strong>evante <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong>l costo <strong>de</strong> transporte marítimo.<br />

En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l Puerto <strong>de</strong>l Cal<strong>la</strong>o, <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> Ocupación <strong>de</strong> Amarra<strong>de</strong>ros (OA) <strong>en</strong>tre<br />

<strong>el</strong> 2000 y 2006 ha sido <strong>en</strong> promedio <strong>de</strong> 38,2%; mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> tasas <strong>de</strong> OA <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

TPM, <strong>de</strong> 31,5%. Por su parte, los R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Embarque <strong>de</strong> Minerales (REM) y<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Descarga <strong>de</strong> Granos (RDG) pres<strong>en</strong>tan mayores niv<strong>el</strong>es <strong>en</strong> <strong>el</strong> TPM,<br />

<strong>en</strong> comparación a los reportados por Cal<strong>la</strong>o. En ambos puertos, se pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cir que<br />

los indicadores muestran una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia creci<strong>en</strong>te. C<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te, los niv<strong>el</strong>es reportados<br />

por <strong>el</strong> TPM son mayores, lo cual podría inferirse como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> mayores<br />

niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> su gestión por parte <strong>de</strong>l concesionario.<br />

Cuadro 6<br />

Indicadores Operativos: Ocupación <strong>de</strong> Amarra<strong>de</strong>ros (OA), R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Embarque<br />

<strong>de</strong> Minerales (REM) y R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Descarga <strong>de</strong> Granos (RDG)<br />

Años<br />

OA<br />

CALLAO TPM<br />

+ (%) REM ++<br />

RDG +++<br />

OA + (%) REM ++ RDG +++<br />

2000 39.0 0.3 168.1<br />

2001 38.2 34.4 192.4<br />

2002 38.8 42.0 566.0 123.0<br />

2003 34.5 549.3 309.3 42.4 450.0 181.0<br />

2004 35.1 552.9 320.7 34.9 503.3 371.0<br />

2005 39.7 577.0 358.8 29.6 652.3 475.9<br />

2006 41.9 601.2 386.1 36.6 698.9 527.0<br />

2007 50.8* 545.1 335.0 37.6 1126.0 561.5<br />

+ Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> ocupabilidad. <strong>La</strong> tasa <strong>de</strong> OA se <strong>de</strong>termina mediante <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> tiempo efectivo empleado por<br />

<strong>la</strong>s operaciones portuarias y <strong>el</strong> tiempo neto disponible <strong>de</strong>rivado por <strong>la</strong> capacidad insta<strong>la</strong>da <strong>de</strong>l Terminal (<strong>de</strong>scontadas <strong>la</strong>s<br />

horas <strong>de</strong> cierre <strong>de</strong>l puerto por fuerza mayor) (es <strong>de</strong>cir: OA = total horas <strong>de</strong> ocupabilidad / total horas disponibles).<br />

++ Tone<strong>la</strong>das Métricas <strong>de</strong> mineral movilizadas por hora<br />

+++ Tone<strong>la</strong>das Métricas <strong>de</strong> granos movilizadas por hora<br />

* Vale precisar que <strong>el</strong> Mu<strong>el</strong>le 5 registra una OA mayor al 70%, lo que implica un alto riesgo <strong>de</strong> congestión portuaria.<br />

Fu<strong>en</strong>te: Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> - OSITRAN<br />

E<strong>la</strong>boración propia<br />

El ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong>l comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l sector pue<strong>de</strong> ser visto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> dos ópticas. Primero, <strong>la</strong><br />

evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>muestra que <strong>la</strong> concesión <strong>en</strong> TPM ha traído mejores indicadores <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempeño,<br />

lo que redunda <strong>en</strong> mejoras <strong>en</strong> <strong>la</strong> competitividad <strong>de</strong> los puertos; sin embargo, aún resta por<br />

mejorar. A manera <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> sigui<strong>en</strong>te cuadro resume <strong>la</strong>s tarifas cobradas <strong>en</strong> <strong>el</strong> 2004<br />

para los servicios portuarios a <strong>la</strong> nave (es <strong>de</strong>cir, amarre y <strong>de</strong>samarre, y uso <strong>de</strong> amarra<strong>de</strong>ro) y<br />

a <strong>la</strong> carga sólida a gran<strong>el</strong> <strong>en</strong> los puertos <strong>de</strong> Cal<strong>la</strong>o, Ilo y TPM. Y, al compararse con <strong>la</strong>s tarifas<br />

cobradas <strong>en</strong> <strong>el</strong> Puerto <strong>de</strong> Arica, <strong>la</strong>s cobradas <strong>en</strong> los puertos peruanos resultan más altas.<br />

Cuadro 7<br />

Comparativo <strong>de</strong> Tarifas Cobradas Según <strong>Infraestructura</strong> Portuaria<br />

(2004)<br />

Concepto Cal<strong>la</strong>o Ilo TPM Arica<br />

Servicios a <strong>la</strong> nave<br />

Amarre y <strong>de</strong>samarre (por c/operación) 200.00 200.00 205.49<br />

Uso <strong>de</strong> amarra<strong>de</strong>ro (metro <strong>de</strong> eslora por hora)<br />

Servicios a <strong>la</strong> carga<br />

Uso <strong>de</strong> mu<strong>el</strong>le por TM<br />

0.65 0.65 0.67 0.40<br />

Carga sólida a gran<strong>el</strong><br />

Fu<strong>en</strong>te: OSITRAN (2004)<br />

3.00 3.00 2.57 0.85<br />

24 Se hace <strong>el</strong> comparativo con <strong>el</strong> puerto <strong>de</strong>l Cal<strong>la</strong>o, puesto que por él se moviliza cerca <strong>de</strong>l 80% <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga,<br />

respecto <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> puertos bajo <strong>el</strong> ámbito <strong>de</strong> ENAPU.<br />

20


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

Otro indicativo <strong>de</strong> que se requier<strong>en</strong> mejoras <strong>en</strong> <strong>la</strong> competitividad, pue<strong>de</strong> ser i<strong>de</strong>ntificado cuando<br />

se observa <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> estadía <strong>de</strong> una nave <strong>en</strong> <strong>el</strong> Cal<strong>la</strong>o, <strong>el</strong> cual es <strong>de</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 25 horas,<br />

mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> San Antonio (Chile), Valparaíso (Chile) y Cartag<strong>en</strong>a (Colombia) es <strong>de</strong> 15, 18 y<br />

15 horas, respectivam<strong>en</strong>te. Adicionalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> cuanto al r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to operativo <strong>de</strong>l puerto <strong>de</strong>l<br />

Cal<strong>la</strong>o para <strong>el</strong> manejo <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>edores, éste mueve 18 cont<strong>en</strong>edores por hora fr<strong>en</strong>te a los 47 <strong>en</strong><br />

Valparaíso (Chile), 28 <strong>en</strong> Sydney (Australia) y 56 <strong>en</strong> Veracruz (México).<br />

Segundo, y <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l TPM, si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong> infraestructura portuaria posee<br />

características <strong>de</strong> monopolio natural multiproducto, <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong> es posible <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s o<br />

servicios <strong>en</strong> un <strong>en</strong>torno <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia (por ejemplo, los mercados <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>ciami<strong>en</strong>to marítimo 25 ,<br />

y estiba y <strong>de</strong>sestiba 26 ). Al respecto, lo que se podría esperar es que con <strong>la</strong> <strong>en</strong>trega <strong>en</strong> concesión <strong>de</strong>l<br />

TPM, haya una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a increm<strong>en</strong>tarse <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> algunos mercados (<strong>en</strong><br />

particu<strong>la</strong>r, una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a una mayor consolidación <strong>de</strong> <strong>la</strong> integración vertical <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> operador<br />

<strong>de</strong>l puerto –TISUR- y su empresa vincu<strong>la</strong>da que participa <strong>en</strong> estos mercados -TRAMARSA).<br />

Sin embargo, <strong>la</strong> evi<strong>de</strong>ncia muestra que <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los mercados <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>ciami<strong>en</strong>to marítimo<br />

(Cuadro 8), y <strong>de</strong> estiba y <strong>de</strong>sestiba (Cuadro 9), <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 2001, ingresaron más empresas, lo cual<br />

sólo se justifica <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida que <strong>el</strong> negocio sea r<strong>en</strong>table, lo que ha <strong>de</strong>terminado que <strong>el</strong> grado <strong>de</strong><br />

conc<strong>en</strong>tración no haya mostrado una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia creci<strong>en</strong>te (IHH o índice <strong>de</strong> dominancia) 27 .<br />

Cuadro 8<br />

Participación <strong>en</strong> <strong>el</strong> Mercado <strong>de</strong> Ag<strong>en</strong>ciami<strong>en</strong>toMaritimo<br />

Ag<strong>en</strong>cias Marítimas 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007<br />

Tramarsa 30 24 19 29 36 45 36 34<br />

Marítima Océano 9 12 15 15 6 14 10 13<br />

Cargomar 2 0 12 13 9 7 10 3<br />

Faposa 24 33 16 11 7 5 5 7<br />

Cosmos 0 10 3 4 15 12 18 21<br />

Donn<strong>el</strong>ly 8 6 10 11 10 7 1 0<br />

Unimar 0 9 9<br />

Tri<strong>de</strong>ndum 4 7 7<br />

South Shipping 3<br />

Resto 27 15 25 17 17 6 4 1<br />

Total 100 100 100 100 100 100 100 100<br />

IHH 2354 2170 1720 1782 2053 2536 1992 2019<br />

Variación IHH -7.8% -20.7% 3.6% 15.2% 23.5% -21.4% 1.3%<br />

Índice <strong>de</strong> dominancia 0.30 0.34 0.23 0.28 0.42 0.65 0.46 0.41<br />

Fu<strong>en</strong>te: TISUR<br />

E<strong>la</strong>boración: Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> - OSITRAN<br />

25 Actividad que consiste <strong>en</strong> proveer los servicios <strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> nave ante <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s (Capitanía <strong>de</strong><br />

Puertos, Aduanas, Sanidad, etc.) para <strong>la</strong> gestión docum<strong>en</strong>taria <strong>de</strong> <strong>la</strong> nave <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> recepción hasta <strong>el</strong> zarpe, <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>signación <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>de</strong> estiba, así como <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los requerimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l buque.<br />

26 El servicio <strong>de</strong> estiba consist<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> embarque <strong>de</strong> mercancías <strong>de</strong>l mu<strong>el</strong>le a <strong>la</strong> nave y viceversa, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l servicio<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>sestiba.<br />

27 El índice <strong>de</strong> Herfindahl – Hirschman (IHH) se calcu<strong>la</strong> mediante <strong>la</strong> suma al cuadrado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s participaciones. Para <strong>el</strong><br />

cálculo <strong>de</strong>l índice <strong>de</strong> dominancia, se estima <strong>la</strong> contribución (cada participación al cuadrado se divi<strong>de</strong> por <strong>el</strong> IHH),<br />

y se calcu<strong>la</strong> <strong>la</strong> suma al cuadrado. Este segundo índice está diseñado para reve<strong>la</strong>r los efectos que produc<strong>en</strong> <strong>la</strong>s altas<br />

participaciones.<br />

21


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

Cuadro 9<br />

Participaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> Mercado <strong>de</strong> Estiba y Desestiba<br />

Empresas <strong>de</strong> estiba 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007<br />

Tramarsa 52 58.0 42.0 42.0 40.0 49.0 43.0 47.4<br />

Donn<strong>el</strong>ly 11 9.0 19.0 17.0 15.0 23.0 22.0 10.9<br />

Faposa 6 10.0 0.0 1.0 8.0 6.0 0.0 5.0<br />

Marítima Océano 3 8.0 11.0 9.0 0.0 8.0 7.0 10.6<br />

Null 0 9.0 15.0 0.0 0.0 0.0<br />

Canopus 8.0 7.1<br />

Cargomar 3.8<br />

Cosmos 8.8<br />

South Shipping 3.2<br />

Resto 28 15.0 28.0 22.0 22.0 14.0 20.0 3.2<br />

TOTAL 100 100 100 100 100 100 100 100<br />

IHH 3654 3834 3030 2700 2598 3226 2846 2661<br />

VAR IHH 4.9% -21.0% -10.9% -3.8% 24.2% -11.8% -6.5%<br />

Índice <strong>de</strong> dominancia 0.59 0.77 0.42 0.47 0.43 0.59 0.47 0.72<br />

Fu<strong>en</strong>te: TISUR<br />

E<strong>la</strong>boración: Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> - OSITRAN<br />

Este aspecto es muy positivo para <strong>el</strong> sector, ya que se pudiera esperar <strong>la</strong> misma situación<br />

cuando empiece a operar DPW <strong>en</strong> <strong>el</strong> Cal<strong>la</strong>o, lo cual apuntaría a que <strong>la</strong>s condiciones <strong>de</strong><br />

compet<strong>en</strong>cia interportuaria sean mayores <strong>en</strong>tre un operador público (ENAPU, Puerto<br />

<strong>de</strong>l Cal<strong>la</strong>o) y un operador privado (DPW). Es <strong>de</strong> esperarse mayor efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> aras <strong>de</strong> ser<br />

competitivos, y lo que podría <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> una parcial <strong>de</strong>sregu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l sector, por lo m<strong>en</strong>os<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Cal<strong>la</strong>o.<br />

3.3.- Sector ferroviario<br />

En <strong>el</strong> sector ferroviario, <strong>el</strong> OSITRAN ejerce su función regu<strong>la</strong>toria y supervisora sobre<br />

dos empresas privadas. Éstas son: (i) Ferrovías C<strong>en</strong>tral Andino S.A. (FVCA), a cargo <strong>de</strong>l<br />

Ferrocarril <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro (FC), <strong>en</strong>tregado <strong>en</strong> concesión <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 19 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1999 por 30 años,<br />

con ampliaciones <strong>de</strong> 5 años hasta por un máximo <strong>de</strong> 30 años adicionales 28 ; y (ii) Ferrocarril<br />

Transandino S.A. (FETRANSA), a cargo <strong>de</strong>l Ferrocarril <strong>de</strong>l Sur y Sur Ori<strong>en</strong>te (FSSO),<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 19 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1999 por 30 años, con una ext<strong>en</strong>sión máxima <strong>de</strong> 30 años adicionales<br />

. Cabe precisar, que ambas concesiones son <strong>de</strong>l tipo onerosa o autofinanciada.<br />

El OSITRAN ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> función <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>r sólo <strong>la</strong>s tarifas <strong>de</strong> acceso a <strong>la</strong> vía férrea <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

empresas m<strong>en</strong>cionadas, <strong>la</strong> cual es una facilidad es<strong>en</strong>cial para prestar <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> transporte<br />

ferroviario (mercado aguas abajo). <strong>La</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l acceso a <strong>la</strong> vía férrea es <strong>de</strong> suma<br />

importancia para garantizar <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> aguas abajo. En ese s<strong>en</strong>tido <strong>el</strong><br />

OSITRAN, a través <strong>de</strong>l REMA, garantiza <strong>el</strong> acceso a <strong>la</strong>s <strong>de</strong>nominadas facilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong><br />

prestación <strong>de</strong> servicios es<strong>en</strong>ciales. Para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los tres ferrocarriles, <strong>el</strong> único operador que<br />

presta <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> transporte ferroviario es una empresa vincu<strong>la</strong>da al mismo concesionario<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vía férrea.<br />

Por su parte, <strong>el</strong> régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> tarifas <strong>de</strong> ambas empresas concesionarias está establecido<br />

<strong>en</strong> los respectivos Contratos <strong>de</strong> Concesión. De acuerdo a dicho régim<strong>en</strong>, <strong>la</strong>s empresas<br />

28 D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> promoción <strong>de</strong> <strong>la</strong> inversión privada <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong>l Estado establecido por Decreto<br />

Legis<strong>la</strong>tivo Nº 674 <strong>de</strong>l 27 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1991, se incluyó, mediante Resolución Suprema Nº 163-93-PCM<br />

publicada <strong>el</strong> 11 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1993, a <strong>la</strong> Empresa Nacional <strong>de</strong> Ferrocarriles – ENAFER, <strong>la</strong> cual t<strong>en</strong>ía a cargo<br />

<strong>la</strong> administración <strong>de</strong> los ferrocarriles <strong>de</strong>l c<strong>en</strong>tro, sur y sur ori<strong>en</strong>te. En ese s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong>s licitaciones <strong>de</strong> los 3<br />

ferrocarriles se llevaron a cabo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un mismo proceso <strong>de</strong> licitación.<br />

22


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

pue<strong>de</strong>n cobrar por <strong>el</strong> acceso a <strong>la</strong> vía férrea <strong>la</strong> tarifa máxima fijada, o tarifas m<strong>en</strong>ores<br />

por acuerdo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes, previa opinión favorable <strong>de</strong> OSITRAN. Por otro <strong>la</strong>do, los<br />

Contratos <strong>de</strong> Concesión también permit<strong>en</strong> que <strong>el</strong> Concesionario preste servicios <strong>de</strong><br />

transporte ferroviario (operaciones <strong>de</strong> embarque y <strong>de</strong>sembarque, carga y <strong>de</strong>scarga,<br />

mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> material tractivo y/o rodante, con excepción <strong>de</strong>l transporte <strong>de</strong><br />

pasajeros y/o <strong>de</strong> carga) y servicios complem<strong>en</strong>tarios (activida<strong>de</strong>s complem<strong>en</strong>tarias <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

área matriz) con total libertad comercial.<br />

El Anexo 7 <strong>de</strong>l mismo Contrato <strong>de</strong> Concesión muestra <strong>la</strong>s tarifas por uso <strong>de</strong> vía fijadas, así<br />

como <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> reajuste anual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas, <strong>la</strong>s cuales se actualizan automáticam<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> acuerdo al índice <strong>de</strong> precios al consumidor <strong>de</strong>l Estado <strong>de</strong> Nueva York <strong>de</strong> los Estados<br />

Unidos <strong>de</strong> América, y cuyo cumplimi<strong>en</strong>to es supervisado por <strong>el</strong> OSITRAN (Cuadro 10)<br />

Cuadro 10<br />

Evolución <strong>de</strong> Tarifas por Uso <strong>de</strong> Vía<br />

Año<br />

Fu<strong>en</strong>te: FETRANSA y FVCA.<br />

FETRANSA FVCA<br />

Sur Sur Ori<strong>en</strong>te C<strong>en</strong>tro<br />

Set-99 0.45 3.00 0.45<br />

Set-00 0.46 3.09 0.46<br />

Set-01 0.47 3.17 0.47<br />

Set-02 0.48 3.25 0.48<br />

Set-03 0.49 3.35 0.49<br />

Set-04 0.51 3.46 0.51<br />

Set-05 0.53 3.60 0.53<br />

Set-06 0.55 3.77 0.55<br />

Set-07 0.56 3.84 0.56<br />

Asimismo, <strong>el</strong> Contrato <strong>de</strong> Concesión contemp<strong>la</strong> un mecanismo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivos a <strong>la</strong> inversión 29<br />

a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> liberación <strong>de</strong>l pago <strong>de</strong> <strong>la</strong> Retribución Principal 30 y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Retribución Especial 31<br />

a favor <strong>de</strong>l Estado. Este mecanismo <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivos consta <strong>de</strong> <strong>la</strong> liberación <strong>de</strong>l 100% <strong>de</strong>l pago<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s retribuciones antes m<strong>en</strong>cionadas por cada S/..1.00 invertido (inversión reconocida por<br />

OSITRAN) durante los primeros 5 años <strong>de</strong> Concesión, para luego sólo liberar hasta <strong>el</strong> 50%<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s retribuciones <strong>en</strong>tre los años 6 y 10 <strong>de</strong> Concesión. A los años restantes <strong>de</strong> vig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Concesión no se aplica liberación alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s retribuciones, con excepción <strong>de</strong> los saldos<br />

acumu<strong>la</strong>dos a favor que tuviese <strong>el</strong> Concesionario al final <strong>de</strong>l décimo año <strong>de</strong> <strong>la</strong> Concesión 32 .<br />

Como se pue<strong>de</strong> apreciar <strong>en</strong> <strong>el</strong> Cuadro 11, <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> liberación <strong>de</strong> pago <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

retribuciones ha g<strong>en</strong>erado los a<strong>de</strong>cuados inc<strong>en</strong>tivos para <strong>la</strong> inversión <strong>en</strong> <strong>la</strong> vía férrea por<br />

parte <strong>de</strong>l Concesionario, incluso llegando a invertir, <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los años, por <strong>en</strong>cima<br />

<strong>de</strong> lo que <strong>el</strong> Contrato le permitía liberarse 33 . Como es <strong>de</strong> esperarse, estas inversiones han<br />

permitido <strong>la</strong> continuidad <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong> transporte ferroviario, <strong>el</strong> cual se ha convertido <strong>en</strong><br />

un competidor importante <strong>de</strong>l transporte terrestre por carretera (<strong>la</strong>s carreteras recorr<strong>en</strong><br />

casi <strong>en</strong> paral<strong>el</strong>o <strong>la</strong>s líneas férreas, pero sólo para algunos tramos).<br />

29 El Contrato <strong>de</strong> Concesión no establece inversiones obligatorias <strong>en</strong> <strong>la</strong> infraestructura ferroviaria o <strong>la</strong>s zonas <strong>de</strong><br />

influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Concesión por parte <strong>de</strong>l Concesionario.<br />

30 Correspon<strong>de</strong> a un porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> los ingresos brutos <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa concesionaria que ésta propuso <strong>en</strong> su Oferta<br />

Económica. No se incluy<strong>en</strong> los ingresos por explotación <strong>de</strong>l material tractivo y/o material rodante.<br />

31 Correspon<strong>de</strong> al 50% <strong>de</strong> los ingresos <strong>de</strong>l semestre inmediato anterior obt<strong>en</strong>idos por <strong>la</strong> explotación <strong>de</strong>l material<br />

tractivo y/o rodante.<br />

32 Ver Cláusu<strong>la</strong> 10 <strong>de</strong>l Contrato <strong>de</strong> Concesión.<br />

33 Entre los años 1999 y 2003, <strong>la</strong> inversión reconocida es mayor que <strong>el</strong> 100% <strong>de</strong> <strong>la</strong> retribución a pagar; mi<strong>en</strong>tras que a<br />

partir <strong>de</strong>l 2004, mayor que <strong>el</strong> 50% <strong>de</strong> <strong>la</strong> retribución a pagar.<br />

23


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

Año Retribución a<br />

pagar<br />

Cuadro 11<br />

Retribuciones vs. Inversiones Reconocidas<br />

(Miles <strong>de</strong> Nuevos Soles)<br />

FETRANSA FVCA<br />

Inversión<br />

Reconocida<br />

Saldo<br />

Acumu<strong>la</strong>do<br />

1999 4,171 3,714 0 1,367 1,385 -18<br />

2000 16,785 17,515 -730 5,157 4,687 0<br />

2001 16,658 19,341 -3,413 5,515 5,844 -329<br />

2002 15,473 14,627 -2,567 6,490 7,552 -1,391<br />

2003 14,878 12,849 -538 6,365 7,853 -2,879<br />

2004* 16,347 14,861 -7,225 6,979 7,716 -7,106<br />

2005* 17,409 13,041 -11,562 5,760 4,601 -8,826<br />

2006* 19,493 11,858 -13,673 5,708 4,085 -10,057<br />

2007* 21,415 12,319 -15,284 6,708 5,607 -12,310<br />

Total 142,629 120,124 50,049 49,329<br />

Nota: Los saldos acumu<strong>la</strong>dos (con signo negativo) son saldos a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas concesionarias.<br />

* En esos años, <strong>la</strong> máxima retribución a liberar es <strong>el</strong> 50% <strong>de</strong> <strong>la</strong> retribución a pagar.<br />

Fu<strong>en</strong>te: FETRANSA y FVCA.<br />

Para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l Ferrocarril <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro y <strong>de</strong>l Sur <strong>el</strong> transporte <strong>de</strong> carga, principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

conc<strong>en</strong>trados <strong>de</strong> cobre, ti<strong>en</strong>e una mayor importancia re<strong>la</strong>tiva; mi<strong>en</strong>tras que para <strong>el</strong> caso<br />

<strong>de</strong>l Ferrocarril <strong>de</strong>l Sur Ori<strong>en</strong>te <strong>el</strong> transporte <strong>de</strong> pasajeros es <strong>el</strong> que cobra importancia (los<br />

pasajeros <strong>de</strong>mandan transporte principalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong>l Cusco hacia <strong>la</strong> ciuda<strong>de</strong><strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> Machu Picchu) (Cuadro 12). Cabe precisar, que sólo existe compet<strong>en</strong>cia intermodal<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong>l Cusco hasta Ol<strong>la</strong>ntaytambo; mi<strong>en</strong>tras que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Ol<strong>la</strong>ntaytambo hasta<br />

Machu Picchu sólo se llega mediante tr<strong>en</strong> o por h<strong>el</strong>icóptero.<br />

Cuadro 12<br />

Evolución <strong>de</strong>l Trabajo Ferroviario<br />

Año<br />

FETRANSA<br />

Pasajeros Carga (TM)<br />

FVCA<br />

Pasajeros Carga (TM)<br />

1999 n.d. 136,349 40* n.d.<br />

2000 n.d. 579,025 930* n.d.<br />

2001 n.d. 643,008 103* 1,485,838<br />

2002 830,617 464,029 8,995 1,453,732<br />

2003 923,265 312,059 6,594 1,722,473<br />

2004 1,053,287 315,324 5,118 1,709,093<br />

2005 1,183,124 341,425 1,460 1,603,241<br />

2006 1,216,440 409,052 1,576 1,629,461<br />

2007 1,408,371 1,111,041 3,274 1,806,396<br />

n.d.: no disponible<br />

* Fu<strong>en</strong>te: MTC<br />

Fu<strong>en</strong>te: FETRANSA y FVCA.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, cabe precisar que, durante <strong>el</strong> 2007, <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Caminos y<br />

Ferrocarriles <strong>de</strong>l MTC ha otorgado permisos <strong>de</strong> operación con eficacia restringida para<br />

prestar <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> transporte ferroviario <strong>de</strong> pasajeros <strong>en</strong> los ferrocarriles <strong>de</strong>l Sur y Sur-<br />

Ori<strong>en</strong>te a tres nuevos operadores: An<strong>de</strong>an Railways Corp., Wyoming Railways S.A. y Inca<br />

Rail S.A.C. A <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> este artículo, FETRANSA ya había recibido <strong>la</strong>s<br />

tres solicitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> acceso a <strong>la</strong> vía férrea, <strong>la</strong>s cuales están <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>o proceso <strong>de</strong> trámite.<br />

3.4.- Sector vial<br />

En <strong>el</strong> sector carretero, <strong>el</strong> OSITRAN ejerce su función regu<strong>la</strong>toria y supervisora sobre<br />

ocho empresas privadas. Éstas son:<br />

24<br />

Retribución a<br />

pagar<br />

Inversión<br />

Reconocida<br />

Saldo<br />

Acumu<strong>la</strong>do


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

(i) NORVIAL S.A., a cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red Vial Nº 5 (Tramo Ancón-Huacho-Pativilca),<br />

<strong>en</strong>tregada <strong>en</strong> concesión <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 15 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2003 por 25 años;<br />

(ii) Concesionaria Vial <strong>de</strong>l <strong>Perú</strong> S.A. (COVI PERÚ), a cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Red Vial Nº 6<br />

(Tramo Pu<strong>en</strong>te Pucusana-Cerro Azul-Ica), <strong>en</strong>tregada <strong>en</strong> concesión <strong>en</strong> septiembre<br />

<strong>de</strong>l 2005 por 30 años;<br />

(iii) Concesionaria IIRSA Norte S.A. (CINSA), a cargo <strong>de</strong> los Tramos Viales <strong>de</strong>l Eje<br />

Multimodal <strong>de</strong>l Amazonas Norte (Tramo Yurimaguas-Tarapoto-Rioja-Corral<br />

Quemado-Olmos-Piura-Paita), <strong>en</strong>tregados <strong>en</strong> concesión <strong>el</strong> 17 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 2005<br />

por 25 años;<br />

(iv) SURVIAL S.A., a cargo <strong>de</strong>l Tramo Nº 1 <strong>de</strong>l IIRSA Sur (San Juan <strong>de</strong> Marcona<br />

– Urcos), <strong>en</strong>tregado <strong>en</strong> concesión <strong>el</strong> 28 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2007 por 25 años;<br />

(v) Concesionaria Interoceánica Sur Tramo 2 S.A. (CIST2), a cargo <strong>de</strong>l Tramo Nº<br />

2 <strong>de</strong>l IIRSA Sur (Urcos – Iñambari), <strong>en</strong>tregado <strong>el</strong> 4 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2005 por 25<br />

años;<br />

(vi) Concesionaria Interoceánica Sur Tramo 3 S.A. (CIST3), a cargo <strong>de</strong>l Tramo Nº<br />

3 <strong>de</strong>l IIRSA Sur (Iñambari – Iñapari), <strong>en</strong>tregado <strong>el</strong> 4 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2005 por 25<br />

años;<br />

(vii) InterSur Concesiones S.A. (ISC4), a cargo <strong>de</strong>l Tramo Nº 4 <strong>de</strong>l IIRSA Sur<br />

(Iñambari – Azángaro), <strong>en</strong>tregado <strong>el</strong> 4 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2005 por 25 años 34 ; y,<br />

(viii) Concesionaria Vial <strong>de</strong>l Sur S.A. (COVISUR), a cargo <strong>de</strong>l Tramo Nº 5 <strong>de</strong>l<br />

IIRSA Sur (Matarani-Azángaro-Ilo-Juliaca), <strong>en</strong>tregado <strong>en</strong> concesión <strong>el</strong> 28 <strong>de</strong><br />

noviembre <strong>de</strong> 2007 por 25 años.<br />

(ix) Concesión Canchaque S.A., a cargo <strong>de</strong>l Tramo Empalme 1B – Bu<strong>en</strong>os Aires -<br />

Canchaque, <strong>en</strong>tregado <strong>en</strong> concesión <strong>el</strong> 09 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 2007 por 15 años<br />

Cabe precisar, que NORVIAL y COVI PERÚ son concesiones <strong>de</strong>l tipo onerosa o<br />

autofinanciada; mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más concesiones son <strong>de</strong>l tipo cofinanciadas.<br />

Por otra parte, <strong>la</strong> primera experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> concesiones <strong>de</strong> infraestructura <strong>de</strong> transportes<br />

<strong>de</strong> uso público, y que se otorgó con anterioridad a <strong>la</strong> creación <strong>de</strong>l OSITRAN, es <strong>la</strong><br />

Carretera Arequipa-Matrani. Esta carretera fue <strong>en</strong>tregada <strong>en</strong> concesión a <strong>la</strong> empresa<br />

Concesiones <strong>de</strong> Carreteras S.A. (CONCAR) por un p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> 74 meses (noviembre<br />

1994 – diciembre 2000). Sin embargo, <strong>de</strong>bido a diversos factores externos 35 que<br />

afectaron <strong>el</strong> equilibrio económico-financiero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Concesión, se ext<strong>en</strong>dió <strong>el</strong> p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> misma hasta diciembre <strong>de</strong> 2007; es <strong>de</strong>cir, ante estos <strong>de</strong>sequilibrios, <strong>el</strong> p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Concesión fue utilizado como mecanismo <strong>de</strong> comp<strong>en</strong>sación. Posteriorm<strong>en</strong>te, dicha<br />

carretera fue incluida <strong>en</strong> <strong>el</strong> Tramo 5 <strong>de</strong>l Corredor Vial Interoceánico Sur, <strong>Perú</strong> –<br />

Brasil, <strong>la</strong> cual fue <strong>en</strong>tregada <strong>en</strong> concesión a COVISUR.<br />

34 <strong>La</strong>s concesiones <strong>de</strong> los Tramos Nº 2, 3 y 4 <strong>de</strong>l IIRSA Sur se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong> <strong>la</strong> etapa preoperativa (ejecución <strong>de</strong> obras <strong>de</strong><br />

construcción). En vista <strong>de</strong> <strong>el</strong>lo, <strong>la</strong>s empresas concesionarias cobraran peaje una vez que <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción hayan<br />

sido concluidas.<br />

35 Principalm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> índole político (ver Informe Nº InfEE-GRE-2008-CONCAR, disponible <strong>en</strong> www.ositran.gob.pe)<br />

25


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

Para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s concesiones <strong>de</strong> carreteras cofinanciadas, como se m<strong>en</strong>cionó<br />

anteriorm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> Estado por lo g<strong>en</strong>eral asume <strong>el</strong> riesgo <strong>de</strong> <strong>de</strong>manda. Esto es, existe<br />

un tráfico <strong>de</strong> vehículos que, a <strong>la</strong>s tarifas fijadas <strong>en</strong> los respectivos Contratos <strong>de</strong><br />

Concesión, no cubre ni los costos totales <strong>de</strong> ejecución <strong>de</strong> obras <strong>de</strong> construcción ni <strong>de</strong><br />

mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y operación. Así, <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> cofinanciami<strong>en</strong>to hace refer<strong>en</strong>cia<br />

a los gastos por construcción como a los gastos por mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y operación que<br />

serán asumidos por <strong>el</strong> Estado:<br />

(i) El Estado<br />

Anual por Obras (PAO). Para que se haga efectivo este pago, primero <strong>el</strong> OSITRAN<br />

<strong>de</strong>be <strong>de</strong> supervisar <strong>la</strong> ejecución efectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong> construcción y emitir<br />

<strong>el</strong> respectivo Certificado <strong>de</strong> Avance <strong>de</strong> Obras (CAO), <strong>de</strong> ser <strong>el</strong> caso. Luego, <strong>en</strong><br />

base al CAO emitido, <strong>el</strong> Conce<strong>de</strong>nte emite un Certificado <strong>de</strong> Reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Derechos sobre <strong>el</strong> PAO (CRPAO), <strong>el</strong> cual certifica y acredita <strong>la</strong> obligación (g<strong>en</strong>eral,<br />

incondicional e irrevocable) <strong>de</strong>l Conce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> pagar <strong>el</strong> monto establecido <strong>en</strong><br />

dicho certificado por concepto <strong>de</strong> PAOCAO (es <strong>la</strong> parte <strong>de</strong>l PAO reconocido por <strong>el</strong><br />

CAO). Dado que los CRPAO repres<strong>en</strong>tan una obligación por parte <strong>de</strong>l Conce<strong>de</strong>nte,<br />

<strong>el</strong> Concesionario pue<strong>de</strong> utilizarlos como garantía para solicitar financiami<strong>en</strong>to <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> mercado financiero.<br />

(ii) Asimismo<br />

carreteras mediante un Pago Anual por Mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to y Operaciones (PAMO).<br />

Esto es, <strong>el</strong> Conce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>posita <strong>en</strong> <strong>el</strong> fi<strong>de</strong>icomiso <strong>de</strong> administración, <strong>la</strong> porción<br />

<strong>de</strong>l PAMO no cubierta por <strong>la</strong> recaudación <strong>de</strong>l peaje, hasta por <strong>el</strong> valor <strong>de</strong>l PAMO<br />

establecido <strong>en</strong> <strong>el</strong> Contrato <strong>de</strong> Concesión.<br />

El PAO y <strong>el</strong> PAMO, a solicitud <strong>de</strong> alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s partes, podrá ser reajustado ante<br />

variaciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> índice <strong>de</strong> precios <strong>de</strong> Estados Unidos <strong>de</strong> América o ante variaciones<br />

<strong>en</strong> los precios <strong>de</strong> los insumos para construcción. Los respectivos Contratos <strong>de</strong><br />

Concesión establec<strong>en</strong> <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> reajuste.<br />

Es importante anotar, que todos los pagos por concepto <strong>de</strong> PAO y PAMO se realizan a<br />

través <strong>de</strong> un fi<strong>de</strong>icomiso <strong>de</strong> administración creado por <strong>el</strong> Conce<strong>de</strong>nte para estos efectos.<br />

De esta forma se garantiza que los fondos <strong>de</strong>l fi<strong>de</strong>icomiso sean utilizados para los fines<br />

que fue creado, <strong>en</strong> este caso <strong>el</strong> pago <strong>de</strong>l PAO y PAMO.<br />

El OSITRAN, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> cumplir una función supervisora <strong>en</strong> lo referido a los avances<br />

<strong>de</strong> obras <strong>de</strong> construcción para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s concesiones cofinanciadas, también ti<strong>en</strong>e<br />

<strong>la</strong> función <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s tarifas por <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s carreteras (peajes) <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

empresas m<strong>en</strong>cionadas. El régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> tarifas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s empresas concesionarias también está<br />

establecido <strong>en</strong> los respectivos Contratos <strong>de</strong> Concesión.<br />

De acuerdo a dicho régim<strong>en</strong>, <strong>la</strong>s empresas pue<strong>de</strong>n cobrar <strong>la</strong> tarifa máxima fijada. Sin<br />

embargo, para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los Tramos 1 y 5 <strong>de</strong>l IIRSA Sur, los Contratos <strong>de</strong> Concesión<br />

establec<strong>en</strong> que <strong>el</strong> Concesionario está obligado a cobrar tarifas difer<strong>en</strong>ciadas a los<br />

usuarios <strong>de</strong>signados por <strong>el</strong> Conce<strong>de</strong>nte; mi<strong>en</strong>tras que para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l IIRSA Norte, <strong>el</strong><br />

OSITRAN, mediante Acuerdo N° 840-216-06-CD-OSITRAN, aprobó <strong>la</strong> aplicación<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>scu<strong>en</strong>tos como parte <strong>de</strong> una política comercial (<strong>el</strong> <strong>de</strong>scu<strong>en</strong>to podría aplicar a<br />

cualquier usuario que lo solicite).<br />

26


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

Año<br />

Cuadro 13<br />

Evolución <strong>de</strong> Tráfico <strong>de</strong> Ejes<br />

CONCAR NORVIAL COVIPERU CINSA SURVIAL COVISUR<br />

Ligeros Pesados Ligeros Pesados Ligeros Pesados Ligeros Pesados Ligeros Pesados Ligeros Pesados<br />

1999 619 2,567<br />

2000 585 2,462<br />

2001 572 2,475<br />

2002 577 2,414<br />

2003 539 2,344 1,287 8,205<br />

2004 575 2,539 1,266 8,323<br />

2005 575 2,698 1,265 8,460 549 2,442<br />

2006 656 3,164 1,327 9,160 1,680 7,346 759 2,500<br />

2007 700 3,238 1,470 10,181 1,948 8,275 1,177 3,787 30 67 149 499<br />

Nota: SURVIAL y COVISUR recib<strong>en</strong> los bi<strong>en</strong>es concesionados <strong>la</strong> segunda semana <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong>l 2007, por lo que<br />

solo se registran los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s 3 últimas semanas <strong>de</strong>l mes <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong>l 2007.<br />

Fu<strong>en</strong>te: CONCAR, NORVIAL, COBIPERU, IIRSA NORTE, IIRSA SUR Tramo 1 y 5.<br />

Sin embargo, <strong>el</strong> impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tarifas difer<strong>en</strong>ciadas sobre los ingresos <strong>de</strong> los<br />

Concesionarios parece no ser <strong>de</strong> consi<strong>de</strong>ración. Para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l IIRSA Norte, <strong>en</strong><br />

promedio, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> 8,5% y <strong>el</strong> 10,5% <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> ejes que transitan por dicha carretea<br />

pagan una tarifa difer<strong>en</strong>ciada; mi<strong>en</strong>tras que para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l IIRSA Sur Tramo 1 y 5 <strong>el</strong><br />

porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> ejes que pagan una tarifa difer<strong>en</strong>ciada es, <strong>en</strong> promedio, <strong>el</strong> 6,3% y 5,5%,<br />

respectivam<strong>en</strong>te.<br />

Respecto <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> <strong>la</strong> Carretera Arequipa-Matarani (primera concesión <strong>de</strong><br />

infraestructura <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> uso público), se pue<strong>de</strong> afirmar que, <strong>en</strong> los últimos<br />

tres años, <strong>la</strong> carretera se ha consolidado como <strong>el</strong> principal medio <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong><br />

mercancías hacia <strong>el</strong> Terminal Portuario <strong>de</strong> Matarani (los vehículos <strong>de</strong> 6 ejes es <strong>el</strong> tipo<br />

<strong>de</strong> vehículo que ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> mayor participación <strong>en</strong> <strong>el</strong> total <strong>de</strong> ejes) (Cuadro 13). Entre los<br />

años 1995 y 2007, <strong>el</strong> número <strong>de</strong> vehículos ligeros se increm<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> 22% y <strong>el</strong> número<br />

<strong>de</strong> vehículos pesados lo hizo <strong>en</strong> 29%, lo que <strong>de</strong>terminó que <strong>el</strong> tráfico total <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

carretera se haya increm<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> 29,5% <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> año 1995 y <strong>el</strong> año 2007.<br />

IV.- El <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> OSITRAN sobre <strong>la</strong> infraestructura regu<strong>la</strong>da y<br />

supervisada<br />

Los vertiginosos cambios que ha mostrado <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte<br />

son visibles al observar que <strong>la</strong>s concesiones <strong>en</strong> infraestructura <strong>de</strong> transportes <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

han experim<strong>en</strong>tado un ritmo <strong>de</strong> crecimi<strong>en</strong>to ac<strong>el</strong>erado <strong>en</strong> concordancia con <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión<br />

<strong>de</strong> reducir <strong>el</strong> déficit <strong>de</strong> infraestructura exist<strong>en</strong>te. En efecto, <strong>el</strong> OSITRAN pasó <strong>de</strong><br />

supervisar 6 concesiones <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2004 a 13 concesiones <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2006, y para <strong>el</strong> año<br />

2008, <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad proyecta supervisar 23 contratos <strong>de</strong> concesión; lo cual ha increm<strong>en</strong>tado<br />

<strong>el</strong> esfuerzo presupuestario <strong>de</strong> <strong>la</strong> institución (Gráfico 1).<br />

En <strong>de</strong>finitiva, reducir <strong>la</strong> brecha o déficit <strong>en</strong> infraestructura <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong>, estimada <strong>en</strong><br />

US$ 22 879 millones (IPE, 2005), <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual <strong>la</strong> tercera parte correspon<strong>de</strong> al déficit<br />

<strong>de</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte, se constituye <strong>en</strong> un reto importante para <strong>el</strong> Estado.<br />

<strong>La</strong> responsabilidad <strong>de</strong> OSITRAN es importante <strong>en</strong> este aspecto, puesto que <strong>de</strong>be<br />

<strong>de</strong>terminar <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los compromisos <strong>de</strong> inversión a cargo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

empresas concesionarias <strong>en</strong>cargadas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s infraestructuras.<br />

27


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

En ese s<strong>en</strong>tido, <strong>de</strong> un monto <strong>de</strong> inversión comprometida <strong>en</strong> los Contratos <strong>de</strong> Concesión<br />

por US$ 3 411 millones, al mes <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2008, se han ejecutado y reconocido US$ 1<br />

027 millones (Cuadro 14), lo cual <strong>de</strong>finitivam<strong>en</strong>te reduce <strong>el</strong> déficit <strong>de</strong> infraestructura<br />

estimado. En efecto, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s carreteras, <strong>el</strong> 16% <strong>de</strong> <strong>la</strong> red vial nacional se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

concesionada 36 , lo que equivale a 4 022 kilómetros <strong>de</strong> carretera y un compromiso <strong>de</strong> inversión<br />

<strong>de</strong> US$ 1 689 millones. Por otro <strong>la</strong>do, <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los aeropuertos, los compromisos <strong>de</strong><br />

inversión asci<strong>en</strong><strong>de</strong>n a US$ 1 099,2 millones; y <strong>en</strong> puertos, a US$ 623,1 millones. Por último,<br />

OSITRAN supervisa 1 478 kilómetros <strong>de</strong> vía ferrea (988 km <strong>de</strong> FETRANSA y 490 km <strong>de</strong><br />

FVCA), sobre <strong>la</strong> cual se ha registrado una inversión acumu<strong>la</strong>da <strong>de</strong> US$ 56,5 millones (US$<br />

16,4 millones <strong>en</strong> FVCA y US$ 40,1 millones <strong>en</strong> FETRANSA).<br />

S/. Millones<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

Gráfico 1<br />

Evolución <strong>de</strong>l Presupuesto - Número <strong>de</strong> Contratos <strong>de</strong> Concesión<br />

E<strong>la</strong>boración propia<br />

<strong>Infraestructura</strong><br />

2004 2005 2006 2007 2008<br />

Cuadro 14<br />

Inversiones <strong>en</strong> los Contratos <strong>de</strong> Concesión<br />

(US$ Millones; Abril, 2008)<br />

FIC<br />

Número <strong>de</strong> contratos Presupuesto<br />

FI: Fecha <strong>de</strong> Inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Concesión; PC: P<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Concesión; CI: Compromiso <strong>de</strong> Inversión (con<br />

IGV); IER: Inversión Ejecutada Reconocida; N.A.: No Aplicable (<strong>en</strong> fase preoperativa); CRNS:<br />

Cumplimi<strong>en</strong>to Regu<strong>la</strong>do por Niv<strong>el</strong>es <strong>de</strong> Servicios<br />

* En proceso <strong>de</strong> liquidación; + con IGV.<br />

1/ Inversión Proyectada Refer<strong>en</strong>cial<br />

2/ Monto <strong>de</strong> Inversión para <strong>el</strong> periodo inicial <strong>de</strong>terminado <strong>en</strong> función a los Estudios <strong>de</strong> Preinversión<br />

aprobados por <strong>el</strong> MTC para los 9 aeropuertos<br />

3/ A <strong>la</strong> fecha no ti<strong>en</strong>e que cumplir compromisos <strong>de</strong> inversión<br />

4/ No ti<strong>en</strong>e monto <strong>de</strong> inversión comprometido. El compromiso es llegar a cumplir los Estándares FRA II.<br />

36 De acuerdo a <strong>la</strong> última c<strong>la</strong>sificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Re<strong>de</strong>s Viales realizada por <strong>el</strong> MTC <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2007.<br />

PC<br />

28<br />

CI<br />

IER<br />

20<br />

18<br />

16<br />

14<br />

12<br />

10<br />

8<br />

6<br />

4<br />

2<br />

0<br />

Número <strong>de</strong> contratos<br />

%<br />

Cumplimi<strong>en</strong>to<br />

Carreteras 1689,0 775,7<br />

1.- Arequipa – Matarani (*) 1994 12 años y 8meses 5,8 14,9 100%<br />

2.- Red Vial N°5 2003 25 años 73,1 30,8 100%<br />

3.- Red Vial N°6 2005 30 años 228,6 12,6 100%<br />

4.- IIRSA Norte 2005 25 años 258,2 195,6 100%<br />

5.- IIRSA Sur, Tramo 2 2005 25 años 263,0 195,4 100%<br />

6.- IIRSA Sur, Tramo 3 2005 25 años 332,4 190,7 100%<br />

7.- IIRSA Sur, Tramo 4 2005 25 años 214,6 135,7 100%<br />

8.- Bu<strong>en</strong>os Aires - Canchaque 2007 15 años 31,0 0,0 N.A.<br />

9.- IIRSA Sur, Tramo 1 1/ 2007 25 años 98,9 0,0 0%<br />

10.- IIRSA Sur, Tramo 5 1/ 2007 25 años 183,4 0,0 0%<br />

Aeropuertos 1099,2 187,1<br />

1.- AIJCH 2001 30 años 1061 184,8 100%<br />

2.- PPAR 2/ 2006 25 años 38.2 2,3 N.A. 3/<br />

Puertos 623,1 7,3<br />

1.- TPM 1999 30 años 6,0 7,3 100%<br />

2.- NTC 2006 30 años 617,1 0,0 N.A.<br />

Ferrocarriles 56,5<br />

1.- FC 1999 35 años FRA II 16,4 N.A. 4/<br />

2.- FSSO 1999 35 años FRA II 40,1 N.A. 4/<br />

TOTAL 3 411,26 1 026,6 100%


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

De lo anterior, es importante <strong>de</strong>stacar que se han cumplido los compromisos <strong>de</strong> inversión<br />

establecidos <strong>en</strong> los contratos <strong>de</strong> concesión. Ello ha permitido ampliar y mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l<br />

servicio, integrar zonas <strong>de</strong> difícil acceso a los principales c<strong>en</strong>tros económicos y mo<strong>de</strong>rnizar<br />

los servicios que recib<strong>en</strong> los usuarios.<br />

US$ Millones<br />

4500<br />

4000<br />

3500<br />

3000<br />

2500<br />

2000<br />

1500<br />

1000<br />

500<br />

0<br />

Gráfico 2<br />

Contrato <strong>de</strong> Concesión e Inversión Comprometida<br />

0<br />

1999 2001 2004 2006 2007 2008 1er trim 2009<br />

Compromisos <strong>de</strong> inversión - acumu<strong>la</strong>do Número total <strong>de</strong> contratos<br />

Definitivam<strong>en</strong>te, los próximos 5 años <strong>de</strong>mandarán al OSITRAN un mayor esfuerzo.<br />

Ya <strong>en</strong> los últimos tres años, los compromisos <strong>de</strong> inversión se habían triplicado, pasando<br />

<strong>de</strong> US$ 1 146 millones (2004) a US$ 3 315 millones (2007), y ahora se proyecta llegar a<br />

más <strong>de</strong> US$ 4 200 millones al primer trimestre <strong>de</strong>l año 2009. A manera <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia, <strong>de</strong><br />

ap<strong>en</strong>as 101 Km <strong>de</strong> carreteras concesionadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2002 se pasó a 4 023 Km al cierre<br />

<strong>de</strong>l año 2007, y se espera llegar a 5 376 Km al primer trimestre <strong>de</strong>l año 2009 (Gráfico 2).<br />

Lo anterior evi<strong>de</strong>ncia que <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> supervisión (inspecciones y supervisión <strong>de</strong><br />

gabinete) a cargo <strong>de</strong> OSITRAN para cumplir con los compromisos contractuales ha crecido<br />

a ritmo vertiginoso, cuadriplicándose <strong>en</strong> sólo 5 años. Así, <strong>la</strong> carga <strong>la</strong>boral por supervisor ha<br />

crecido: se ha pasado <strong>de</strong> un ratio <strong>de</strong> 1,6 supervisores por contrato a sólo 0,8. Todo esto pone <strong>de</strong><br />

manifiesto <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> fortalecer <strong>la</strong> capacidad operativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> institución para equiparar los<br />

recursos humanos y físicos con los nuevos requerimi<strong>en</strong>tos.<br />

En consecu<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> OSITRAN ha implem<strong>en</strong>tado una serie <strong>de</strong> acciones <strong>de</strong> carácter<br />

institucional para afrontar <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> contratos <strong>de</strong> concesión y <strong>la</strong> mayor<br />

exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> carácter regu<strong>la</strong>torio y supervisor, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> arribar a un cuerpo<br />

normativo c<strong>la</strong>ro y transpar<strong>en</strong>te (RETA, REMA, Contabilidad Regu<strong>la</strong>toria, <strong>en</strong>tre otros),<br />

fortaleci<strong>en</strong>do su autonomía normativa, económica y financiera (Sistema Integrado <strong>de</strong><br />

Administración Financiera <strong>de</strong>l Sector Público – SIAFSP 37 ), promovi<strong>en</strong>do una gestión <strong>de</strong><br />

calidad <strong>de</strong> sus procesos (certificación ISO), emiti<strong>en</strong>do normas <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> tarifas y<br />

cargos <strong>de</strong> acceso, verificando <strong>el</strong> cumplimi<strong>en</strong>to y evaluando incumplimi<strong>en</strong>tos re<strong>la</strong>cionados<br />

a <strong>la</strong>s normas, contratos <strong>de</strong> concesión y mandatos <strong>de</strong> acceso, <strong>de</strong>f<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>la</strong> naturaleza<br />

técnica <strong>de</strong> los pronunciami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l OSITRAN y promovi<strong>en</strong>do <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los<br />

usuarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s infraestructuras <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso regu<strong>la</strong>torio.<br />

37 Mediante <strong>la</strong> Décima Disposición Final <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Nº 29144-Ley <strong>de</strong> equilibrio financiero <strong>de</strong>l presupuesto <strong>de</strong>l sector<br />

público para <strong>el</strong> Año Fiscal 2008, publicado <strong>el</strong> 10 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 2007, se <strong>de</strong>rogó <strong>la</strong> Tercera Disposición Final<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley Nº 28929 y <strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia se exoneró a los Organismos Regu<strong>la</strong>dores <strong>de</strong> ingresar al Sistema Contable<br />

Gubernam<strong>en</strong>tal a través <strong>de</strong>l SIAF/SP.<br />

29<br />

35<br />

30<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

Número total <strong>de</strong> contratos


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

V.- Lecciones<br />

<strong>La</strong>s dos secciones anteriores han mostrado que <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte<br />

<strong>de</strong> uso público ha t<strong>en</strong>ido un importante crecimi<strong>en</strong>to y <strong>de</strong>sarrollo <strong>en</strong> estos últimos años.<br />

No obstante, llegar a esta posición ha implicado todo un proceso <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje.<br />

Queda c<strong>la</strong>ro que este proceso <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje se ha basado <strong>en</strong> <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> los contratos 38 y <strong>la</strong>s<br />

políticas regu<strong>la</strong>torias como instrum<strong>en</strong>tos (<strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción) para asignar a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te los<br />

difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s partes. Sin embargo, <strong>la</strong> asignación <strong>de</strong> los riesgos a <strong>la</strong><br />

parte que mejor pue<strong>de</strong> gestionarlos no ha sido una tarea s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong>.<br />

Entre <strong>la</strong>s principales lecciones que nos ha <strong>de</strong>jado este proceso <strong>de</strong> apr<strong>en</strong>dizaje se ti<strong>en</strong>e:<br />

(i) Contar con<br />

<strong>de</strong> privatización o concesión.<br />

Cuando un ag<strong>en</strong>te privado ti<strong>en</strong>e interés <strong>de</strong> participar <strong>en</strong> un proceso <strong>de</strong> privatización o<br />

concesión, una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras cosas que realiza es un análisis <strong>de</strong>l mercado <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual<br />

va a ingresar. Esto es, <strong>en</strong>tre otras cosas, un exhaustivo análisis económico-financiero<br />

<strong>de</strong>l proyecto <strong>de</strong> infraestructura, <strong>el</strong> cual se basa <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco legal y regu<strong>la</strong>torio <strong>de</strong> dicho<br />

mercado.<br />

En ese s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia regu<strong>la</strong>toria muestra que es preferible contar con<br />

un marco legal y regu<strong>la</strong>torio c<strong>la</strong>ro y preciso, previo al inicio <strong>de</strong> los procesos <strong>de</strong><br />

privatización o concesiones. Ello resulta <strong>de</strong> suma importancia porque <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción a<br />

<strong>la</strong> que se someterán los concesionarios, una vez que se hayan adjudicado los proyectos<br />

<strong>de</strong> infraestructura, servirá como base para una a<strong>de</strong>cuada asignación <strong>de</strong> riesgos <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><br />

Conce<strong>de</strong>nte y <strong>el</strong> Concesionario, y otorgará mayor predicitibilidad a los ag<strong>en</strong>tes sobre<br />

<strong>la</strong> metodología <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción que se usará <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro.<br />

Sin embargo, no sólo es necesario <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> predictibilidad ex-ante (<strong>de</strong>l proceso<br />

<strong>de</strong> privatización o concesión), sino que también se <strong>de</strong>be buscar predictibilidad ex-post;<br />

esto es, una vez que se hayan licitado los proyectos, <strong>la</strong> discrecionalidad por parte <strong>de</strong>l<br />

<strong>en</strong>te regu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong>be <strong>de</strong> ser mínima o nu<strong>la</strong>. Para lograr <strong>el</strong>lo, <strong>el</strong> <strong>en</strong>te regu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong>be <strong>de</strong><br />

gozar <strong>de</strong> total autonomía para diseñar políticas regu<strong>la</strong>torias que vayan <strong>de</strong> acor<strong>de</strong> con<br />

los objetivos <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia productiva y asignativa.<br />

(ii) Participación <strong>de</strong>l regu<strong>la</strong>dor <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño<br />

Como se ha m<strong>en</strong>cionado anteriorm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntificación y asignación <strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes<br />

tipos <strong>de</strong> riesgos es <strong>de</strong> suma importancia para lograr <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>l sector privado<br />

<strong>en</strong> proyectos <strong>de</strong> infraestructura. Uno <strong>de</strong> los instrum<strong>en</strong>tos que permite una a<strong>de</strong>cuada<br />

asignación <strong>de</strong> riesgos son los contratos <strong>de</strong> concesión, por lo que su diseño también es<br />

<strong>de</strong> suma importancia.<br />

<strong>La</strong> ma<strong>la</strong> asignación <strong>de</strong> los riesgos <strong>en</strong> los contratos, previo al proceso <strong>de</strong> licitación,<br />

g<strong>en</strong>era varios problemas ex-post que por lo g<strong>en</strong>eral terminan <strong>en</strong> r<strong>en</strong>egociación <strong>de</strong> los<br />

38 Recuér<strong>de</strong>se que los contratos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> basarse <strong>en</strong> variables observables y, sobre todo, verificables por ambas parte y<br />

por una corte.<br />

30


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

contratos. Por ejemplo, los contratos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> caracterizarse por ser “bancables” si es<br />

que no se quiere t<strong>en</strong>er problemas <strong>de</strong> financiami<strong>en</strong>to; esto es, para que <strong>el</strong> Concesionario<br />

pueda acce<strong>de</strong>r a algún tipo <strong>de</strong> financiami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado financiero, <strong>la</strong>s<br />

condiciones <strong>de</strong>l contrato <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser tales que se garantice <strong>la</strong> continuidad <strong>de</strong> pago con<br />

<strong>el</strong> flujo económico-financiero que g<strong>en</strong>era <strong>la</strong> concesión. En <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> LAP, ninguna<br />

<strong>en</strong>tidad financiera estaba dispuesta a financiar al Concesionario si no se modificaba <strong>la</strong><br />

cláusu<strong>la</strong> <strong>de</strong> resolución <strong>de</strong>l contrato, <strong>en</strong> vista que no había <strong>la</strong> certeza <strong>de</strong> que <strong>el</strong> Estado,<br />

ante una ev<strong>en</strong>tual resolución <strong>de</strong>l contrato, <strong>de</strong>cida asumir los pasivos que <strong>de</strong>ja <strong>el</strong><br />

Concesionario. Ante esta situación, se suscribió <strong>la</strong> A<strong>de</strong>nda Nº 4, <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual se precisa<br />

que <strong>el</strong> Estado, ante una ev<strong>en</strong>tual resolución <strong>de</strong>l contrato <strong>de</strong> LAP, se compromete<br />

volver a concesionar <strong>el</strong> aeropuerto <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>zo no m<strong>en</strong>or a 24 meses. Para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong><br />

concesiones cofinanciadas, este problema pue<strong>de</strong> ser mitigado mediante <strong>la</strong> creación <strong>de</strong><br />

fi<strong>de</strong>icomisos.<br />

A <strong>la</strong> fecha, <strong>de</strong> los 15 contratos <strong>de</strong> concesión <strong>de</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong><br />

uso público, <strong>el</strong> 80% <strong>de</strong> <strong>el</strong>los ha sido r<strong>en</strong>egociado mediante <strong>la</strong> suscripción <strong>de</strong> 33<br />

a<strong>de</strong>ndas (Cuadro 15). <strong>La</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>egociaciones han sido por causas <strong>de</strong><br />

ma<strong>la</strong> asignación <strong>de</strong> riesgos. Es por <strong>el</strong>lo que, con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> minimizar futuros<br />

percances que finalm<strong>en</strong>te terminan <strong>en</strong> r<strong>en</strong>egociaciones <strong>de</strong> contratos 39 , es necesario<br />

que <strong>el</strong> <strong>en</strong>te regu<strong>la</strong>dor participe, como asesor regu<strong>la</strong>torio tanto <strong>de</strong>l Conce<strong>de</strong>nte como<br />

<strong>de</strong> PROINVERSIÓN, <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño <strong>de</strong> los contratos y <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> licitación.<br />

Cuadro 15<br />

Contratos <strong>de</strong> Concesión R<strong>en</strong>egociados<br />

Concesionaria N° <strong>de</strong> Ad<strong>de</strong>ndas<br />

LAP 4<br />

ADP 2<br />

COVI <strong>Perú</strong> 1<br />

Norvial 2<br />

Bu<strong>en</strong>os Aires - Canchaque 1<br />

IIRSA Norte 3<br />

IIRSA Sur Tramo 2 4<br />

IIRSA Sur Tramo 3 4<br />

IIRSA Sur Tramo 4 3<br />

Ferrovías 4<br />

Fetransa 3<br />

TISUR 2<br />

TOTAL 33<br />

E<strong>la</strong>boración propia<br />

Asimismo, <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia regu<strong>la</strong>toria también muestra que han sido importantes<br />

los esquemas e instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> comp<strong>en</strong>sación que ha utilizado <strong>el</strong> regu<strong>la</strong>dor para<br />

garantizar <strong>la</strong> autosost<strong>en</strong>ibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Concesiones ante shocks <strong>de</strong> índole político<br />

y/o exóg<strong>en</strong>o. Con <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>l regu<strong>la</strong>dor <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño <strong>de</strong> contratos, se pue<strong>de</strong><br />

i<strong>de</strong>ntificar cuáles <strong>de</strong> los esquemas e instrum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> comp<strong>en</strong>sación son los más<br />

a<strong>de</strong>cuados para cada tipo <strong>de</strong> concesión.<br />

39 Cabe precisar, que <strong>la</strong> r<strong>en</strong>egociación <strong>de</strong> un contrato sólo <strong>de</strong>be t<strong>en</strong>er lugar cuando ambas partes obti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

b<strong>en</strong>eficios <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>en</strong>egociación (mejoras paretianas).<br />

31


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

Por otro <strong>la</strong>do, resulta evi<strong>de</strong>nte que cualquier tipo <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />

concesionarios ti<strong>en</strong>e un impacto <strong>en</strong> los mercados aguas abajo. Sin embargo, pue<strong>de</strong><br />

surgir algún comportami<strong>en</strong>to oportunista a partir <strong>de</strong>l mismo contrato, ya sea<br />

porque lo permite o porque exist<strong>en</strong> vacíos legales (por ejemplo, se podría limitar<br />

<strong>el</strong> acceso a <strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte mediante <strong>la</strong> exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> requisitos<br />

<strong>de</strong>sproporcionados). Para evitar que los concesionarios t<strong>en</strong>gan inc<strong>en</strong>tivos a<br />

comportarse <strong>de</strong> manera oportunista, <strong>el</strong> regu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong>be participar <strong>en</strong> <strong>el</strong> diseño <strong>de</strong><br />

los contratos y/o <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r políticas regu<strong>la</strong>torias (RETA y REMA). Cabe precisar,<br />

que <strong>el</strong> regu<strong>la</strong>dor monitorea constantem<strong>en</strong>te los mercados <strong>de</strong> infraestructura <strong>de</strong><br />

transporte <strong>de</strong> uso público, por lo que ti<strong>en</strong>e mejor conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> estos mercados<br />

que <strong>el</strong> Conce<strong>de</strong>nte y/o PROINVERSION.<br />

(iii) Participación <strong>de</strong>l regu<strong>la</strong>dor <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong> licitación.<br />

Así como <strong>el</strong> diseño <strong>de</strong>l contrato pue<strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar efectos negativos <strong>en</strong> los mercados<br />

re<strong>la</strong>cionados, <strong>el</strong> diseño <strong>de</strong>l proceso <strong>de</strong> licitación y sus características también ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

un impacto, tanto <strong>en</strong> los mismos mercados regu<strong>la</strong>dos como <strong>en</strong> los mercados<br />

re<strong>la</strong>cionados. En ese s<strong>en</strong>tido, <strong>la</strong> participación <strong>de</strong>l regu<strong>la</strong>dor <strong>en</strong> <strong>el</strong> proceso <strong>de</strong><br />

licitación también pue<strong>de</strong> minimizar algún tipo <strong>de</strong> impacto negativo <strong>en</strong> estos<br />

mercados.<br />

Por ejemplo, <strong>en</strong> los procesos <strong>de</strong> licitación, al utilizar como factor <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>la</strong><br />

mayor retribución a favor <strong>de</strong>l Conce<strong>de</strong>nte se estaría g<strong>en</strong>erando un tipo <strong>de</strong> sobrecosto<br />

que finalm<strong>en</strong>te merma <strong>el</strong> bi<strong>en</strong>estar <strong>de</strong> los usuarios finales. Esto es, una mayor<br />

retribución implica un mayor costo para producir <strong>el</strong> mismo servicio <strong>de</strong> acceso a <strong>la</strong><br />

infraestructura <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> uso público y, por <strong>en</strong><strong>de</strong>, un mayor cargo <strong>de</strong> acceso.<br />

Esta distorsión, por causas aj<strong>en</strong>as a <strong>la</strong> empresa, termina tras<strong>la</strong>dándose al mercado<br />

<strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> uso público a través <strong>de</strong> un mayor precio por dicho<br />

servicio.<br />

(iv) Incorporación <strong>de</strong> mecanismos <strong>de</strong> inc<strong>en</strong>tivos <strong>en</strong> los contratos.<br />

Como es <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to común, <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción se lleva a cabo <strong>en</strong> contexto <strong>de</strong><br />

asimetría <strong>de</strong> información, <strong>el</strong> cual se caracteriza porque existe información que<br />

so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te conoce <strong>el</strong> concesionario (problema principal-ag<strong>en</strong>te). Es por <strong>el</strong>lo, que<br />

<strong>el</strong> regu<strong>la</strong>dor y/o <strong>el</strong> conce<strong>de</strong>nte (<strong>el</strong> principal) <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong> diseñar mecanismos <strong>de</strong><br />

reve<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> información que inc<strong>en</strong>tiv<strong>en</strong> <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia productiva y<br />

asignativa por parte <strong>de</strong>l Concesionario (<strong>el</strong> ag<strong>en</strong>te).<br />

El diseño <strong>de</strong> mecanismos <strong>de</strong> reve<strong>la</strong>ción se ha podido evi<strong>de</strong>nciar <strong>en</strong> todos los<br />

contratos <strong>de</strong> concesión. Uno <strong>de</strong> los que amerita resaltar es <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> liberación<br />

<strong>de</strong>l pago <strong>de</strong> retribuciones a favor <strong>de</strong>l Estado, para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l sector ferroviario.<br />

Como se ha mostrado, este mecanismo ha g<strong>en</strong>erado los inc<strong>en</strong>tivos a<strong>de</strong>cuados para<br />

que <strong>el</strong> Concesionario invierta <strong>en</strong> infraestructura ferroviaria, sin <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong><br />

incorporar obligaciones <strong>de</strong> inversión <strong>en</strong> los respectivos Contratos <strong>de</strong> Concesión<br />

<strong>de</strong> los 3 ferrocarriles. El Concesionario siempre posee mejor información que <strong>el</strong><br />

Conce<strong>de</strong>nte sobre <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> inversión <strong>de</strong> <strong>la</strong> vía férrea.<br />

Por otro <strong>la</strong>do, hay que m<strong>en</strong>cionar <strong>la</strong> importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong> un régim<strong>en</strong><br />

tarifario <strong>en</strong> los Contratos <strong>de</strong> Concesión. El diseño <strong>de</strong> un régim<strong>en</strong> tarifario ti<strong>en</strong>e<br />

32


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

dos objetivos c<strong>la</strong>ves: (i) pret<strong>en</strong><strong>de</strong> minimizar todo inc<strong>en</strong>tivo a <strong>la</strong> explotación <strong>de</strong>l<br />

po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> mercado que posee <strong>el</strong> Concesionario y así alcanzar <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia asignativa,<br />

y (ii) estimu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia productiva, siempre que se diseñ<strong>en</strong> los mecanismos <strong>de</strong><br />

reve<strong>la</strong>ción a<strong>de</strong>cuados.<br />

Sin embargo, todos los Contratos <strong>de</strong> Concesión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s carreteras y ferrocarriles<br />

incorporan una cláusu<strong>la</strong> <strong>de</strong> régim<strong>en</strong> tarifario que no hace más que fijar tarifas<br />

máximas durante todo <strong>el</strong> periodo <strong>de</strong> concesión (con reajustes periódicos por<br />

inf<strong>la</strong>ción). Este esquema <strong>de</strong> tarificación por contrato sólo <strong>el</strong>imina los inc<strong>en</strong>tivos<br />

a <strong>la</strong> explotación <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> mercado <strong>de</strong> los Concesionarios; mi<strong>en</strong>tras que g<strong>en</strong>era<br />

pocos inc<strong>en</strong>tivos para que los Concesionarios reduzcan sus costos (al m<strong>en</strong>os para<br />

<strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l sector ferroviario). Cabe precisar, que para <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s concesiones <strong>de</strong><br />

carreteras, éstas son concesiones <strong>de</strong>l tipo cofinanciadas, por lo que los inc<strong>en</strong>tivos<br />

para reducir costos son cero <strong>de</strong>bido a que los concesionarios ti<strong>en</strong><strong>en</strong> ingresos<br />

asegurados, por parte <strong>de</strong>l Estado, a través <strong>de</strong>l PAO y PAMO.<br />

Por su parte, los Contratos <strong>de</strong> Concesión <strong>de</strong> los aeropuertos y puertos incorporan un<br />

régim<strong>en</strong> tarifario que incluye un esquema <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción por inc<strong>en</strong>tivos (Price Caps:<br />

RPI-X). <strong>La</strong> incorporación <strong>de</strong> este esquema regu<strong>la</strong>torio g<strong>en</strong>era fuertes inc<strong>en</strong>tivos<br />

para que los Concesionarios reduzcan sus costos, así como <strong>el</strong>imina los inc<strong>en</strong>tivos a<br />

<strong>la</strong> explotación <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> mercado. Cabe precisar, que <strong>el</strong> esquema <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción<br />

por inc<strong>en</strong>tivos se complem<strong>en</strong>ta con <strong>el</strong> RETA, <strong>el</strong> cual precisa los principios que<br />

<strong>de</strong>be seguir todo proceso <strong>de</strong> revisión <strong>de</strong> tarifas.<br />

(v) Participación <strong>de</strong> los Concejos <strong>de</strong> Usuarios.<br />

<strong>La</strong> asimetría <strong>de</strong> información exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> Concesionario y <strong>el</strong> regu<strong>la</strong>dor es una<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales restricciones que ti<strong>en</strong>e que <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> OSITRAN. Sin embargo,<br />

estas asimetrías se han reducido con <strong>la</strong> participación <strong>de</strong> los Consejos <strong>de</strong> Usuarios.<br />

Cabe precisar, que los usuarios intermedios ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un contacto más directo con <strong>el</strong><br />

concesionario <strong>de</strong> <strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte y por <strong>en</strong><strong>de</strong> manejan información<br />

más precisa que <strong>el</strong> propio regu<strong>la</strong>dor.<br />

(vi) Interacción con <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia<br />

Como es <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to, <strong>el</strong> marco <strong>de</strong> acción <strong>de</strong>l OSITRAN es sólo re<strong>la</strong>tivo a <strong>la</strong><br />

infraestructura <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> uso público, por lo que sólo se <strong>en</strong>carga <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>r<br />

<strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> acceso a <strong>la</strong>s infraestructuras <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong> uso público (mercado<br />

aguas arriba). Sin embargo, cuando se trata <strong>de</strong> algún comportami<strong>en</strong>to oportunista<br />

por parte <strong>de</strong> algún participante <strong>de</strong>l mercado <strong>de</strong> aguas abajo, <strong>la</strong> autoridad compet<strong>en</strong>te<br />

es <strong>el</strong> INDECOPI.<br />

Esta <strong>de</strong>limitación <strong>de</strong> funciones <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> OSITRAN y <strong>el</strong> INDECOPI, implica<br />

que ambas instituciones <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong> actuar <strong>de</strong> manera coordinada ante un caso <strong>de</strong><br />

compet<strong>en</strong>cias que abarque tanto los mercados <strong>de</strong> aguas arriba como <strong>de</strong> aguas<br />

abajo. Este podría ser <strong>el</strong> caso <strong>de</strong>l sector ferroviario, <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual exist<strong>en</strong> empresas<br />

concesionarias que participan tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>de</strong> aguas arriba como <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

mercado aguas abajo (empresa verticalm<strong>en</strong>te integrada).<br />

33


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

VI.- Ag<strong>en</strong>da p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l OSITRAN<br />

A diez años <strong>de</strong> su creación, <strong>el</strong> OSITRAN ha vivido una serie <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias re<strong>la</strong>cionados<br />

con su rol regu<strong>la</strong>dor y supervisor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s concesiones <strong>de</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte <strong>de</strong><br />

uso público. Es por <strong>el</strong>lo que ha sido posible i<strong>de</strong>ntificar <strong>la</strong>s lecciones, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

sección anterior, que dicha experi<strong>en</strong>cia brinda. Sin embargo, es importante p<strong>la</strong>ntearse<br />

una ag<strong>en</strong>da o retos a asumir <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro, más aún con <strong>la</strong> certeza <strong>de</strong> un increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> número <strong>de</strong> contratos <strong>de</strong> concesión que <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad t<strong>en</strong>drá que supervisar <strong>en</strong> los años<br />

v<strong>en</strong>i<strong>de</strong>ros, y que <strong>de</strong>mandará una mayor exig<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> institución, con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong><br />

cumplir con su rol <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad.<br />

Un primer punto a t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración es <strong>la</strong> mayor difusión <strong>de</strong> una cultura<br />

regu<strong>la</strong>toria <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad. A los días <strong>de</strong> sucedido <strong>el</strong> terremoto <strong>de</strong>l 15 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 2007,<br />

<strong>la</strong> presión mediática sobre los organismos regu<strong>la</strong>dores llegó hasta <strong>el</strong> punto <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar<br />

cuestionami<strong>en</strong>tos al actual marco institucional regu<strong>la</strong>torio <strong>de</strong>l país, y p<strong>la</strong>ntear una<br />

reorganización <strong>de</strong>l esquema sectorial 40 para implem<strong>en</strong>tar una estructura multisectorial 40 ,<br />

es <strong>de</strong>cir, un “super regu<strong>la</strong>dor” que se <strong>en</strong>cargue <strong>de</strong> todos los sectores <strong>de</strong> infraestructuras<br />

(transporte, <strong>en</strong>ergía, agua y saneami<strong>en</strong>to, y t<strong>el</strong>ecomunicaciones).<br />

Dicho esc<strong>en</strong>ario da una señal <strong>de</strong> que <strong>la</strong> sociedad espera <strong>de</strong>l regu<strong>la</strong>dor muchas cosas,<br />

que podrían sobrepasar realm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s verda<strong>de</strong>ras funciones que ti<strong>en</strong>e que asumir. El<br />

OSITRAN ti<strong>en</strong>e p<strong>en</strong>sado asumir <strong>el</strong> reto <strong>de</strong> mejorar y fom<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cultura regu<strong>la</strong>toria a<br />

través <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l conocimi<strong>en</strong>to regu<strong>la</strong>torio vía <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> una ag<strong>en</strong>da<br />

<strong>de</strong> investigación para <strong>el</strong> mediano p<strong>la</strong>zo (2008 – 2010), así como <strong>la</strong> difusión <strong>de</strong> dichas<br />

investigaciones con <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>Transporte</strong>. Con <strong>el</strong>lo se espera increm<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> tema, y<br />

sobre todo, <strong>el</strong>evar <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> discusión técnico-económico <strong>en</strong>tre todos los ag<strong>en</strong>tes<br />

involucrados <strong>en</strong> <strong>el</strong> sector <strong>de</strong> transporte, ámbito <strong>de</strong> OSITRAN.<br />

Un segundo punto consiste <strong>en</strong> <strong>el</strong> fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, autonomía y<br />

capacidad <strong>de</strong>l regu<strong>la</strong>dor. En ese s<strong>en</strong>tido, es importante que <strong>la</strong> supervisión <strong>de</strong> contratos<br />

<strong>de</strong> concesión y <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> los mercados don<strong>de</strong> estos operan cu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> con un marco<br />

regu<strong>la</strong>torio sólido y consist<strong>en</strong>te, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración que <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad <strong>de</strong>be <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

los intereses tanto <strong>de</strong> los usuarios como <strong>de</strong> los inversionistas privados, y hacerlos <strong>de</strong><br />

forma transpar<strong>en</strong>te y justa (Estache y <strong>de</strong> Rus, 2000). Hacer fr<strong>en</strong>te a este reto, partirá <strong>de</strong><br />

promover cada vez más <strong>la</strong> participación ciudadana, a través <strong>de</strong> una mayor conformación<br />

<strong>de</strong> Consejos <strong>de</strong> Usuarios y <strong>de</strong> talleres <strong>de</strong> <strong>de</strong>bate, a través <strong>de</strong> los cuales sea posible conocer<br />

<strong>de</strong> cerca problemas <strong>en</strong> <strong>la</strong> interre<strong>la</strong>ción concesionaria – usuario.<br />

40 De acuerdo con <strong>la</strong> literatura especializada <strong>en</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte (Estache y <strong>de</strong> Rus,<br />

2000), no existe un único mo<strong>de</strong>lo regu<strong>la</strong>torio “efectivo” para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción que <strong>el</strong> mercado<br />

exige <strong>en</strong> <strong>la</strong>s condiciones <strong>en</strong> que operan los servicios sobre <strong>la</strong> infraestructura <strong>de</strong> transporte. Se i<strong>de</strong>ntifican tre<br />

mo<strong>de</strong>los difer<strong>en</strong>tes: (i) Regu<strong>la</strong>dores a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> mercado o industria, que consiste <strong>en</strong> establecer ag<strong>en</strong>cias separadas<br />

para cada industria, <strong>de</strong> forma que existan regu<strong>la</strong>dores difer<strong>en</strong>tes para <strong>la</strong>s carreteras, ferrocarriles, <strong>el</strong>ectricidad,<br />

etc.; (ii) Regu<strong>la</strong>dores a niv<strong>el</strong> sectorial, bajo <strong>el</strong> cual <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias regu<strong>la</strong>doras ti<strong>en</strong><strong>en</strong> compet<strong>en</strong>cia sobre difer<strong>en</strong>tes<br />

industrias re<strong>la</strong>cionadas, como suce<strong>de</strong> si se agrupan todos los mercados re<strong>la</strong>tivos a <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía (<strong>el</strong>ectricidad,<br />

gas, hidrocarburos) o <strong>el</strong> transporte (ferrocarriles, carreteras, puertos). En Arg<strong>en</strong>tina, <strong>Perú</strong> y Bolivia exist<strong>en</strong><br />

regu<strong>la</strong>dores únicos para todo <strong>el</strong> sector <strong>de</strong>l transporte, y esta misma i<strong>de</strong>a se hal<strong>la</strong> <strong>en</strong> estudio <strong>en</strong> Brasil y México;<br />

y, (iii) Regu<strong>la</strong>dores multisectoriales, <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual existe una ag<strong>en</strong>cia única para <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> todos o casi todos<br />

los sectores re<strong>la</strong>cionados con infraestructuras, como <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los regu<strong>la</strong>dores a niv<strong>el</strong> estatal <strong>de</strong> Australia,<br />

Canadá, y Estados Unidos; y los regu<strong>la</strong>dores nacionales <strong>de</strong> Costa Rica y Jamaica.<br />

34


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

Asimismo, <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> un Consejo Nacional Logístico (Guasch, 2002) con <strong>la</strong><br />

participación <strong>de</strong>l sector público y los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong>l sector privado, pue<strong>de</strong> ser<br />

una alternativa a meditar <strong>en</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte. Dicho consejo busca <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> los costos<br />

logísticos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes activida<strong>de</strong>s asociadas al comercio exterior y otras para <strong>el</strong><br />

mercado interno. Lo cual implicará <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos e indicadores,<br />

y sistemas <strong>de</strong> b<strong>en</strong>chmarking.<br />

Un tercer punto es <strong>el</strong> <strong>de</strong> apuntar cada vez más a una regu<strong>la</strong>ción por inc<strong>en</strong>tivos don<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> productividad <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong> los usuarios es <strong>el</strong> factor c<strong>la</strong>ve para<br />

regu<strong>la</strong>r. En g<strong>en</strong>eral, históricam<strong>en</strong>te se reconoce a dos mecanismos <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción que<br />

<strong>la</strong> teoría económica ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do (Pérez-Reyes, 2006): (i) <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción por costos<br />

y (ii) <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción por inc<strong>en</strong>tivos. El primero consiste <strong>en</strong> regu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> ganancia<br />

(rate of return) <strong>de</strong> <strong>la</strong> empresa; y <strong>el</strong> segundo abarca: (a) <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción mediante precios<br />

tope (price cap regu<strong>la</strong>tion); (b) <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción por comparación ( yardstick competition); y, (c) <strong>la</strong><br />

regu<strong>la</strong>ción basada <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempeño (performance based regu<strong>la</strong>tion). OSITRAN consi<strong>de</strong>ra<br />

que <strong>la</strong> regu<strong>la</strong>ción por precios tope, <strong>en</strong> <strong>la</strong> modalidad RPI-X, que regu<strong>la</strong> por inc<strong>en</strong>tivos,<br />

g<strong>en</strong>era mayores efici<strong>en</strong>cias, pues se producirán ahorros <strong>en</strong> costos <strong>de</strong> producción y<br />

transfer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cias a favor <strong>de</strong> los usuarios <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo.<br />

Un cuarto punto es lograr un marco regu<strong>la</strong>torio que mitigue <strong>la</strong>s asimetrías <strong>de</strong> información<br />

<strong>en</strong>tre empresas regu<strong>la</strong>das y OSITRAN. Para hacer fr<strong>en</strong>te a este reto, adicionalm<strong>en</strong>te a<br />

los mecanismos regu<strong>la</strong>torios utilizados, <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do herrami<strong>en</strong>tas para <strong>el</strong><br />

monitoreo <strong>de</strong> mercado, mediante <strong>la</strong> Contabilidad <strong>de</strong> Regu<strong>la</strong>toria, que ti<strong>en</strong>e por objetivo<br />

establecer los principios y reg<strong>la</strong>s que <strong>de</strong>be cumplir un Concesionario para <strong>la</strong> preparación<br />

y pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> sus Estados Financieros Regu<strong>la</strong>torios, para <strong>el</strong> monitoreo <strong>de</strong> mercado<br />

y toma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cisiones regu<strong>la</strong>torias, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, <strong>la</strong>s vincu<strong>la</strong>das a <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong> tarifas y<br />

cargos <strong>de</strong> acceso.<br />

Un quinto punto, <strong>de</strong> carácter institucional, es que <strong>el</strong> OSITRAN pueda <strong>en</strong> <strong>el</strong> futuro<br />

volcar su experi<strong>en</strong>cia adquirida a través <strong>de</strong>l asesorami<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>cargadas<br />

<strong>de</strong>l diseño y licitación <strong>de</strong> los contratos <strong>de</strong> concesión. En efecto, <strong>la</strong> evi<strong>de</strong>ncia muestra<br />

(Cuadro 16) que cuando <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad ha sido requerida para emitir com<strong>en</strong>tarios u<br />

opiniones (no vincu<strong>la</strong>ntes) sobre los proyectos <strong>de</strong> Contratos <strong>de</strong> Concesión, <strong>el</strong> 66%<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s opiniones han sido tomadas <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta por <strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad <strong>en</strong>cargada <strong>de</strong>l diseño <strong>de</strong>l<br />

contrato (PROINVERSIÓN)<br />

Cuadro 16<br />

Niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> Aceptación a <strong>la</strong>s Opiniones Emitidas por <strong>el</strong> OSITRAN<br />

a Proyectos <strong>de</strong> Contratos <strong>de</strong> Concesión<br />

Año Número <strong>de</strong><br />

contratos<br />

Fu<strong>en</strong>te: Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong><br />

E<strong>la</strong>boración propia<br />

Cantidad promedio<br />

<strong>de</strong> com<strong>en</strong>tarios<br />

hechos por<br />

OSITRAN<br />

35<br />

Com<strong>en</strong>tarios<br />

aceptados por<br />

PROINVERSIÓN<br />

Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong><br />

aprobación<br />

2005 5 102 71 71%<br />

2006 5 56 39 78%<br />

2007 5 55 38 57%<br />

Total 15 67 46 66%


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

Un sexto punto consiste <strong>en</strong> increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s sinergias (básicam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong><br />

complem<strong>en</strong>tariedad), con <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l país, <strong>el</strong> Instituto Nacional<br />

<strong>de</strong> Def<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> <strong>la</strong> Compet<strong>en</strong>cia y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> Propiedad Int<strong>el</strong>ectual<br />

(INDECOPI), <strong>en</strong> aras <strong>de</strong> promover <strong>la</strong> compet<strong>en</strong>cia intramodal e intermodal, don<strong>de</strong><br />

sea posible. Por ejemplo, afrontar este reto será inmin<strong>en</strong>te cuando DPW y ENAPU<br />

empiec<strong>en</strong> a mostrar una dinámica <strong>de</strong> un mercado duopólico <strong>en</strong> <strong>el</strong> Puerto <strong>de</strong>l Cal<strong>la</strong>o, lo<br />

que <strong>de</strong>terminará un análisis <strong>de</strong> condiciones <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cia intermodal (por ejemplo,<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> carretera c<strong>en</strong>tral y <strong>el</strong> ferrocarril), y su interre<strong>la</strong>ción con <strong>el</strong> marco regu<strong>la</strong>torio<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> actividad.<br />

Por último, un séptimo punto es <strong>el</strong> <strong>de</strong> prestar at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s conexiones <strong>de</strong> los<br />

difer<strong>en</strong>tes modos <strong>de</strong> transporte, es <strong>de</strong>cir a los retos que <strong>de</strong>manda <strong>la</strong> multimodalidad<br />

(por ejemplo, <strong>la</strong> <strong>de</strong> los puertos con <strong>la</strong>s líneas férreas y carreteras). En efecto, <strong>el</strong> tránsito<br />

o <strong>la</strong> distribución efici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su producción hasta su consumo, uso o<br />

exportación requier<strong>en</strong> <strong>de</strong>l empleo <strong>de</strong> diversas combinaciones o modos <strong>de</strong> transporte,<br />

surgi<strong>en</strong>do <strong>la</strong> necesidad <strong>en</strong>tonces <strong>de</strong>l uso multimodal <strong>de</strong>l transporte, sobre <strong>el</strong> cual<br />

existe aún un vacío normativo <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>ción que <strong>de</strong>biera <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>rse <strong>en</strong><br />

corto y mediano p<strong>la</strong>zo para lograr los objetivos m<strong>en</strong>cionados líneas arriba. Así, una<br />

legis<strong>la</strong>ción multimodal <strong>de</strong>be permitir normar y facilitar <strong>la</strong> emerg<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> operadores<br />

multimodales, dándoles los <strong>de</strong>rechos y responsabilida<strong>de</strong>s a<strong>de</strong>cuados para ejercer sus<br />

funciones y proveer <strong>el</strong> servicio <strong>de</strong> puerta a puerta <strong>de</strong> una manera efici<strong>en</strong>te, fiable y<br />

competitiva, y al mismo tiempo darle confianza a los usuarios (intermedios y finales)<br />

<strong>de</strong> ese servicio.<br />

Dicha norma o ley multimodal, también <strong>de</strong>be normar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> re<strong>de</strong>s y<br />

<strong>de</strong> terminales logísticas y, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, <strong>el</strong> acceso intermodal a los servicios y a<br />

facilida<strong>de</strong>s es<strong>en</strong>ciales para evitar comportami<strong>en</strong>tos monopolísticos <strong>de</strong> forzar <strong>el</strong><br />

uso exclusivo <strong>de</strong> los modos <strong>de</strong> transporte. De ahí que se requiera una interacción<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> jurisdicciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias regu<strong>la</strong>doras y <strong>de</strong> <strong>la</strong> libre compet<strong>en</strong>cia (es <strong>de</strong>cir,<br />

OSITRAN e INDECOPI), para evitar abusos <strong>de</strong> posición <strong>de</strong> dominio y/o exclusión<br />

al acceso a los servicios. En <strong>de</strong>finitiva, una bu<strong>en</strong>a ley Multimodal reduce costos <strong>de</strong><br />

distribución, costos logísticos y, como principal resultado, mejora <strong>en</strong>ormem<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

competitividad <strong>de</strong> los productos, lo que dada <strong>la</strong> geografía y <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

producción <strong>de</strong> los productos peruanos y su énfasis <strong>en</strong> <strong>la</strong> exportación, podrían<br />

g<strong>en</strong>erar b<strong>en</strong>eficios substanciales a <strong>la</strong> economía <strong>de</strong>l país (Guasch y Aguirre, 2008).<br />

VI.- Conclusiones<br />


Revista <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> Año 1 - Volum<strong>en</strong> 1 - Julio 2008<br />

ser <strong>el</strong> fin primordial <strong>en</strong> <strong>la</strong> política <strong>de</strong>l Estado, y hacerlo a través <strong>de</strong> una regu<strong>la</strong>ción<br />

y supervisión efici<strong>en</strong>te por parte <strong>de</strong>l regu<strong>la</strong>dor, <strong>el</strong> medio a<strong>de</strong>cuado.<br />


<strong>La</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>en</strong> <strong>Infraestructura</strong> <strong>de</strong> <strong>Transporte</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Perú</strong><br />

Estache, A. y <strong>de</strong> Rus, G. Eds. (2003). Privatización y regu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> infraestructuras <strong>de</strong><br />

transporte. Una guía para regu<strong>la</strong>dores, Banco Mundial, Alfaomega.<br />

Estache, A., J.L. Guasch y L. Trujillo. (2003). Price Caps, Effici<strong>en</strong>cy Payoffs and Infrastructure<br />

R<strong>en</strong>egotiation in <strong>La</strong>tin America. In The UK Mo<strong>de</strong>l of Regu<strong>la</strong>tion: A Retrospective of the<br />

20 Years since the Litllechild Report. London: London Business School Press.<br />

Guasch, J.L. (2002). Logistic Costs and Their Impact and Determinants in <strong>La</strong>tin America and<br />

the Caribbean, Washington, D.C.: World Bank.<br />

Guasch, J.L. (2004). Concesiones <strong>en</strong> infraestructura. Cómo hacerlo bi<strong>en</strong>, The World Bank –<br />

Antoni Bosch Editor.<br />

Guasch, J.L. y Aguirre, J. (2008). “Importancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>de</strong>l <strong>Transporte</strong><br />

Multimodal”, En Suplem<strong>en</strong>to Especial, En Diarios Gestión y El Comercio <strong>de</strong>l 23 <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 2008.<br />

IPE (2007). “¿Cómo ac<strong>el</strong>erar <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> inversión <strong>en</strong> infraestructura <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>Perú</strong>?”, Instituto Peruano <strong>de</strong> Economía, Marzo.<br />

OSITRAN (2004). “Revisión <strong>de</strong> tarifas máximas <strong>de</strong> los servicios portuarios <strong>de</strong><br />

ENAPU – Estudio Tarifario Versión 5.0”, Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong>, Lima.<br />

OSITRAN (2008). “Informe M<strong>en</strong>sual <strong>de</strong> Entida<strong>de</strong>s Prestadoras”, Marzo 2008,<br />

Ger<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong>, Lima.<br />

Pérez – Reyez, R. (2006). “Introducción a <strong>la</strong> <strong>Regu<strong>la</strong>ción</strong> <strong>de</strong> Tarifas <strong>de</strong> los Servicios<br />

Públicos,” Docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Trabajo Nº22, Oficina <strong>de</strong> Estudios Económicos.<br />

Organismos Supervisor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inversión <strong>en</strong> Energía y Minería - OSINERGMIN<br />

Rubio, M. (1999). Estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Constitución Política <strong>de</strong> 1993, Vol. 3, Lima, Pontificia<br />

Universidad Católica <strong>de</strong>l <strong>Perú</strong> – PUCP, Fondo Editorial.<br />

Sarmi<strong>en</strong>to, R. (2005). “Teoría <strong>de</strong> los Contratos: un <strong>en</strong>foque económico”, Cua<strong>de</strong>rnos<br />

<strong>La</strong>tinoamericanos <strong>de</strong> Administración, Vol. I, N° 1, Universidad El Bosque.<br />

38

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!