Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
ujol ari ataka isteko bear ziran neurri eta zuzenbideak eman. Arr May 163. Onen ganean ezin emon leiteke
neurri edo erabagirik. Itz Azald 107. Ez altziok ezkontza ori galtzeko neurririk? Ag G 242. Albitarren aurkako
gurutzadatik landa, neurri gogorrak erabakiko dituzte Aita Santuek. Mde Pr 309. Lizunkerizko atsegiñak
orrelako zigor-neurririk merezi etzula iritziz, erabat urratzea erabaki zun. Etxde JJ 266. Agintari nagosiak
neurri estu gogorrak ezarri ditue politika bizitzan. Erkiag BatB 149. Neurri oiek austea, muga oiek igarotzea, or
dago okerra. MAtx Gazt 49. Neurri gogorrekin ama-semeen kateak etetzea. NEtx LBB 30. Segurantziko neurria
omen duk hori. Lab SuEm 202. Euskarak ere, hizkuntza landuen sailean sartzeko, neurri, lege eta erregela
jakinak behar zituela. MEIG V 98. v. tbn. AB AmaE 449. Txill Let 98.
�5. Medida (del verso), metro; métrica. � [Ipuinak] dagoz berba neurtuetan eta neurri labur-luze ta gera-aldi
era askotakoetan. Zav Fab RIEV 1907, 92. Edozeiñ gai eta neurritan jarritako biursakintzik ederrenari. EE
1885a, 146. Peligrosuak dira / plazako neurriyak, / sentidubak ez daude / irakurriyak, / zenbaitek kantatze'itu /
bertso zar berriyak. AzpPr 62. Nik eztakit ze neurritan erestu eban, baiña esan zituan gauzen mamiña au da. Ag
AL 104. Zenbati olerkiaren neurriak berak ez ote diote iduripena lotzen? Inza in Jaukol Biozk VI. Zortziko txikia
esaten zaio euskeraz neurri ontako koplari. Eta oso neurri oitua ta ezaguna da euskeraz. Lek SClar 124.
[Poemari] neurria ezarri deraukot zuberotar akzentari jarraikiz. Mde Pr 199. Aristotelek dionez, Enpedokelek
eta Omerek neurria besterik ez omen zuten ideko. Zait Plat 78. Rimaren ondotik, negurria da pertsu batek
eskatzen duen baldintza nagusia. Xa Odol 60. Ez zaio neurriztiaren neurri-ajolarik, ezta izlaritza onaren
arrazoi-austearenik ere. "Medidas". Berron Kijote 21. Lizardi bera ere hizkera eta neurri erraz eta herrikoiaren
atzetik zebilen azken aldera. MIH 176 (v. tbn. MEIG IV 88). v. tbn. Azc PB 268. SMitx Aranz 53. BEnb NereA
116. Or in Gazt MusIx 12. Gazt MusIx 62.
�6. Ritmo, compás. � Soñu anziñako oek, zortzikoak bezala neurri batekoak ez diralako. Izt C 217. 5/8
deritzaion neurria. RIEV 1911, 604 y LzM EEs 1912, 93. Zortziko-neurriyan abestutzen dira. LzM EEs 1912,
106. Atabal otsaren neurrietan. Ag EEs 1917, 201. Itxarorik ez urrun jaurti, / billau bixitza onen neurri.
"Ritmo". Laux BBa 8. Bide erdirako urbildu zaie / ontzi betean Getari, / indarraldia larritxoa ta, / eutsiz doa
neurriari. "Ritmo". Or Eus 395. Neurriaren markatzeko arizale bakotxak kana edo makila bat badu eskuan. Lf
in Casve SGrazi 13. Ez al diozue inoiz entzun Yehudi Menuhin-i Sarasateren "Euskal kapritxoa"? Garbi dago ez
dela gurea ematen dion neurria. MEIG I 48. v. tbn. AB AmaE 411. Lek SClar 103.
II (Vb.). �1. (Lcc). Medir. v. neurtu. � Zergatik bada neurri bear ez degu aiekin berakin [eskriturekin]? Lar
SAgust 4. Badakizu non naizen nai banazu neurri. Xe 288. Nere itzak [...] ez dira giza-senaz neurri bear. Ol Imit
III 3, 1 (SP pisatu, Ch, Pi neurt(h)u). Jendia franko inguratu da / kanpotar eta erriko, [...] / zer kantidade
arriskatu dan / ongi ez nuke neurriko. EusJok II 88. Okasiorik gabe indarrak biar ditugu guk neurri. EusJok 29.
Nai duenak neurri / kulpante zerorri, / afana franko eta / talentuz urri. Tx in Imaz Auspoa 24, 135. Ez zan
neurri-bearra. "No cabía medirle". Or Eus 357. Neurri ta neurri / beti niz pondu berean, / neurri ezina / den
Jinko azken-gabean. "Midiendo y midiendo". Or Poem 515. Zer tartetan neurri oi dugu iragana? Or Aitork 325.
Onena zein dan eziñ liteke / alde batera're neurri. Zepai in Uzt Noiz 131. � (Part.). Justo, a la medida. � Zapata
bat duzunean neurri, iustu, doi, ezin paira dezakezu barrenean, den legarrik ttipiena. Ax 425 (V 275). � Bertso
asko neurri, / paperean ezarri, / gero irakurri. Ud 74. � (Part. en función de adj.). � Etzitzaion ari naiko
neurtitzak aindo ta neurri izatea. Gazt MusIx 164.
�2. (Uso adv.). Moderadamente, con moderación. � Izan ere, ardoa neurri artuta adiskide on eta atsegingarri
bada, neurriz gaiñera samin eta zuri biurtu oi da. Etxde JJ 188 (quizá errata por neurriz o similar).
- BIDE-NEURRI, IBIL-NEURRI, JAN-NEURRI, MUSIKA-NEURRI. v. bide, ibilneurri, jan, musika.
- NEURRIA(K) HARTU (V-gip ap. SM EiTec2 y Elexp Berg). � Tr. Documentado en textos meridionales
desde mediados del s. XVIII, y al Norte en Axular, CatLav, Mihura (72), Duhalde, Hiribarren, Mirande y
Xalbador. a) Tomar las medidas, medir. "Orri piezi-orri ondo artu etetzaz neurrixak?" SM EiTec2. � Behar du
oihala ekharri, neurria hartu eta iostera eman. Ax 200 (V 134). Mia da zure gerriya / estutu bage artu liteke / bi
eskuakin neurriya. Bil 51 (v. tbn. 148). Aizpuruko etxiari arturik neurriya, / arri marmol eder bat dute ekarriya.
Ud 84. Estu-zabalian neurrijak artu guraz. Otx 124. Senar-emazte-gaiôk bear tugu uztarri, / neurria artuz
buruan gaur digute jarri. "Tomar la medida". Or Eus 145. Kana onezaz ar zazu Aita Santuak dadukan maiaren
leurria, luzean eta zabalean (AN-larr). A EY II 72. Honako huskeria ez da saio bat baizik, jantzi-gauzak saiatu
ohi diren bezalatsu, neurriak ongi hartuak dauden ala ez ikusteko. MEIG V 71. v. tbn. JMB ELG 25.
b) (V-gip, G-azp, AN-5vill; H). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 230. (Pl.). Tomar medidas, tomar disposiciones.
"Hacer las diligencias por debajo de manga, eskupetik leurriak artu" Bon. "Neurriak (bideak) hartzea, prendre
les mesures, les précautions nécessaires pour" H. "Hartu behar dira erabaki politikoak (G-azp), [...] artu bear
dira neurrik (G-azp, AN-5vill)" Gte Erd 230. � Giristino gisako hobeki den bizitze baten eramaiteko neurrien
edo mojanen harzea. CatLav 277s (V 138). Etxeko gauzak zuzenduaz gañera, biderako neurriak ere ondo artu
bear ditu. Cb Eg III 228. Artu egun bakoitza ondo igarotzeko neurriak. Mg CC 192. Begiratu bage onak edo
gaiztoak diran artzen dituan medioak eta neurriak. Gco II 84. Denbora zeno bere neurriak ez hobeki hartzea. Dh
134. Guraso ardura onekuak leenaz artuko ditu neurrijak ta [...] ez dau izango nai ez daben okasinoerik. JJMg
BasEsc 116. Zelan bada ez ditut berala neurrijak artuten, arrisku ikaragarri onetatik alde egiteko? Ur MarIl 34.
Gaztetasunak labur ditu mugarriak, / aitzinetik zuhurrak hartzen neurriak, / begitako fitsekin, ez farfalatuko, /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
993