santurtzi - Bizkaiko Batzar Nagusiak

Erlijio-eraikinak.
Gurutzeak eta haize-orratzak.
33
Forjaketa Artistikoa Bizkaiko Enkarterrin
Enkarterriko elizek gurutzeak eta haize-orratzak zituzten. Hala ere, gure garaiotara arte pieza
horietako oso gutxi iritsi dira, hauetakoak: Balmasedako San Juan elizakoak (haize-orratza)
(1.375. irud.); Somorrostroko San Juan (bi haize-orratz) (283. irud.); Muskizko San Julian (gurutze
bat?) (228. irud.); Artzentalesko San Migel (haize-orratz bat) (1.395. irud.) eta Zallako
Mella ermitakoa (haize-orratz bat) (771. irud.).
Haize-orratzak oso sinpleak ziren. Bi pieza zituzten: erremateko gurutzea eta elementu birakaria.
Gurutzeek lis-loreko bukaerak zituzten, pieza birakariek, berriz, gezi forma zuten (La Mella
ermita) (771. irud.) edo lis-lore forma (Balmasedako San Juan) (1.375. irud.). Era berean,
Artzentaleseko San Migel elizako haize-orratzeko oilarra azpimarratzea merezi du, baldarragatik
(1.395. irud.). Herri izaerako irudi horrek tradizio handia dauka gure herrialdean, izan
ere, arabiarrek ere erabili izan zituzten beren meskitetan.
Enkarterriko gainerako haize-orratzek ehun urtetik gora dituzte.
Kanpoko ateak
Ateak eraikin zibiletakoen antzekoak dira (Gordexolako San Esteban eliza) (1.223. irud.),
baina, normalean, handiagoak izaten dira eta kasu batzuetan bi orri izaten dituzte, egurrezko
taila ugarirekin. Zentzu horretan, azpimarratzekoak dira Gordexolako Molinar auzoko San
Juan elizakoak (1.078. irud.).
Burdineria piezei dagokienez, arkitektura zibilekoen antzekoak direla onartu behar da.
Hala ere, komeni da Gueñeseko Andra Maria elizako (649. irud.) eta Gordexolako Molinarreko
San Juan elizako (1.079. irud.) iltzeak nabarmentzea, daukaten neurriagatik. Oro
har, pieza guztiak dira etxeetakoak baino handiagoak (Gueñeseko Andra Maria elizako
morroiloa (70 cm) (656. irud.); Gueñeseko Andra Maria elizako atalaga (2,08 m) (660.
irud.); Portugaleteko Andra Maria elizako bisagrak (105 m) (19. irud.), Irazagorriko San
Esteban elizakoak (1,32 m) (1.222. irud.), etab. Kisketen, sarraila-begien… trazatua ere
antzekoa da, baina Portugaleteko Andra Maria elizakoak nabarmendu egin behar dira,
gogorgarrien diseinuagatik (18. irud.). Bestalde, Gordexolako Molinarreko San Juan elizako
sarraila pieza bikaina da, hiru itxigailu dituelako. Lehenengo itxigailuari eragitean
bigarrenari bide ematen zaio, morroiloa askatzen baitu, eta, ondorioz, hirugarrenaren
sarraila-begia ikusi ahal da (1.080. irud.). Gogorgarriei dagokienez Artzentaleseko San
Migel elizakoak azpimarratu behar ditugu, izan ere, ez dute atea biltzen –kasu bakarra da
Enkarterriko burdingintzan– (1.402. irud.).