santurtzi - Bizkaiko Batzar Nagusiak

Juan de Amesti Mendizabal
Kasu honetan komeni da azpimarratzea, duten kalitateagatik, espainoletetako eskulekurik zaharrenen
zizelkatua (1.776. irud.). Kasu batzuetan, espainoletak eten egiten ziren altuera ertainean
balezta-torloju baten bidez [Colina Jauregia (1763) Lanestosan (1.872. irud.)]. XIX.
mendean ohikoak ziren espainoleta-eskulekuetan burdinurtuzko eskulekua jartzea. Burdina
xaflagarriz egiten ziren, eta eskulekura errematxatzen ziren (1.183. irud.). Hala ere, espainoletaren
atsedenlekuak burdina forjatuzkoa eta zizelkatua izaten jarraitu zuen [Irazagorria auzoko
(Gordexola) Allende Salazar Jauregia (1.182. irud.)]. Batzuetan, balkoiko ateen itxitura
txaramel bidezkoa izaten zen, atearen orrietako baten beheko eta goiko parteetan jarrita, eta
maratila bat, bi orriak batzeko [Colina Jauregia (1763) Lanestosan (1.854. irud.)]. Txaramelek
malguki bat izaten zuten beti, txaramelaren kisketa finko edukitzeko.
Atearen leihoak barruko kontraleiho bidez estaltzen ziren. Kontraleihoek bina bisagra izaten
zituzten ertzetan. Kontraleihoak ixteko hiru era zeuden: a) espainoleta bidez [Irazagorria
auzoko (Gordexola) Allende Salazar Jauregia (1.193. irud.)]; b) txaramel bidez (Oxirando
Dorrea) (1.139. irud.) eta c) malguki eta guztiko maratila bidez (Turtziozeko Loredo auzoko
etxea) (1.551. irud.) edo malguki gabeko maratila bidez [Lanestosako Colina Jauregia (1763)
(1.844. irud.)] eta d) morroilo bidez [Gordexolako Artekona Salazar Jauregia) (1.246. irud.).
Aipagarriak dira XVIII. mendeko Portillo jauregiko (El Callejo, Karrantza) malguki eta guztiko
maratilak, dituzten zizelkadurengatik eta ezkutu kalatuengatik (1.610. irud.).
Eskuarki, atalagak egoten ziren halkoi-ateen itxitura bermatzeko. Bi motatako atalagak zeuden:
batzuk kako finkokoak (1.854. irud.) eta besteak kako mugigarrikoak (141. irud.).
Kasu batzuetan, balkoiko ateak eta kontraleihoak gontzen bidez biratzen ziren, erraz desmuntatzea
ahalbidetzen zuten gontzen bidez [Irazagorria auzoko (Gordexola) Allende Salazar Jauregia
(1.193. irud.)].
Barruko ateak
XVII. eta XVIII. mendeetako barruko ateak panelatuak ziren, eta bi bisagra edo gontz, kisketa
eta, batzuetan, sarraila bat dituzte (198. eta 317. irud.). Aitzitik, XIX. mendeko ateak
oholeriazkoak ziren (951. fig) edo panelatu gutxi eta handikoak (410. irud.), maratila zuten
eta, batzuetan, sarraila. Kisketaren diseinua kanpoko ateetakoen antzekoa zen, eta gelaren garrantziaren
arabera aldatzen zen [Horretarako ikus Lanestosako Colina Jauregiko (1763) ateen
kisketak (1.861. eta 1.881. irud.)].
Kisketen funtzionamendurako hiru sistema mota zeuden. Gehienek sakagailua sakatuta funtzionatzen
zuten [Irazagorria auzoko (Gordexola) Allende Salazar Jauregia (1.189. eta 1.191.
irud.)]. Beste batzuetan sakagailuak bere ardatzean egiten zuen bira, tiragailuaren goiko partean
[Lanestosako Colina Jauregia (1763) (1.864. eta 1.865. irud.)]. Azkenik, palanka bat biratuta
funtzionatzen zuten kisketak ere bazeuden; palanka hori tiragailuaren beheko partean
egoten zen, eta sakagailua geldi egoten zen [San Pedro auzoko (Turtzioz) Tueros Jauregia
(1.458. irud.)]. Dena dela, aukeretako lehenengoa zen erabiliena.
30