santurtzi - Bizkaiko Batzar Nagusiak

Juan de Amesti Mendizabal
gikoak azpimarratu behar dira (1.453. irud.). Karrantzako Limpias Kondearen etxeko iltzeak
Sui generis kasu bat dira, izan ere, ezkutuak lodiera handia du, eta diseinua ez da Enkarterriko
beste ale batzuetan errepikatzen (1.676. irud.). Eskuarki, ezkutuak 7 eta 9 cm artekoak izaten
dira. Zentzu horretan, Galdamesko Larrea auzoko Larrea Jauregikoak azpimarratu behar dira,
tamainarengatik (516. irud.).
Burua prismatikoa edo biribila izan liteke borobila. Ugarienak prismatikoak dira, eta batzuk
zizelkatuta daude [Zugaztieta auzoko (Sopuerta) Loizaga-Renovales Jauregia (482. irud.)].
Buru biribilek hozkak izan ditzakete, eta, oso lantzean behin, txintxarri antzeko irudiak ere
izan ditzakete [Yorgui Erriberako (Gueñes) Arenaza Jauregia (684. irud.) eta Balmasedako La
Piedra Jauregia (1.272. irud.)].
XVIII. mendean, noizbehinka, pieza bakarreko iltzeak ere badaude. Iltze horiek, oro har, txikiagoak
izaten dira. Xafla lodikoak izan ohi dira, eta ebaketak izaten dituzte eta zizelkatuak
izaten dira. Mota horren barruan, batez ere, San Diez auzoko (Turtzioz) Villafuerte Jauregikoak
azpimarratu behar dira (1.510. irud.).
XIX. mendearen erdialdetik aurrera pieza bakarreko iltzeak orokortu ziren, erdian gurutze
batekin apainduta. Iltze horiek, “txintxeta itxurakoak”, biribilak dira, oso lauak eta 3 cm eta 4
cm artekoak izaten dira (544. irud.). Besteak beste, diseinuagatik, Turtzioz Haraneko Loredo
auzoko etxekoak nabarmentzen dira (1.555. irud.).
Azkenik, esan behar da Balmasedako La Piedra Jauregiko (XVIII. mendea) iltzeak kontserbatzen
diren zaharrenak direla. Ezkutuek aurreko sasoietako iltzeen konkortxoak dituzte ezaugarritzat
(1.272. irud.). Ildo berean, Karrantzako San Julian eta Santa Felisa Sangrices elizako
iltzeak, hein batean, XVI. mendeko bular-iltzeen antzekoak dira (1.788. irud.).
Ate nagusien sarraila-begiak
Sarraila-begiak ezinbestekoak dira ateetan. Xafla moztuko ezkutuak dira, eta forma eta neurri
askotarikoak izan litezke. XVII. eta XVIII. mendeetan sarraila-begiak xafla moztukoak izaten
ziren, nahiz eta batzuek xafla zulatuko irudiak izan [Soscaño auzoko (Karrantza) 14. etxea
(1.689. irud.)]. Bestelako kasua da Gueñeseko Errekalde auzoko 5. etxeko (1764) sarraila-begia,
izan ere, kisketa-ezkutu forma dauka (759. irud.).
Bestalde, XIX. mendean panela formako sarraila-begiak orokortu ziren, hau da, bihotz baten
antza duen irudi heraldikoa [Sopuertako udaletxea (355. irud.) eta Zallako Murga Dorretxea
(859. irud.)]. Lehenago ere, horrelako panela irudiak erlijio-eraikinetako forjaketa pieza batzuetan
agertu izan zen (475. irud.) baita barruko xehetasun batzuetan ere (1.475. irud.). Era
berean, garai hartako sarraila-begi asko nahiko zakarrak ziren (61. irud.). Hala ere, mende
horretan aurreko garaietako sarraila-begiak ere gorde izan ziren (56. irud.).
Sarraila-begien neurria 15 cm ingurukoa da [Galdameseko Larrea Jauregia (15 cm) (509.
irud.); Gordexolako Zubiete Jauregia (17 cm) (941. irud.); etab.] Kasu batzuetan 10 cm
26