Francisco Garay - Bizkaiko Batzar Nagusiak

82 Francisco de Garay Lehenengo euskal exploratzaile gailena
baten ala bestearen alde agertzeko xehetasunik ematen. Cabrak nahiz Camargoren
espedizioan parte hartu zuten beste lekuko batzuek, hala nola, Lorenzo Payok, Pedro
de Armentak eta Servan Bejaranok, euren misioa Pánuco probintzia konkistatzean eta
jendeztatzean zetzala baina bertakoek, matxinatuta, handik bota zituztela adierazi zuten.
Ondorioz, zauritu batzuekin -horien artean, Cabra bera- “Villarrica la Vieja”ko portura
abiatu ziren eta han Cortés aurkitu zuten eta horrek bere armadan sartu zituen.
Beste lekuko batek, Serván Bejaranok, indiarrek hamazazpi gizon bakarrik hil zituztela
adierazi zuen; beraz, Cortésen gizonek hildakoak ugari izan zirela pentsatu behar
dugu: “...sabe e vido que queriendo el dicho capitán (Camargo) poblar en nonbre de su
magestad en la dicha provincia (Pánuco) como primeros pobladores e conquistadores de
la dicha provincia, los yndios e jente della salieron al dicho Camargo e a su jente a rresistir
la dicha entrada de la dicha tierra, donde les dieron mucha guerra a los dichos españoles,
e mataron los enemigos siete cavallos e diez e siete españoles, e hirieron mucha jente española
los dichos yndios...” 104 .
Diego Velázquezek Cortésen aurka Pánfi lo de Narváez zuzendutako 1.400 gizonek osaturiko
itsas armada boteretsua bidali zuela ez ezik, Narváezek eraman zuen bergantinetako
bat Garayena berarena izan zela ere jakin izan zuen Francisco de Garayek. Agerikoa
da, 1520ko ekaineko liskarraren emaitza ere jakingo zuela, hots, Cortések, ia tiro
egin gabe, garaipen eztabaidaezina lortu zuela. Segur aski, ez zuen jakin kontinentera
bidali zituen bi itsas armadei gertatu zitzaiena, ezta bere gizon askok Cortésen armadarekin
bat egin zutela ere. Bestela, ez da ulertzen, 1520ko urrian, hornigaiez betetako
karabela bat bidaltzea itsas armada horiek hornitzeko, oraingoan, Miguel Díaz de Aux
bere lagunaren aginpean.
Aux Pánucora iritsi zen, eta 30 egun geratu zen han, Camargo kapitainaren berrien zain.
Azkenik, aurrekoei gertatu zitzaien bezala, indiarrek eraso egin zioten eta, aurrekoek
bezala, Cortésen gizonen artean babestu zen eta horren indarrekin bat egin zuen.
Erraza da asmatzea itsas armadaren berririk ez izateak Garayengan sortuko zuen kezka.
Cortések gobernazioan ezarri zuen setio-egoera (inork ezin zuen handik irten) zela eta,
ez zekien bere gizon guztiak, itsasontzi guztiak eta bidaltzen zituen hornigai guztiak
Cortésen onerako zirenik. Baina Garayek beste itsasontzi bat bidali zuen 120 gizonekin,
Ramirez “el viejo” izenekoaren aginpean, beste itsasontziei buruzko berriak biltzeko helburuz.
Dirudienez, gizon horiek helmugara iritsi zirenean eta aurrekoei gertatutakoa
jakin izan zutenean, ez ziren itzuli eta Cortésen gizonekin bat egin zuten. Inolako zalantzarik
gabe, gerran lortutako ospil aberatsa ikusteak, fundatuko omen zuten kolonia
kimerikoaren emaitzek baino eragin handiagoa izan zuen gizon haien gogoan.
104 A.G.I. PATRONATO,55,N.1,R.4.