Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
neska (gral.; Lcc, SP, Urt II 81, Lar, Añ, Izt 76r, H, Zam Voc). Ref.: A; EI 70, 307; Echaide Nav 230; Iz ArOñ
(moño), Ulz, Als (neskí), To; Etxba Eib (neska, neskia); Gketx Loiola 38; Holmer ApuntV; EAEL 38; Elexp Berg;
Gte Erd 109, 231. � Tr. Documentado en textos meridionales desde finales del s. XVI; su uso aumenta
considerablemente durante los ss. XIX y XX. Al Norte es algo menos frecuente y se documenta sobre todo a
partir del s. XIX (antes en Oihenart, Pouvreau y AstLas (33)). En DFrec hay 145 ejs., uno de ellos septentrional.
�1. Muchacha, moza; chica; en ocasiones aplicado tbn. a las niñas. "Jeune fille" SP. "Muchachona" Lar.
"Zangarilleja, neska zatartsua" Ib. "Neskak alde batetarik, muthikoak bertzetik, les filles d'une côté, les garçons
de l'autre. [...] Gizonki bat nahi zuen, sortu zitzaion neska, il voulait un garçon, il lui naquit une fille" H.
"Muchacha. En R sólo llaman así a la de servicio. En AN, G, L, R, S y en algunas zonas de V es algo mal
sonante, como que las mozas en V tienen un dicho tradicional para replicar a quien las llama así: Neskak Araban,
las mozas en Alava. Ellas se llaman y quieren ser llamadas neskatilla, en cambio en BN-baig neskatilla es
muchacha de mala conducta" A. "La chica de unos 18 años para arriba" Iz Ulz. "Neskí, la moza (de los 14 años
arriba)" Iz Als. "Neskia jaixo jaku. [...]. Neskia ederra zure alabia" Etxba Eib. Cf. Ech 61v: "De donde se saca,
que no es en mi lenguaje andrea el nombre de la mujer, sino otro, que es neskaa y la moza neskamea, que quiere
decir neskaumea, que es, hija de la mujer. [...] después por que pareció que la pronunciación de neskaa era tosca
y al parecer grosera para quien es tan delicada y polida, se quedo solamente para las mujeres ordinarias y de
servicio". Cf. VocNav s.v. nesca y neskaundi. v. neskatxa.
� Neskea zara zu ta ni gizona. Lazrraga 1187r. Neskea ta eskea, nekea ta kaltea. "Moza". RS 274. Neskeak iru
itz egunean ta biak bere kaltean. "La moza". Ib. 374. Indak mika bat orban baga, diada neskea gaxpaga. Ib. 174.
Nola nizaz / motil-gisaz, / ziren, iraganean / zerbitzatu / et'ohatu / neska ororen gainean. O Po 7. Zeren baita
hain haitu, / eta zeren garhaitu / prestuz eta ontarzunez, / berze nesk'oro baitu. Ib. 34. Neska erabilia asturutsu.
O Pr 331. Neska hartzen ari dena saldu doa, galdatzen ari dena da galdua. Ib. 332. Enzunezazu nola geien
neskak, emakumeak eta jende gazteak minzo diren. SP Phil 284 (He 285 neskatxa). Neskak, egiñaz damuturik eta
negarrez gelditu beharrean egin zuen beste lan gaistoago bat. Mb IArg I 245. Dantzarako eske juakozan
andriari edo neskiari, egiten deutsazala milla azinoe ta menio indezente. fB Olg 65. I ezkonduko / az iñondi /
neska aberats / zintzoagaz / lau milla dukat / yaukanagaz. Zav Fab RIEV 1907, 536. Gezurtiari darraizko
gezurtiak [...], neska arinei ergelak. Hb Egia 136. Galai bana artuta / joan ziran bi neska. Ud 31. Burdia ioian
beti irrintzaka / neska atsotuen moduan. Azc PB 360. Enpleatzen ez bada / gazterikan neska, / pasa bearko ditu /
makiña bat kezka. Urruz Zer 102. Nik ikusiko det neska txar orrek aitortzen duan bere pekatua. Ill Testim 13.
� (s. XX). Gixonak eta andra, mutil eta neska, / danak pozez beterik Mireni abeska. Enb 32. Ezkondu zan berau
andiki arteko neska arroputz bategaz. Kk Ab II 72. Bertso berri polit bat / biar nuke jarri, / neska erdi zartuen /
konsolagarri. Tx B III 36. Zutik eta gogo-ernari zegoen neska xorra. 'Fille de champs'. Or Mi 103. Neska bat
Artxilandon / ardi-zain dabila. Etcham 140. Pago bakarti bati neska pertxentaren tankera artu nion. Ldi IL 29.
Mutillekikorik ezer ez nekian neska ezjakiña izanda. TAg Uzt 297. Mutil eta neska / edonundik batzen dira
egitera festa. SMitx Aranz 215. Amaren alegiña baiño gorestenago zun neskame zaar batena, aren aita
bizkarrean eramana baitzun, aurrak neska aundien bizkarrean bezala. "Grandiuscularum puellarum". Or Aitork
226. Mattinek berak aitortzen zizun, nesketarako trakets ta kankallua ez-ezik lotsati ta bildurtia ere ba-zala.
Etxde JJ 119 (cf. infra NESKATARA). Lotsatuta gelditu da nunbait neska, urratsak arindu dituela bistan baizegoen.
Txill Let 32. Neskaren bati errekaua eitxia baño ez-palitzok, laster eingo gendukek. SM Zirik 126.
Neskatillatan artu nai die / neska eldueiri gaiñak. And AUzta 119. Logurea kentzen zion neska batek. Osk Kurl
184. Neska arabiarra txilaba soñean. Anab Aprika 16. Oartuko ziñan, noski, munduan batzuk neska zirala ta
besteak mutil. MAtx Gazt 28. An ibiltzen ziran neska ta mutil dantzan. Salav 41. Neskak pareka dituanak, eztik
zurruta bearrik. NEtx LBB 147. Dantzan asitakuan / neskari ez eldu / ta anima galdu. Uzt Sas 111. Entzun ditut
euskaraz gu bezala mintzo / berexkuntzarik gabe neska ta mutiko. Xa Odol 232. Mutilak gogoko duen neska, edo
neskak mutila, ikusten duenean hango apak eta laztanak! MIH 310s.
v. tbn. ConTAV 5.2.9, 141 (s. XVII). Cb Eg III 361. AA I 543. Gy 271. Bv AsL 143. Xe 216. Otag EE 1884a,
123. Elzb Po 208. Apaol 81. JanEd I 104. Moc Damu 26. A BGuzur 148. Echta Jos 178. Iraola 15. Ag G 304.
EusJok 18. ArgiDL 128. Muj PAm 36. Alz Bern 52. Ox 182. Barb Leg 129. Laux AB 84. ABar Goi 56. EA OlBe
111. JAIraz Bizia 18. Zerb Azk 30. Mde Po 17. Erkiag Arran 137. Bilbao IpuiB 236. Arti Ipuin 77. Basarri 164.
JEtchep 51. Ugalde Iltz 41. Larz Iru 108. BEnb NereA 232. Ibiñ Virgil 116. Alzola Atalak 39. Mattin 138. Lasa
Poem 104. Berron Kijote 181.
� (Usado para expresar el sexo de la recién nacida). � Ala andrea ditxabaga / sortu bazan neskaetan! Lazarraga
1197r. Bi haurrek, muthikoak eta neskak, sorthu beharko zuten egun bertsuetan. Hb Egia 11. Esan eiskuzu
mutilla ala neskea ixango dan argitara urteteko dagon seintxua. Kk Ab I 27. Sei haur ukan zituen, lau mutiko eta
bi neska. JEtchep 53. Desiratzen dut etor ditezen / neska eta mutikuak, / osagarri-dun, umil ta goxo, / ait-amak
idurikuak. Mattin 77.
� (Como segundo miembro de comp.). � Ekusten dugu otoitz eta debozi fundamentuzkorik beinzat egiten ez
dituen andre neska, ispillu ta apainket ta erakeri dela. Mb IArg I 374. Dantza zoro baten arabil, / usu aldatuz
jolas-neska. NEtx LBB 248.
� (Mg PAbVoc 226, Dv, H). "Por eso no quieren oir las honestas doncellas neska o neskia, moza, sino
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
966