Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
56. Erlisione naturala baizik etzuelakotz onesten, debekatu zeien bertze edozoinen erakustea. JE Bur 43. Ikusiko
al dituzu zu baño beeragokorik anitz, bertsolari "naturala" besterik iristeko gauza ez dirana. Ldi IL 109. Abots
meheaz egin beharrean, bere abots naturala athera ta [...]. Osk Kurl 184. Lehen jokoa atera ondoan kartak bere
ordenamentu naturalean geratzen ziren. Arti Ipuin 67. Izaki pentsalari onek baditu bere joera eta yoranak,
kontuan artzekoak, gorputzaren legeak bezin naturalak eta jatorrak direlako. Vill Jaink 120. Eztago Moralik.
Giza-oituren historia natural bat; emen eztago besterik. Ib. 80. Zientzia natural, positivu eta zeatz oien
mozkorrak eta zorabioak artua. Ib. 36. Ez dira gertaera usuak hizkuntza bizi eta naturaletan. MIH 106.
v. tbn. Hm 195. Tt Onsa 15. ES 117. CatLav 126 (V 68). He Gudu 53. Gy 104. Lap 34 (V 19).
� (Precedido de barau; ref. al ayuno que se guarda desde medianoche hasta comulgar). � Barur naturala da
eguna hasten delarik gauherditarik gauherditara, noiz ere nehork ezpaitu deus hartu. Tt Arima 50s. Baraur
naturala edo ezer bere artu baga egotea. Cb CatV 75. Zer aditzen da komulgatuko danak eraman bear duen
baraur natural edo oso osoaren izenez? Mg CC 228. Gauberditik orduraño baru naturalean egotea. Añ CatAN
55. v. tbn. OA 72. Iraz 59. AA I 427. JJMg BasEsc 66. CatLlo 71. CatLuz 37. CatUlz 44.
�2. (V-gip, G-azp, AN-gip, B; Dv). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 233. Natural; auténtico, como es debido.
"Naturel, franc" Dv. "Auraxe dok personia naturala" Elexp Berg. "Aura ziero naturala dok olako gauzak
eitteko? Arek erozer gauza, eztok persona naturala ta" Ib. "Zakur au ez da naturala (V-gip, B), zakur au ezta
arront naturala (AN-gip), txakur au antzemanda dago, ez dela oso naturala (G-azp)" Gte Erd 233. � Zu izan
zara, eta izanen zara, euskaldunen ohorea, habea, iabea, sostengua eta kantabres fina, naturala eta egiazkoa.
Ax 5s (V 2). Zapataiñaren lenguaia phoz eta naturala, / gustaturik bankerari, baderro berehala: [...] Gy 80.
Fronterizo oriek / naturalak dira. Bordel 150. Asko alditan aitu izan det / txit ona dala berori, / naturala ta
formala zana / antziñan nion igerri. Tx B 163. � (Adv.). "Natural, sin afectación. Oso natural egon die
ezkonbarrixak" Elexp Berg. "Monzon ezautu giñuan, orrek eitten zeben euskeria natural" Ib. � Eskuara
orthografa arras natural ezartzeko [...] behar laitekela segitu izkiribatzeko molde hau: [...]. MarIl XV. Juan
Bautista Gaztelu, / orra laugarrena, / iñork inkurriyorik / ez du orrena, / natural juntatuta / labak elkarrena.
AzpPr 112. Despreziyorik ez du / jaun orrek merezi, / sentidubak natural / ditu adierazi. Ib. 110. Ari-jabia
ibillitu zan / natural eta seriyo. EusJok II 90. Asi ziran ta Atxunberri au / natural degu ikusi. EusJok 93.
�3. (V-gip, G-azp, AN-gip, B). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 233. Natural, normal, lógico. "Naturala dan moduan,
kokoteraiño jeuan iñon bendian egoten" Elexp Berg. � Errazoa da naturala / neure aoaz dasadala / itaundu
jatan kasua. Lazarraga (B) 1183rb. Gauza naturala da animale orori, bere biziaren maite ukhaitia eta haren
konserbatzia. Tt Onsa 152. Sentimentuba artutia txaarto egiten deuskubenian, naturala da, ta ez da berez
pekatu. JJMg BasEsc 183. Naturala dalako artutia naibagia adiskide edo senideen eriotzeetan. Ib. 270. Neretzat
hori zeharo naturala zen pentsatzea, ba bueno, jendearen joerak gauzak erabakiko zituela. MEIG IX 76.
�4. Natural (de). � Eze ni nazala Marsellako naturale, eta ene izena da Clarian. Lazarraga 1147v. Ni nas
emakume triste bat, Ejiptuko naturala. JJMg BasEsc 239. Elorrioko naturala da / Balentin Berriotxoa. Xe 369.
Urrustil da Azpeitiya, / Jose bertako naturala da. EusJok 139. Au Zumaiako naturala da, / bertan jaio ta azia.
EusJok II 68. v. tbn. Tx B I 137.
�5. + naturale. (Sust.). Forma de ser, naturaleza. v. natura, izaera. � Jaungoikoak eman ziran naturalak
eragin dit pekatu. OA 135. --Nola gara aren Seme? --Zergatik berak eman zigun naturalearen eta graziaren
izatea. El 42. Bere natural on egokiagatik, bere gurasoakiko ta beste guztiakiko txitez estimagarria izandu zan.
Cb Just 87. Persona aserrekorrak alegiña egin oi badu bere kondizio, humore edo natural gaiztoa eskuratzeko.
Gco II 49. Bere bizitasun edo natural aserrekorra. Ib. 49.
- NATURALEZKO. Natural. � Gauza gusti oneetan dakigu eztaguana berezko edo naturalezko eztan gauzarik.
Astar II 41.
- UR NATURAL. v. ur.
naturaleza (Lcc, SP, Urt I 114, Lecl, Dv). �1. Naturaleza, forma de ser, carácter. Los testimonios de los
lexicógrafos son ambiguos y pueden corresponder a cualquiera de las dos acepciones. � Tr. Documentado en
todos los dialectos; en el s. XX sólo se encuentra en CatUlz (16), Leon, Xalbador y Lafitte. En DFrec hay 5 ejs.
� Iainkoa baithan eztela edireiten Iainkotasun bat, izaite bat eta naturaleza bat baizen. Mat 39. Arenganik
baitugu geuren naturaleza eta gauza guziak. Ber Doc 128v. Halako naturaleza du bekhatuak, non uste baitut
ezen eztela nehor ere [...] bere gaixtakeriak unhatzen eztuenik. Ax 464 (V 301). Gizonaren naturaleza errazki
erorten da bere afekzione onetarik. SP Phil 501. Zeren hirur presuna hek ezpaitute naturaleza bat baizen. Arg
DevB 236. O Jainkoa, zeiñaren naturaleza baita miserikordiaren egitea eta barkhatzea. Gç 55. Naturaleza eta
grazia hagitz dire diferent. "Natura". Ch III 31, 5 (Leon naturaleza). Naturaleza, ungira bethi uzkur eta gaizkira
bethi lehiatsu denaren borthitzteko. He Gudu 31. Izatezko edo bakoitzak bere naturalezako duen erretorika. Cb
EBO 40. Semeak bakarrik gizonen naturalezea edo izatea artu eban. Cb CatV 70. Gure zentzuak entzuterat, gure
naturalezaren eta nahien arabera bizitzerat. Lg II 213. Nosbait zetan edo atan olgetia, naturaleziak eskatuten
dabena da. fB Olg 11. Ordikerijak kanseetan dau naturalezia ta laburtu bizitzia. JJMg BasEsc 209 (v. tbn. 200).
Geure naturaleziari berez jagokazan gurarijak bere errazoiak neurtu ta zuzendu biar ditu. fB Ic II 252. Baditu bi
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 905
mende.