santurtzi - Bizkaiko Batzar Nagusiak

Juan de Amesti Mendizabal
Zalantzarik gabe, Oxirando multzoko burdin hesiak dira gure garaietara arte iraun dutenen
arteko zaharrenak eta ederrenak (1.136. eta 1.137. irud.). Plateresko estilokoak dira. Euskarri
kiribilduen eta ildokatuen gainean daude, eta eraztun-barroteak eta pasante bat dituzte.
Erremateari dagokionez, uso-papar edo zimazio moldura batez eta gailur batez osatuta daude,
nahiz eta gaur egun oso narriatuta egon. Gailurrak irudi nagusi bat dauka, kartela bat, non gustu
klasizistako emakume aurpegi bat (1.135. irud.) eta gurutze bat dituen; alboetan, berriz, S
formako irudiak ditu, xafla bozelduko zorroekin eta orbel xehetasunekin (1.133. irud.).
Komeni da esatea orbela (1.144. irud.) Portugaleteko Andra Maria elizako Santiago Kaperako
(1569) (38. irud.) burdin hesian dagoenaren oso antzekoa dela.
Bestalde, Trapagaraneko Olaso Jauregiko (1.933. irud.) eta Zallako Murga Dorreko (1.913.
irud.) burdin hesiek erakusten dute XX. mende hasieran eraikitako edo zaharberritutako egoitza-eraikinetan
madari bikoitzeko barroteak eta erdian gurutzea duten gailurrak zeudela, S
formak alboan zituztela.
Ate nagusiak
Kasurik gehienetan Enkarterriko eraikinek ate bakarra baino ez dute sartzeko. Zalantzarik
gabe, XVII., XVIII. eta XIX. mendearen lehenengo erdiko etxeetako ateek forjaketa pieza
gehiago dituzte. Nolabaiteko garrantzia duten etxeek ate handi bat dute, ganadua eta gurdiak
sartu ahal izateko. Badago beste ate bat ere, kantzela atea. Ate hori txikiagoa da eta nagusian
sartuta egoten da (164., 246., 1.504. eta 1.677. irud.) 4 .
Ateak haritz- edo gaztaina-egurrezkoak dira, orpo bidez biratzen dira (514. irud.) eta ez daukate
markorik. Kantzela-ateak bisagren bidez zabaltzen dira (404. irud.), ate handiaren armazoira
josita dauden bisagren bidez, edo gontzen bidez, desmuntatzea errazteko.
Sarraila kantzela-atean egoten da. Sarrailan giltza biratzerakoan, kisketa langan sartzen da eta
ate handia ixteko kisketa ere izaten da, zeinaren ertza horman sartuta egoten baita (868. irud.).
Ateak, goiko aldean, bisagra faltsuekin sendotuta egon litezke. Bisagra horiek iltzeen bidez eusten
dira eta lis-lore itxuraz errematatuta egoten dira (572., 693., 726. eta 761. irud.). Hala ere, badago
kasu berezi bat. Lanestosako Colina Jauregiaz ari gara. Jauregi horrek akabera finagoko euskarri
bat du, etxe barruko ateetako burdineriaren diseinu berberarekin egina (1.818. irud.). Beste ale
batzuk bakunagoak dira, hala nola, Zallako Allendelagua auzoko etxekoak (799. irud.).
Gogorgarriek U itxura dute, atearen bira-langa (bertan dago orpoa) egurrezko armazoiarekin
batzeko. Horrela azken hori, zabaleraren eta pisuaren eraginez, desegitea eragozten da (1.811.
eta 1.812. irud.). Oro har, gogorgarrien barruko ertza kanpokoa baino laburragoa izaten da.
Bestalde, pletinaren zabalera zortzi zentimetro ingurukoa izaten da (550. irud.).
4 Ez dakigu ze izen zehatz ematen zitzaion ate honi Enkarterrin. Dena dela,
ahalik eta terminologiarik zuzenena erabiltzeko asmoz, burdin langa erabiltzea
erabaki dugu; izan ere, termino hori da Lizarrako (Nafarroa) ospe handiko arotz
tradizionala den Manuel Elizalde Arzuak erabilitakoa.
24