Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
nigarte. EZ Man I 55.
negartegi. � Purgatorio (?). � Iltako zuk adierazten dezun oiken animak daudezkien ta beste asko dauden
negartegiko ikuskizunetan sinizten dezu edo ez. Iñarra Ezale 1897, 346a. Baldin bazaude muzin begira / larri
gabiltzan negartegira. Inzag EEs 1912, 212.
negarti (V, G, AN, Sal; Lcc, Lar, Añ, H, Zam Voc), nigarti (L, BN, S, R; SP, Urt I 299, Lar, Dv, H). Ref.: A
(negarti, nigarti); Etxba Eib; Elexp Berg. � Llorón, (el) que llora; desgraciado. "Flebil" Lar. "Guacharo, llorón"
Ib. "Huerco, llorón" Ib. "Haur nigartia, enfant pleurard, qui aisément et souvent pleure. [...] Gathu nigartia, chat
qui ne se tait pas de miauler après son manger" H. "Ume negartixa izan zan txikittan" Etxba Eib. AxN explica
miaua (360) por negartia. � Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII. Al Norte se encuentra en
Haramburu, M. Dassança, Hiribarren y Prop. Hay negarti en los textos occidentales y nigarti en los
septentrionales y alto-navarros � Maria Madalena bekhatore nigartia. Harb 236. Idi begi nigartiak nola behar
diren sendatu. Mong 592. Aurren batzuek algera ta aur motel, negartiak txitxia ta paparekin engañatuko
gaituztenak? Lar Fueros 48. Nor dire nigartiak? Añ CatAN 66 (tbn. en Legaz 53; Añ MisE 115 negarti). Zori
onekoak negartiak edo negar egiten duenak. AA I 624. Jesusen ikasle eta andre negartiai otseginda Tabita
biztua eta sendatua eman zien. Lard 497. Ez du balio mintza gaiten Brahmaren nigarrez gaizkien ondotik.
Beldurtzeko zen haren aurkitzea eskaile eta nigarti guzietan. Hb Egia 58. Ez dut deusik aditzen, uso tortoila
baten khorroka nigartia baizik. Prop 1902, 108. Lurrari daragio ots negartia. Ldi BB 128. Sukarretan aitu zan
Uda, jaun gorria / otzikaran utzirik seme negartia. Loram Y 1933, 339. Ardi bat [...] idoro baitzuten marraka
negartiak egiñaz. Etxde JJ 10. Ume negartieri erregiak eztetse kopiñik pe ekartzen. SM Zirik 89. "Aita! Aita!"
egin zuan ume-abots negarti batek. Osk Kurl 30. [Urretxindorra] bein ta berriz asten da bere kanta negartian
zabaldi guztia intziriz beteaz. Ibiñ Virgil 117. Begi negartiak. NEtx LBB 250. Zuk nere egun negarti aiek, eredu /
zenituan artu. Berron Kijote 26. [Chaplinen zinema] beti izan da negartia, farre-algara eta negarra elkarrekin
nahasiak ibili dira. MIH 318. Zerbait betiko galdu izanaren minaz negartiak eta lantu jotzaileak nagusitzen dira
euskaltzaleen artean. In MEIG VI 37. v. tbn. DurPl 50. EE 1882c, 449. A BGuzur 110. Ayerb EEs 1917, 80.
Zait Plat 30.
� (Tema nudo, usos advs. y predicativos). � Ala nindebila nigarti ta beldurrak (298). LE-Ir. Lau aldiz ganbiatu
zen gorphutzez. Ikusi zen aldiz lohi, nigarti, bele, izkiribatzaile. Hb Egia 58. Maitaleenak asperkorrak dira,
ederrenak itxusi, zoriontsuenak negarti. Ag AL 113. Olakoarentzat olerkari izatea negarti izatea da bear ba da.
Or Y 1933, 407. Eguzkirik ezpalitz, tira, baiña ba-dago, ta ala ere beti negarti. Vill in Gand Elorri 16. Pago zar
biak beren bakarra / aitatzen dute negarti. NEtx LBB 254. v. tbn. Bil 135. AB AmaE 408. Echta Jos 30. Enb
106. BEnb NereA 186.
� Plañidera. � Penitente oneei, leleengo graduban egozanian esaten jakeen negarti edo lutudunak. JJMg
BasEsc 271. Urrakaren illetak (obispo ta abade ta monagillo ta negarti eta guzti). Lek SClar 138.
� Chirriante. � Txakurra lasai dabil, / gurdia negarti. Or BM 100 (tbn. gurdi negarti en Ibiñ Virgil 105). Gurdi
zahar negartiak baino kurrinka eta karranka gehiago dario. MEIG II 69. � Urezko sarats aundi / negarti /
zorionezko / zabal baten antzean. Gand Elorri 139.
negartsu (BN-baig ap. A; Lar, Añ, H), nigartsu (Arch VocGr, H), nigarzu (Dv y A, que citan a Oihenart),
neartsu, nigarratsu. � Llorón, (el) que llora; desgraciado; lacrimoso. "Lagrimoso" Lar y Añ. "Arren bada
Iongoikoa, zuk nauzun urrikari eta barkha diozozu falta nigartsuari, [...] pécheur qui verse d'abondantes larmes"
H. Cf. MIH 247: "Horrela Oihenart, [...], maiz agertzen zaigu 'nigarzu' Bilintx romantiko-kumea bezala". � Tr.
Documentado al Norte desde el s. XVII y al Sur desde el XVIII. La forma nigarzu se encuentra en Oihenart y
nigarratsü en Eguiateguy (junto a nigartsü). � Hunela hasi zitzaien / nigartsuei mintzatzen. EZ Noel 116. Ezta
zer fida, ez zeru izarzuan, ez emazte nigarzuan. O Pr 165. Gaiza egiazki nigarratsü da nola griñaldiek dien gure
bizia thurmentatzen. Egiat 232 (161 nigartsü). Ze begi errukitsuaz ta negartsuaz begiratu eutsan bere seme
maiteari! Añ NekeA 257. Akaso esposoaren adiskideak daizkea ebil aflijitrik edo neartsu esposoa aiekin dagon
artean? Samper Mt 9, 15. Amantalaz igozten ebazan beren begi negartsu ta gorrituak. A BeinB 39 (v. tbn. Ardi
122). (Ekhiak ditu) hürrúnt eraziko aspaldian zelü zolan diren odei nigartsiak. EOnAlm 27-4-1906 (ap. DRA).
Begi eder-negartsuaz / beti maiteki begira / eskuan dun gurutzari. Jaukol Y 1933, 28. Edazue eta... entzun hoin
beltz eta nigartsu / itsasoko aldetik heldu den marruma. Iratz 112. Zokotik irten bearra / ibar negartsu ontara.
"De lágrimas". Or Poem 555. v. tbn. BOEanm 1294 (Mt 9, 15). Mg CC 237. Ag AL 167.
negartto (H (L)), nigartto (H (L)). � Dim. de negar. v. negartxo. � Goibel dagola... / Bertzetan nigartto bat
yausten zaiola... / Zer zaio axola? Elzb Po 191.
negartu (Lar, Dv (s.v. negarrarazi), H), nigartu (H). � (Aux. trans. e intrans.). Llorar, deplorar, lamentar;
convertir(se) en llanto. "Llorado, negartua" Lar. "Zuhaitz batzuek arthikitzen duten izerdia, idortzean nigartzen
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
931