Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
Al Norte es frecuente sobre todo en autores labortanos desde Leiçarraga (tbn. en Dechepare) hasta el s. XVIII; su
uso disminuye durante los ss. XIX y XX. En la tradición alto-navarra se documenta en dos promesas
matrimoniales de mediados del s. XVI, en Beriayn, SermAN, Elizalde y Lizarraga de Elcano. La forma neue se
encuentra en un ej. vizcaíno recogido en Balad. En DFrec hay 115 ejs. de neure, 114 de ellos meridionales.
Los autores orientales lo emplean normalmente como anafórico (es decir, con el antecedente en caso ergativo,
absoluto o dativo dentro de la misma oración); los guipuzcoanos lo emplean sin estas restricciones, salvo, al
parecer, los escasos textos anteriores a Ochoa de Arín; los textos vizcaínos más antiguos (poemas galantes,
Betolaza y Capanaga) lo emplean como anafórico y en autores como Micoleta (13v y 14r) y en Acto (55 y 97) se
distinguen siempre ene no anafórico y neure anafórico, distinción que desaparece a partir de Olaechea. En
Lazarraga, excepto en algún caso aislado (neure biotza or daukazu, 1184r), aparece siempre como anafórico.
Neurea-, pospuesto al sust. (Ama neurea, etc.), tiene valor afectivo. Lo hallamos sobre todo al Sur, y a menudo
en vocativo; así lo encontramos en Lazarraga, Moguel (PAb 198), Añibarro (LoraS 44), Zavala (Fab RIEV 1909,
38), Uriarte (MarIl 76), Arrese Beitia (AmaE 38), Azcue (PB 195), D. Agirre (AL 87), Iturzaeta (Azald 68),
Balad (136, V-ger), Oxobi, Enbeita (133), Kirikiño (Ab II 138), Bilbao (IpuiB 85) y Erkiaga (BatB 144). En un
uso no vocativo hallamos bitarteko neurea en Añibarro (EL 1 11), Jainko neurea en Zalduby (RIEV 1908, 418),
aita neurea en una balada vizcaína (Balad 44), alaba neuria en Pello Errota y ama neureari en Erkiaga (Arran
108).
�1. Mi, mío. "Neurea, mien, enea" SP. "Mío, mía" Lar y Añ. "Dans la forme neur, neure, dérivé du biscayen
neu, moi, il signifie généralement mien propre, appartenant à moi-même" H (s.v. nere). "Naure kisa, a mi
manera" Iz Als. "Neure amatxo maittia" Etxba Eib. "Ni neurera ta kitto" Elexp Berg. Cf. TAV 1.10. � Nik N.
neure borondate gustirean boto egiten dot (c. 1520). TAV 3.2.2. Anhitz jendez miraz nago, neure buruiaz
lehenik, / nola gauden mundu huneki hain borthizki iosirik. E 25. Nik Joana i Martin arzen aut neure sposotzat
(Uterga, 1547). ConTAV 5.2.2 (v. tbn. TAV 3.2.6 (1552)). Ematen diodala neure fedea (1557). TAV 3.2.6. Neure
laztanaen amorearren / egin gura dot negar bat. Lazarraga 1143v. Silviak bere niri ezin ukatu eidan neure
remedioa. Ib. 1152v. Begi neureok lausotu. Ib. (B) 1204r. Gauza guziak niri neure Aitaz eman zaizkit. Lç Mt 11,
27 (He, TB, EvL, Samper, Hual, Dv, Ip, SalabBN, Leon ene, Echn, Ur (G) nere, Ur (V), Ol, Ker, BiblE nire).
Bakea utziten drauzuet, neure bakea emaiten drauzuet. Lç Io 14, 27 (Ker, BiblE neure; He, TB, LE, EvS, Dv,
Leon ene, Ol, Or nere). Konfesetan natxako [...] pekatu asko egin dodala [...] berbeagaz eta obreagaz, neure
erruagaiti, neure erruagaiti, neure errua andiagaiti. Bet 12 (VJ 15 neure erruegaiti, El 18 neure kulpas, Oe 15
neure erruz). Neure etseko kea laguneneko sua baño obe da. RS 473. Eskerrak bedere emanen derauzkitzut
neure ahal guztiaz. Mat 241. Eta eman baizinduen zeure bizia ene amoreagatik, neure biotzas eta entraña guzias
oneritzitzen zaitut. Ber Trat 88v. Sententzia larri hunek heriotzeak baiño, / neure baitan izitzen nau haiñitzez
gehiago. EZ Man I 47. Neure baithan bizitzea baino zure baithan bizitzea hobeago dudala. Harb 144. Gastelako
Almiranten miserikordia / bear izan dozu, neure egia, / zegaiti dalako kristiau andia. EgiaK 87. Etzait
egundaiño neure adiskidearen abisuaren kontra egin dudan gauzarik ongi gerthatu. Ax 318 (V 211). Nik egin
dut neure aldetik egiteko zen guztia. Ib. 561 (V 359). Iaungoiko semea, nik ofrezietan deutsudaz neure berbaak.
Cap 123. Iesus neure Iauna izan dila nigaz. Ib. 126. Lehen neur'egitekoen hatse bakoitza baitzautan sortatse. O
Po 49. Neure behiti esne, guri eta gazna athera nezan eta neure xahala gal nezan. O Pr 701. Ez, enaiz geiago
neure, dela bizi naizen, dela hil nadin, ene Salbatzaillearena naiz. SP Phil 538 (He 546 neurea). Adoratzen zitut
neure bihotz oroz. Tt Arima XI (v. tbn. Onsa 78). Promes darotzut eztudala / zure kontra deus erranen, / ez
egiñen eta neurerik / sekulan ez sofrituren. Gç 188. Gauza au ne[u]re iritxian / fundaeta da inbidian. BBizk 6.
Neure Jesu-Kristo, [...] neure kriadorea eta redenptorea, damu det guztiz [...]. OA 145. Zerren amatzen
zaitudan [...] neure bizi guztia [...] baño ere geiago. Ib. 145. Neure buruari ungi behatzen badiot, ezagutuko dut
egundaiño nihork estarotala bidegaberik egiñ. Ch III 41, 2 (SP neure; Mst, Ip ene, Leon nere). Ene osasunaren
firmeza gutiarekin diskulpatu dut neure buruau orai artio. SermAN 1r (Ib. 1r: argi dezala ene entendamentuau
Espiritu Sanduak). Argatik otoitz egiten diot [...] sandu guziei eta neure Aita konfesore orri otoitz egin dezaten
enegatik. El 18s. Neure bildurraz / egizu farre / gaizki mintzatzen ba dut / lotzarik bage. Gamiz 203. Andrea,
elzenas zeure piedade andira ezauturik neure bizitza deungea, esketan euki daizula gaurgaiñik neure kontua.
Urqz 28. Ofrezietan deutzudaz Jauna neure bizitzea, obrak da trabajuak. Arz 63 (cf. 62 Jauna enea da errua).
Oxala eros-ahal baneza zure bizia neurearen gostuz! Lg I 317. Jauna, maite zitüt neure bihotz güziaz, neure
arima güziaz. CatLan 161. Neure biyotzeko pedazubak. Zuzaeta 105.
� (s. XIX). Gaitzgáu eztáiela izán gaitzés, bai onés, Jangoikoaren gloriatáko ta neure salbazioráko. LE Ong
74v (cf. tbn. 74v: penadút nere kúlpes, pero 37v: ni orréna; ori nerea; biók elkarrénak betíkoz amen, y 27v: ala
ére dut esperánza éne Jangoikoan). Neure umiak ez ditut maitiago nik, neure aita ta errija baño. Mg PAb 207. O
ontasun neurri bagea! O neure Aita biotzekoa! Añ EL 1 96. Billatuten dodana da, neure ta beste arimeen
salbazinoia. JJMg BasEsc 218. Neure adiskide betikua ta primia zarialako. fB Ic I 62. Neure adiskide andi baten
kontrakua zan eskatuten euzten juramentuba. Astar II 57. Eguzkijaren berotasunak neure ustez. Ur Dial (It nere,
Dv, Ip ene). Jendek errana gatik guretako elhe, / maitia, trufa nainte zu bazintut neure. ChantP 222. Erakutsirik
neure abilidadea, danak deitu dagiden Blas pintatzallea. AB AmaE 214. Bakotxak bere berri daki, nik neure.
HU Zez 138. Nor dok maite, neure neure orrek? A BeinB 42. Batu gaitezan beti betiko, Elisa neure kutuna. Azc
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
983