Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
zokhoetan zaurthua gero egoteko. Hb Esk 183. Gezurrarekin artu / dituzu neurriyak, / kanpora zabalduaz /
etxeko berriyak. PE 42. Euskaldunak bere kontra artu zituen neurriak. Ag AL 141. Hasi zen sakonki
pentsamendukatzen eia zer neurriak hartu behar zituen [...] bizitzaldi berria ondore oneko izan zekientzat. Mde
HaurB 45. Gure euskera ikusten dogu / doiala indargetuten, / gogor jokatu bearra dogu / neurriak ondo artuten.
BEnb NereA 193. Zaude, zaude. Nik artuko ditut neurriak. NEtx LBB 138. Bertakuentzat ainbat lan badu /
oraintxen gure erriak, / orretan ere etorriko da / artu bearra neurriak. Uzt Sas 169. Bada-ezpada neurriak
artzea ez diagu kaltetarako izango. Berron Kijote 205. v. tbn. CrIc 67. AA III 530. Astar II XV. Izt C 190. Zab
Gabon 93. Munita 36. Zait Plat 33.
� (Con determinantes). � Txinan sartzeko neurri onak artu artean. Mb IArg II 301. Zeren artu nai ez dituzten
neurri egokiak orretako. Mg CC 188. Nor ote da guri itzegiteko neurri aiñ ederrak artu dituana? AA III 430.
Neurri guztijak artu zituzan onduteko. Ur MarIl 11. Juduak neurri au eta beste geiago artu zituzten [...] Jesus
biztu zala, onen adiskideak esan etzezaten. Lard 465. Etxejauntzakoak geralata, zerbait badegulata, geiago
eukitzeko neurririk artu ez? Ag G 253. Beren neurriak artu bearko dituzte, ongi ateratzeko. Ir YKBiz 447.
Laneko ezbearrak urrintzeko, meatoki ta oletan zelako neurriak artu bear diran. Eguzk GizAuz 165 (v. tbn. 171).
[Kaltea] gerta etzedin, neurri egokiak ustez artu zituzten. F. Labayen in Munita 6. Egurrik gabe gelditzera
dijoaz, neurri on eta zuzenbideak azkar artzen ez badituzte. Munita 129. Neurri latzak hartu behar ukan zituen.
Mde Pr 210. Agintariak pentsatu dute neurri estuak artzia. Basarri 171. Neurri gogorrak hartu gabe. Arti
Tobera 264. Nork zabalduko ote zauzkigun zeruetako ateak, / negurri berak hartu balitu guretzat Jesus maiteak?
Xa Odol 220. Ez duk onelako neurririk artu bearrik izango. "Diligencia". Berron Kijote 134. Hartu zen neurri
txiki hura ona dela uste dut... jarraituko bagenio. MEIG IX 56. v. tbn. Añ LoraS 20. Izt C 99. Eguzk GizAuz
171.
� Lenagotik artu zituen Herodes gaistoak bakarrik Jesus ill-erazteko neurri-bideak. Mb IArg I 139. �
Gaztetxoak bakar-lekuari zion amodio itsua galerazteko, gurasoak artzen etzuten neurri eta biderik etzan. Arr
May 201. � Artutako neurriak neurri, zoritxarrez, azken-azkenean soiñu-pixkat egin zuan. "Con todas estas
diligencias". Berron Kijote 224.
c) (Fig.). Coger el punto, tomar el pulso. � Eizagana ifinten badute begia, / zuzen aski artuko diote neurria. Izt
C 201. Ezta filosoforik, / ez teologorik, / arduari neurriya / artuko dionik. JanEd I 36. Apusturako / prest dago
jarrie, / gaztegoari artuez / aurretik leurrie. EusJok 74. Zu zera urterik faltatu gabe / bost bandera ekarriya, /
orantxe kosta kantabriyari / artu diozu neurriya. Tx B II 83. Napar adiskideek euskararen negurria hartzeko era
errax hau. Osk Kurl 123. v. tbn. And AUzta 144.
d) Pedir cuentas. � Bizi-bizi esan zien, ea hura nor zan, Jainkoari neurriak artzeko edo lan au eragozteko. Lard
499. Arrazoi gabe desonratu du / pakian daguen erriya, / toki onian allegatu da, / artuko zaio neurriya, /
gogotsua da kantatzen baña / jakinduriyaz urriya. Tx B I 99 (v. tbn. 256). Agintariak kantariari / neurriak artzen
dizkate, / ta azkenerako Prantzi lurretik / kanpora bialtzen dute. NEtx LBB 286. Ai zeñen errez artzen dizkagun /
guk bestiari neurriak! Uzt LEG II 29. Geure utsunak ikusi gabe / besteri neurrik artzera. Auspoa 52-53, 111.
Patroiakin muturka gaudela, / ori gezurra sortzia! / nunbait pensatuko zuten oiek / guri neurriyak artzia. Auspoa
61, 112. Kontra egitia nai ezpadute / esan ditzatela egiak / geok baña trastiaguak / guri artutzen neurriak.
Auspoa 114, 139.
e) Moderar(se). � Obe litzeke bere loikeritan neurria artuko ba-lu, gure izen onaz! Inza Azalp 96.
- NEURRIA BETE. Colmar la medida; cumplir la medida. � Egiten ditutzu lauretan hogoi [bekhatu mortal] eta
orduan bethatzen da neurria. Ax 116 (V 77; v. tbn. 25 (V 83)). Bete eban pekatuben neurrija. Mg CO 203.
Utzitzen dio bere gura txarrai jarraitzen neurria bete artean. AA III 492. Berrogei milla arlanza, lau aldeetara
iru oñeko neurria betetzen zutenak. Izt C 52. Gogoa bada neurri, ezta erraz neurria beteten. Ag Kr 151. Zerok
aitortzen duzue, Profeta-iltzale aien semeak zeratela. Bete zazue bada zuen aiten neurria. Ir YKBiz 403. Gizonak
neurri bat du ta nere neurria bete da. NEtx Antz 107. Neurria bete ta gero, palasta bat esne ixuriko zuan
neskatxaren ontzian. NEtx LBB 43. v. tbn. A Ardi 108. Erkiag BatB 77. � Jainkoak bere graziak ematean,
atxikitzen duela neurri bat, zeina bethezkero, guganik urruntzen baita. Dh 216. � Aita piadoso bi / dira
etorriyak, / bete gabe pekatu / grabien neurriyak. Ud 128. � Bizi zaitez, bada, jakituriak alde ta aldi oro erakutsi
duen neurri ura beteaz. Vill Jaink 83.
- NEURRIAN (V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg). � Tr. Documentado en textos meridionales desde mediados
del s. XVIII. Al Norte sólo se encuentra en Duvoisin, J. Etchepare y Barbier. a) Moderadamente,
mesuradamente; en su justa medida. "Neurrixan saldu eta neurrixan erosi, iñori ezer kendu gabe" Etxba Eib.
"Neurrixan eran ezkero eztau ardauak kalteik eitten" Elexp Berg. � Nik loa ere neurrian ta ezin geiagoan
emango dizut. Cb Eg II 42. Jaki eta edariak guretzat egiñak, neurrian artuta dira atsegiñak. JanEd II 110.
Guziak aipha daizke eta xeha... mihia neurrian atxikiz. JE Bur 100. Neurrian ebagi ta / beren [astoaren]
belarriak / zaldia ta ona zala / uste eben guztiak. Azc PB 53. Kalbino ez da beñere neurrian bizitzera, oitura
garbietara eta egia esatera oittu. Inza Azalp 96. Gauzarik hoberenak ere, sasoinean eta neurrian baizik ez direla
on guretzat! Barb Sup 28. Zalu bada zalu, neurrian doa halere gure beribila. JE Ber 102. Lana ongi betetzen badezu
saria ere neurrian izango da. Lab EEguna 97. Alogerak neurrian erabilteko, ze besterik euki bear da
kontuan? Eguzk GizAuz 142. Beti neurrian, beti egokitasunean jokatzen zana zan. TAg Uzt 115. Ipui-sariak
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
994