Francisco Garay - Bizkaiko Batzar Nagusiak

46 Francisco de Garay Lehenengo euskal exploratzaile gailena
Hain zuzen ere, indiarren tratu txarrengatiko eta gobernaketa txarragatiko salaketak
zirela eta, Esquivelek Gaztelara itzuli behar izan zuen, salaketa horiei egoitza-epaiketa
batean erantzutera. Salbuetsi egin zuten. Handik gutxira hil zen, 1513. urtean.
Etenaldi labur batez, irlaren gobernaketa ez zitzaion inori esleitu. 1512ko abenduaren
Errege Zedula batek, Diego Koloni Jamaikara Juan de Esquivelen ordez (honek
errege-ofi zialei ekintzen berri ematen zien bitartean) pertsona bat bidaltzeko agindu
zion. Fernandez de Oviedo kronikariak, Diego Kolonek Esquivelen ordez Perea
izeneko pertsona bat bidali zuela eta, ondoren, Camargo izeneko Burgosko pertsona
bat bidali zuela idatzi zuen:“estando las cosas en este estado, fue a España Francisco
de Garay, alguacil mayor desta cibdad, e tomó çierto asiento con el rey Cathólico don
Fernando, de gloriosa memoria, para entender a medias en las granjerías e haçiendas
quel rey tenía en aquella isla; e Françisco de Garay puso los suyos, e mandó el rey al almirante
que le diese poder para que fuese allí su teniente, y el almirante se lo dio, asi por
lo mandar el rey como porque Françisco de Garay era muy su amigo e servidor y casado
con una parienta suya, y era de los antiguos pobladores e primeros que pasaron con el
almirante viejo, su padre, a estas partes (...). Este despacho se hizo en Valladolid, año de
mil e quinientos e treçe.” 58 .
Fernandez de Oviedo kronikariak Perea eta Camargo deitzen dien bitarteko gobernadoreak,
Cristóbal Pérez eta Diego de Camargo izan omen ziren, Garayen lagun minak
biak: lehenengoak Garayekin batera bidaiatu zuen eta Jamaikako aguazila izan
zen, eta bigarrena, Garayek berak geroago sortuko zuen itsas armada bateko kapitaina
izan zen.
Bestetik, aipatzeko modukoa da, Jamaikan sortu zen eliz antolaketa, zeren eta, biztanle
gutxi zegoenez, Santo Domingoko gotzaintzaren menpean baizik, Sevillako artxidiozesiaren
menpean zegoen abadia bat fundatu zen. Jamaika Garayen gobernaketapean
egon zen garaian, hiru abade egon ziren: Sancho de Matienzo, Andrés López de
Frías eta Luis de Figueroa. Garay hil zen urte berean, Pedro Mártir de Anglería kronikaria
izendatu zuten abade59 , eta hil arte (1526) izan zen abade.
Hura zen, gaingiroki, egoera, 1514ko maiatzaren 15ean, Francisco de Garay, botere
osoz inbestituta, Sevilla la Nuevako portuan“con su mujer y casa” lehorreratu zenean
eta errege-ogasunak bere gain hartu zituenean. Berarekin batera, urte haietan jarduera
aipagarria izan zuten beste pertsonaia batzuk iritsi ziren, hala nola, García de
Santiago klerikoa, jatorriz Alcocerekoa zena, hainbatetan indiarrak banatzeaz arduratuko
zena 60 .
58 OVIEDO, GONZALO FERNÁNDEZ DE. “Historia General y Natural de las Indias”, I. liburukia, 581. or. eta hurrengoa.
59 Pedro Mártir de Anglería, milandarra, 1455. urte inguruan jaio zena, 1488an iritsi zen Espainiara Tendilla kondearen babespean. 1492ko
urritik, Isabel Katolikoak gorteko nobleziaren heziketaz arduratzeko izendatu zuen. Bere ikasleen artean, Diego eta Hernando Kolon gazteak,
Kristobal Kolon almirantearen semeak izan ziren, eta almirantearen laguna izan zen. Liburu batzuk idatzi zituen, hala nola, “Décadas
del Nuevo Mundo”, Angleríak Amerikatik gortera iristen ziren berriak kontatzen zituen, garaiko pertsonaia batzuei idatziriko gutunetan.
Berri horiek, ahotsez nahiz idatziz, Ameriketako ekintzaren protagonista nagusiek jakinarazi zizkioten, esaterako, Kolonek, Encisok, Fernández
de Oviedok, Alaminosek, besteak beste. Halaber, Indietako Kontseiluko kide izan zen 1518. urteaz geroztik, eta kargu hori zela eta,
era askotako agiri izan zituen eskuragarri. Pedro Mártir de Anglería Granadan hil zen, 1526an.
60 1529an, Santo Domingoko epaileek (oidores) indiar-banatzaile jarduteko agindu zioten, Pedro de Mazuelo altxorzainarekin, baita tratu
ona izan zezaten eta zerbitzuen truke ordain ziezaieten arduratzeko ere.