Francisco Garay - Bizkaiko Batzar Nagusiak
Francisco Garay - Bizkaiko Batzar Nagusiak
Francisco Garay - Bizkaiko Batzar Nagusiak
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
6 <strong>Francisco</strong> de <strong>Garay</strong> Lehenengo euskal exploratzaile gailena<br />
berak idatzi zituen edo bere panegiristek idatzi zituzten kroniken bitartez. <strong>Garay</strong>en jarraitzaileak,<br />
ordea, asko -eta boteretsuak gainera- izan baziren ere, mutu geratu ziren,<br />
monarkia disimulurik gabe arazoaz arduratu ez zelako eta justizia ez zelako mugitu<br />
ere egin, zeren eta, Cortés zigortu beharrean, saritu baitzuen, argi eta garbi Cortések<br />
eta bere jarraitzaileek lurraldeak konkistatu eta beren buruak aberasteko helburuetan<br />
lortu zuten garaipen argia onartu zutelako. Izan ere, helburu horien onuradun nagusienetako<br />
batzuk, errege-erreginen familia eta ahaideak izan ziren 1 .<br />
Edozelan ere, <strong>Garay</strong> hil ondoren horri buruz zabaldu zen isiltasun susmagarri hura baino<br />
askoz kezkagarriagoa jokabide hau izan zen: garaiko kronikek baztertu ezin zuten<br />
protagonismo handiko pertsonaia izan bazen ere, garaiko gertakarietan izan zuen zeregina<br />
zorrozki aldatuta erakusten zaigu (salbuespenak salbuespen) eta bere ustekabeko<br />
heriotza eta bere aginpeko armadari sarraski ikaragarria eragin zion egoera aldatu nahi<br />
izan da. Horiek horrela, <strong>Garay</strong> protagonista izan zuten gertakarietan egon ziren lekukoen<br />
adierazpenak irakurtzeak zeharo harritu gaituzte, zeren eta lekuko haien adierazpenak<br />
eta Herrera, Gómara eta Díaz del Castillo kronikariek idatzitakoa eta geroago horiei kopiatu<br />
zizkioten kronikariek idatzi zutena alderatzen baditugu, batzuen eta besteen bertsioak<br />
guztiz kontraesankorrak direla ikusiko dugu. Kronikariek, gertakerak ezkutatzerik<br />
ez zutenez, desitxuratu egin zituzten, zeren eta, garai hartan jokabide batzuk arduraz<br />
epaitu balituzte, Hernán Cortés borreroaren ezpatapean jarriko zuketen. Ondorioz, <strong>Garay</strong>i<br />
egokitu zitzaion bigarren mailako paperak, traketsarenak - esperpentikoa, Díaz del<br />
Castillo kronikariaren pasarte batzuetan-, seguru asko ez du <strong>Garay</strong>ek Indietan izan zuen<br />
protagonismoan sakontzeko gogorik ematen eta, hortaz, historialarien hobespenetatik<br />
aldentzen du. Baina, une batez, erreferentzia horiek alde batera uzten baditugu eta garaiko<br />
beste kronikari batzuengana (Pedro Mártir de Anglería edo frai Bartolomé de Las<br />
Casas) jotzen badugu eta jatorrizko iturriak, agiriak eta lekukoen adierazpenak kontsultatzen<br />
baditugu, bestelako <strong>Garay</strong> aurkituko dugu, bere benetako dimentsioa eta bere<br />
ekintza gogoangarrien norainokoa egiaztatuko ditugu eta, orduan, bere protagonismoa<br />
isilean gordetzea (Amerikako historiografi aren berrikuspen berrienetan egin den bezala)<br />
zein bidegabe izan den ulertuko dugu.<br />
<strong>Garay</strong>en bizitzan eta horren inguruko gertaera iradokigarrietan ikertzen denean, fi gura<br />
historiko bat unibertsal egiten duten giltzak dituen pertsonaia baten aurrean gaudela<br />
ohartuko gara berehala. Batez ere, garaiko pertsona interesgarrienetako batzuekin izan<br />
zuen harreman estua da aipagarria. Lehenengo aipuetatik, Kolondarren inguruko pertsonen<br />
artean ikusten dugu <strong>Garay</strong>, eta harreman hori nabarmendu beharra dago, zeren<br />
eta Almirantea oso begitankor agertu baitzen beti pertsonekin, eta konfi antzazko pertsonak<br />
arretaz aukeratzen baitzituen2 . Hasieratik, Kolonen eta <strong>Garay</strong>en arteko harremana<br />
1 Hernán Cortés epaitzeko ahalegin guztiek kale egin zuten, hainbat arrazoi zela eta. Errege-erreginek Luis Ponce de León lizentziatua<br />
egoitza-epaile bidali zuten, Cortésen ekintzen kontu har zitzan, baina pozoiaren eraginez hil omen zen. Cortés 1528an itzuli zen Espainiara<br />
eta Karlos V. erregeari bere bertsioa kontatu zion. Goraipatu zuten eta ohorez bete zuten, baina ez zuen botere politikorik lortu.<br />
Cortések berak eskatutako egoitza-epaiketa berriek ez zuten inolako emaitza praktikorik izan, zeren eta 1547an (Cortés hil zen urtea)<br />
oraindik ez baitzuten epairik.<br />
2 Kolonek ez zuen laguntzaile-kopuru hautatua (anaiez gain, oso gutxi) gehitzeko gogorik izan. Izan ere, gizon bakar batek, Enkarterrietako<br />
Balmasedako Pedro de Terreros mahaizain bizkaitarrak, bakarrik zuen harrotzeko arrazoia: Kolonekin bidaia guztietan bidaiatu<br />
zuen pertsona bakarra izan zen, eta Kolonek, ohore handia eman zion, Parian lehorreratzeko eta bere eta errege-erreginen izenean<br />
lurraldeaz jabetzeko eskuordetu baitzuen. Horrela, Amerika kontinenteko lurraldea zapaldu zuen lehenengo europarra izan zen: “...<br />
tomaron la posesión de la dicha provinçia (Paria), la qual tomó el dicho Pedro de Terreros por mandado del dicho almirante, porque él no