Francisco Garay - Bizkaiko Batzar Nagusiak

36 Francisco de Garay Lehenengo euskal exploratzaile gailena
Kolon jaio ziren, 1510ean eta 1511n, hurrenez hurren. Gaur egun, etxe hori zutik dago
oraindik, eta Dominikar Errepublikako monumentu nagusienetako bat da, bisitariek
ikusi beharrekoa. 1502. urte inguruan eraiki zen, eta “la casa del cordón” bezala ezagutzen
da, sarrera nagusia markoztatzen duen frantziskotar sokagatik. Europarrek
harriz eraiki zuten Amerika kontinentean dirauen lehenengo eraikina izateko
pribilegioa du. Denboraldi batez, eraikin horretan Errege Auzitegia egon zen 38 . Inolako
zalantzarik gabe, Garay lurralde haietatik ibili zela argi adierazten duten lekuko
horietako bat da.
Diego Kolonek Santo Domingo irlako kargu publiko nagusiak bere senide eta adiskideen
artean banatu zituen, eta baztertu zituenak eta herritar gehienak kexatu egin
ziren; ondorioz, elkarren kontrako bi bando sortu ziren. Agiri batzuek bi fakzioen
gaizkoadura adierazi zuten. Esaterako, 1512. urtearen bukaeran, Antonio Serrano lizentziatuak,
garai hartan Santo Domingoko epailea zenak, Francisco de Garay -hiriko
prokuradore hautatu zutena- Espainiara ontziratzea galarazi nahi izan zuen, izendapena
behar bezala egin ez zela argudiatzen zuela. Gau hartan, gizon batzuk Serrano
bizi zen ostatuan sartu ziren eta bi zauri egin zizkioten, bat, lepoan eta beste bat, esku
batean (hiru atzamar kendu zizkioten) eta hanka egin ez balu, hil egingo zuketen: “ay
muchos yndiçios para creher que el almirante lo hizo” 39 . Garay, onuradunen taldekoa
zena, sari moduan, irlako aguazil nagusi izendatu zuten: kargu haren erakargarritasuna
errentan zetzan (marabedi milioia urtean) 40 .
Geroago Garay Jamaikara bizitzera joan bazen ere, beti izan zuen Española irlako Santo
Domingo hiribilduko auzotasuna, bertoko aguazil nagusia zelako.
Oso zaila da Garayek Santo Domingon izan zituen ondasunak kuantifi katzea, baina,
inolako zalantzarik gabe, ondasun ugari izan zituen, eta gaur egun horietako bat ezagutzeko
modukoa da. 1508. urtetik 1514. urtera bitartean, San Frantzisko monasterioa
eta eliza eraiki zitezen agindu zuen, eta berarentzat kapera nagusia gorde zuen, bertan
bere burua hobiratzeko. Eliza horren aurriek irlan diraute oraindik. Tamalez, hondamendi
natural baten ondorioz, Garayen kapera desagertu egin zen eta XVIII. mendean
haren ordez “Hirugarren Frantziskotar Ordenaren Kapera” izenekoa eraiki zen.
Garay hil ondorengo agirietan, bere ondasun batzuei eta irlan izan zituen jarduerei
buruzko erreferentzia batzuk aurkitu ditugu. Esaterako, 1527an, Kubako, Jamaikako
eta Santo Domingoko herritar batzuek errege-ogasunekin zituzten zorrei buruz egin
zen ikerketan argibide batzuk ematen dira. Epaileek entzun zuten lekukoetako batek,
Antonio del Águila izeneko gizon batek,“tenya muy buenos yndios e muy buena e gruesa
hazienda (...) en compañía de Françisco de Garay, e trayan mucha gente coxiendo oro en las
38 Fernández de Oviedok hau idatzi zuen:“el que primero fundó casa de piedra e al modo de España en esta Cibdad fue Francisco de Garay, e
después del frey Alonso del Viso, de la orden e caballería de Calatrava, e el tercero fue el piloto Roldán, en las Quatro Calles”. OVIEDO, GONZALO
FERNÁNDEZ DE. “Historia General y Natural de las Indias”, I. liburukia, 84. or.
39 A.G.I. PATRONATO,174,R.1. Informazio hau 1513ko otsailean iritsi zitzaion erregeari, Garay Espainian zegoenean.
40 Aguazil nagusiaren titulua 1510eko uztailaren 10ean eman zen. Diego Méndezek Kolonen laugarren bidaiaz egin zuen kontaketan (Navarretek
kopiatu zuena), Mendézek Diego Koloni aguazil kargua ez emateagatik egin zion kexa sartzen da. “Llegado su señoría a la cibdad
de Santo Domingo por gobernador tomó las varas y dio este ofi cio a Francisco de Garay, criado del señor adelantado, que lo sirviese por él. Esto
fue en diez días del mes de julio de mil quinientos diez años. Valía entonces el ofi cio a lo menos un cuento de renta”. NAVARRETE, MARTÍN FER-
NÁNDEZ DE. “Colección de los viages y descubrimientos que hicieron por mar los españoles desde fi nes del siglo XV”, 314. or. eta hurrengoak.