Francisco Garay - Bizkaiko Batzar Nagusiak

120 Francisco de Garay Lehenengo euskal exploratzaile gailena
erregearen izenean, bere gizonen kontra jardungo zuelako amenazoa bota zion. Zer
esanik ez, Grijalvak ez zuen agindutakoa bete, baina mehatxuek eragina izan zuten bi
itsasontzietako maisuengan -Martín de San Juan gipuzkoarra eta Castromocho delako
bat-, eta alkateari beren itsasontziak eman zizkioten. Itsasontzi horietan joan zen, hain
zuzen, Vallejo Grijalvarengana, amore eman zezan eta gainerako itsasontziak portura
eraman zitzan, eta kanoikatzeko prest egon bazen ere, azkenean, amore eman zuen,
errekerimendua erregearen izenean egin zelako. Portuan sartu bezain laster atxilotu
zuten eta kargamentu guztia konfi skatu zuten 147 .
Azken kolpe honekin, Garay aurkariaren menpean geratu zen. Gómara kronikaria argi
adierazten du zer izan zen Garayentzat bere itsasontziak Cortésen eskuetan galtzea:
“se apoderó de los navíos; que fue desarmar y deshacer a Garay” 148 .
Seguraski, Cortésen kapitain nagusienen presioek eta mehatxuek zerikusi handia izan
zuten ontzidiaren galeran, Alvaradoren kontrako egoitza-epaiketako lekuko askoren
aburuz: “… sabe este testigo que tomaron todos los navios al dicho Garay, y lo que tenía
en ellos, pero que este testigo no sabe si por mandado del dicho Alvarado, pero que bien
crehe este testigo que el dicho Alvarado fue mucha parte, ansy para esto como para todo
el desbarato que el dicho adelantado Francisco de Garay recibió.” 149
Bien bitartean, Garay oraindik bere eskura zituen pieza urriak mugitzen saiatzen zen.
Kapitain leialenak lurraldea kontrolatzen saia zitezen bidali zituen. Zeregin horretan,
Gonzalo Docampo, hogei zaldizko gizonen buru, gogotsuena zen, lurrak mugituz eta
talaiak jarriz. Baina Garayek ekintzara igarotzeko saialdi bakoitzari, armada sakabanatua
modu ordenatuan zuzentzeko erabateko ezintasunak aurre egiten zion, soldadu
asko batere adorerik gabe zeudelako eta Cortésen armadara igarotzeko prest zeudelako.
Hori guztia zela eta, behin betiko porrota Garayek gutxien espero zuen moduan
iritsi zen. Egun batzuk lehenago, Mexikora Francisco de Las Casas eta Rodrigo de Paz
iritsi ziren enperadorearen probisioekin. Probisio horietan Cortési Nueva Españaren
eta ordura arte konkistatu zituen lurralde guztien gobernaketa ematen zitzaion. Mezulari
bat Cortésengana iritsi zen, Cortés Santiestebanetik hamar miliatara zegoenean,
eta berria eman zion. Une hartan, erabat garaitu zuela, nahierara jokatzeko bide librea
zuela eta Garayen espedizioaren etorkizuna epaitua zegoela jakin izan zuen.
Cortések berak ez zion Garayi buru eman beharrik; beraz, Mexikora itzuli zen eta gertaerei
beren bidea egiten utzi zien. Diego Docampo bere kapitaina Garayengana bidali
zuen errege-zedula erakusteko, eta Francisco de Orduña bere idazkaria, Alvaradori atxilotuak
askatzeko eta horiei armak itzultzeko eta horiekin maitekor eta lagunkoi egoteko
agindua emateko. Vallejori Juan de Grijalva askatzeko agindu zion, baita Garayekin elka-
147 Geroago, Ovandok Grijalva askatu zuen. 1526an hil zen Grijalva, Hondurasen, indiarren matxinada batean.
148 GÓMARA, FRANCISCO LÓPEZ. “Historia de la conquista de México”, CLIV. Kapitulua. Venezuela, 1979.
149 RAMÍREZ, JOSÉ FERNANDO. “Procesos de residencia instruidos contra Pedro de Alvarado”. Mexiko, 1847. 40 eta 41. orr. Bernardino
Vazquez de Tapiaren adierazpena.