26.12.2012 Views

Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan<br />

neurkidatu. �1. "Constituir, ordenar, formar leyes" Lar. "Constituido, neurkidatua" Ib. � Gañerakoak obeditu<br />

bear duten bainandeak edo kondizioak neurkidatzen dute gobiernoa. EConst 29. �2. "Commensurar" Lar.<br />

"Commensurado, neurkidatua" Ib.<br />

neurkide. �1. "Constitutivo" Lar. �2. "Simétrico" Lar. �3. "Simetría" Añ.<br />

neurkidezgarri. "Incommensurable" Lar.<br />

neurkin (Bera, Zam Voc). Neol. creado por Arana Goiri en 1896, de neurri 'medida' y -kin (AG 1014 y 1511).<br />

�1. Metro, medida de longitud. "Zenbat neurkin laukitu?, ¿cuántos metros cuadrados?" Bera. � Bizkaian berton<br />

43.500 neurkin daukaz [Cadagua ibaiak]. AG 1013. Luzeerea 29 neurkin edo metrokoa da. A Ezale 1898, 10.<br />

Neurkin bat lodi ta sei luze zittuen. Bera EEs 1914, 108. Zenbatzuk ez dira ito bi neurkiñera (metrora) dagoan<br />

ola ezin arrapaturik! Anab EEs 1919, 64. Lukaika polita [aldapa], zazpireun neurkin gora egin bear baitira...<br />

Ldi IL 47. v. tbn. Bera Euzkadi (rev.) 1913, 456 (ap. NeolAG). � Unidad de medida. � Zer metro edo neurriklase<br />

duzue ori jakiteko? Nik ortik ateratzen dudan atsegiña edo asetasuna, ori da neurkin bakarra. Vill Jaink<br />

85. Ala-nolako neurkiñak, yarda ta metroa alegia, bazterreratuz. Gazt MusIx 69n. �2. Metro, instrumento para<br />

medir. Cf. Osk Kurl 117: "Neurteko tresniari erderaz "metro" esaten yakonian, euskeraz neurkin esatia ez legoke<br />

txarto". � Neurkin edo metro bat atara ta utxearen neurria artu eban. A Ezale 1898, 92. Neurkiñaz neurtu<br />

itzatzu bitarteak. "Compás". Zink Crit 64. Irradoi ohartu nahian asmatu tresna eta neurkin guziek ez zuten<br />

ondoren garbirik ekarri. Mde Pr 312. Baña neurtuten dauen edozer eta edonor be "neurkiñak" dira, nahiz litro<br />

bateko hontzi bat, nahiz teodolito bat. Osk Kurl 117. �3. Metro, medida de los versos. � Orain bertsolariak<br />

[...]. Aundiak berebiziko neurkin edo metro biguna darabil. Ldi IL 46.<br />

- NEURKIN-HAMARREN. "Neurkin amarren, decímetro" BeraLzM.<br />

- NEURKIN-ANEIREN. "Milímetro" BeraLzM.<br />

- NEURKIN-ERAKETA HAMARKIA (Zenb 153). Clasificación métrica decimal.<br />

- NEURKIN-EHUNEN. "Neurkin-eunen, centímetro" BeraLzM. � Luzaeroan 40 neurkin-eunen ditu berak<br />

[arlaban-aizkorak]. JMB ELG 59.<br />

neurkinde. "Matemática" Añ.<br />

neurkintza (Lar, Añ). �1. "Estereometría, gorputz sendarren neurkintza" Lar. "Matemática" Añ. �2. neurkintz.<br />

Metro (medida de longitud). � Aitzgorri-mendik, itxas-gain 1531 neurkintz (metro erderaz) ditu. EEs 1915, 14.<br />

Albiztur-ko Erniyo-mendik bere txuntxur latza 1065-garren neurkintzan dauka. Ib. 14.<br />

neurkiro. � Acompasadamente, uniformemente, rítmicamente, regularmente. � Eguzkia eguerdialdetik<br />

etzinaldera neurkiro jeisten dan bitartean. TAg Uzt 98s. Krak, krak, krak... neurkiro zeramazkin Balendinek<br />

arraunaldi sendoak. Ib. 232. Balendinek, ordea, indarrak neurkiroago ta buruzago erabiltzen zekin. Ib. 138. �<br />

Moderadamente, mesuradamente. � Aiek ordea, neurriz zoazinan, beti neurkiro. 'Réglé'. Or Mi 14. Astitz onela<br />

pilotagana / bidera atera neurkiro. "Midiendo bien". Or Eus 421. Gaztezaroko irrika galgatzen zien eta<br />

nexkatoen egarria neurkiro ezten zun. "Ad honestum modum". Or Aitork 226.<br />

neurkitz. � Verso. v. neurtitz. � Neurkitz eta lelo ta olako ere ianari dira. "Versum". Or Aitork 62.<br />

neurkizun (H). � Mesurable, (lo) que se puede medir. "Neurkizun dira elheak, ongi mintzatuko bazare, les<br />

discours, les paroles doivent être mesurés, [...]. Neurkizun dira oraino soilharuko bihiak, les grains du grenier<br />

sont encore à mesurer" H. � Etzuten ezagutu bidea, Zure Itza, Aren bidez egin baitituzu neurkizun oriek,<br />

Neurtzaille orrek, neur-zentzu ori ta neurt-ezaguera ori. "Ea quae numerant". Or Aitork 104. --Handia ahal da<br />

zaharreriaren eta gazteriaren arteko etena? --Ikaragarria, eta neurkizun den muturretik hartuko dut haria.<br />

MEIG IX 63.<br />

neurkoi. � Conciso; medido. � Lizardi, olerkari neurkoia dut irakurgai. Etxde Egan 1954 (1), 16 (cf. nota:<br />

"Gazteleraz 'concisión' dakar egilleak. Itz au zeatzago legoke euskeraz laburkoi esanda"). Ene ustez, Lizardi<br />

laburkoi baño neurkoi zan geiago, bertso ta esaldi bakoitzari neurri doi-doia, estuxea batzutan, zabaltxeago<br />

bestetan, eman-zale baizenun. Ib. 16n.<br />

neurkotiz. "Mojona, tributo que se paga por la medida del vino u otra especie, neurkotiza" Lar.<br />

neurle (Dv, H), negurle (T-L). � (Lo) que mide, (lo) que sirve para medir. "Doseur", "jaugeur" T-L. v.<br />

Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten<br />

mende.<br />

988

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!