santurtzi - Bizkaiko Batzar Nagusiak

Juan de Amesti Mendizabal
Oro har, XIX. mendean zehar kisketen ordez maratilak sartu ziren. Maratilek ezkutu sinple bat
eta palanka dituzte [La Cuesta auzoko (Zierbena) 24. etxea (64. irud.)]. Maratilaren palanka
errematxatuta dago eta biratuta funtzionatzen du, ez kisketek sakatuta.
Aldabak
Enkarterriko etxe guztietako ateek zuten aldaba. XVII. eta XVIII. mendeak eta XIX.aren parte
handi bat aldaba forjatuen goren unea izan ziren. Gero, burdinurtuzko aldabak orokortu ziren,
burdinazkoak zein letoizkoak. Emakume eskuaren forma izaten zuten (1.919. irud.).
XVIII. mendean txakur itxurako aldabak izan ziren klasikoak. Italiako errenazentistak gogora
dakarzkiguten mailuko horiek S forma zuten eta ertzetan isatsa eta burua izaten zituzten.
Burua izaten zen atea kolpatzen zuen partea [Manzaneda de Biañeseko (Karrantza) Angulo
Jauregia (1.624. irud.) eta Sendeja Oinetxea (1747) El Valle auzoan (Muskiz) (155. irud.)].
Hain zuzen ere, haran horretan eredu horretako hainbat ale ditugu (92., 233. eta 241. irud.).
Aldabek begiak, belarriak, sudurra eta ahoa izaten zituzten zizelkatuta eta, batzuetan, saihetsak,
iduna eta gizonezkoen atributuak. Lehen ere aipatu dugun Angulo Jauregiko aldaba da
Enkarterrin dagoen eredurik onena, XVIII. mendeari dagokionez. Batzuetan aldabek ez zuten
isatsik izaten, baina bai txakur-buru zizelkatua [Oxirando Jauregia (1.129. eta 1.130. irud.) eta
Jauregi Dorretxea (899. eta 900. irud.), Gordexolan].
Era berean, XVIII. mendean balkoietako barroteekin egindako aldabak agertu ziren, eta horietan
ere txakur-buruak zeuden zizelkatuta [Limpias Kondearen etxea San Estebanen (Karrantza)
(1.669. irud.) eta Zubiete auzoko (Gordexola) Villanueva Jauregia (911. irud.)]. Hala ere, aldabetarako
barroteak erabiltzea oso ohikoa izan zen XIX. mendean (447., 639., 681. eta 725. irud.).
Mende horretan aldabak sinpletu egin ziren. S formako aldabak egiten jarraitu zuten, baina
isatsak espiral forma hartu zuen [Amezaga auzoko (Gueñes) etxea (627. irud.)] edo kiribildura
forma [Correria kaleko 14. zk. (Balmaseda) (1.328. irud.)] eta burua nabarmen sinpletu zen,
apaindurarik gabeko prisma bat izateraino [Zubiete auzoko (Gordexola) Ubieta Jauregia (940.
irud.)]. Garai hartako aldaba asko geratzen dira Balmasedan (1.319., 1.332., 1.334. eta 1.336.
irud.). Aldaba batzuek oso diseinu berezia zuten; hau da, Lanestosako Colina Jauregikoak edo
Galdameseko Illeta auzoko etxeak. Lehenengoa XVIII. mendean egindakoa da, eta daukan
diseinu konplexuagatik nabarmentzen da (1.821. irud.), bigarrena, berriz, XIX. mendean egindakoa
da, eta giza aurpegi trebea dauka zizelkatuta (538. irud.). Zalantzarik gabe, aldaben arteko
deigarriena Sopuertako El Carral auzoko Aretxabala etxekoa da, daukan neurriagatik (ia
40 cm) eta zizelkatze lanengatik (441. irud.). Aldaba hori XIX. mendean egin zen, eta bertan
dioenaren arabera, José del Campok egin zuen.
Aldaba batzuk xafla moztuko ezkutu baten gainean jartzen ziren. Xafla horretan zeuden eusteko
pieza eta kolpatzekoa [Terreros auzoko (Zalla) Terreros Dorrea (786. irud.) eta Yorgui
Erriberako (Gueñes) Arenaza Jauregia (688. irud.)]. Beste batzuetan xafla kalatuko ezkutuen
28