Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
lot goizetan eta arratsetan. Ib. 592.
natre. "(S-saug), tout à fait. Natre üdüri tützü, ils se ressemblent tout à fait (béarn. natre)" Lh.
natreki. "(S-saug), exactement" Lh.
natroi. � Natrón. � Kimika-azterketa bidez beroien aztarrenak arkitu ahal izan dira momietan, eta illobitan,
berriz, natroiez beteriko murkoak. Etxde Egan 1961 (1-3), 95.
natsa. v. natza.
natsa. v. natza.
natu (V-m, G ap. A; Lar, Mg Nom, Añ (G, AN), Izt 70r, H (V, G)), nato (Izt 70r, H). �1. Mancha, tacha; peca,
mancha de la piel. "Mancha", "pinta, señal, mancha" Lar y Añ. "Immaculado, naturik bagea" Lar. v. 1 nota. �
Da gure infantea biotz garbi zalea, / apareja bekio etse nato bagea. Acto 380. Tximurtxi natu edo zetaka
gorritubak agertuten dira alango tximurtxituben sama, beso edo gorputzian. Mg PAb 179. Gure anima grazijaz
apaindutakuaren edertasuna izanik aiñ arrigarria, natu edo mantxaak urteten dabee ezañaguak beragan, erropa
guztiz zuri edo garbi baten legez. JJMg Mayatz (ap. H). Aur batzuek naturikan batere etzeukatenak. Ur Dan 1, 4
(BiblE akatsik gabeak). Apaizak larrugorriko natua ikusi egingo dio. Ol Lev 13, 3 (Dv, Ur legena, Ker, Bibl,
BiblE zauria). Legen-natua iñorengan aurkitu ezkero. Ib. 13, 9. Suge gaizto bat bularra iasota bizkar ezkatatsua
ta natu aundiz orbandutako bere sabel luzea edatzen dituena. Ibiñ Virgil 103. �2. (Mala) inclinación, naturaleza.
� Inklinazino edo natu gaistua. Mg CO 219 (CC 148 inklinazio). Ipui onek dio gazte uzu, natu txar ta aziera
gaiztokoak berandu, nekez ta askotan iñoiz ere ezi ezin dirala. VMg 86. � "Malmutza, taimado; natua, genio"
VMg 67. � Auan bat, biotzean beste bat da gizon malmutz ta okerren natua. VMg 67. �3. nato (V-ger ap. A).
"Corteza exterior de la nuez" A. � "Mancha producida por esta corteza" A.
natudun (Añ (G) � A). � "Pecoso" Añ. � Baña larruko natua zuri izanda ere, inguruko larrua baño sakonago
ez bada, [...] apaizak natuduna zazpi egunez bereiz baztertuta euki beza. Ol Lev 13, 4 (BiblE gaixoa). Natua
larruan edatzeke beltxundu bada, natuduna garbi aitortuko du. Ib. 13, 6.
natugarri. "Propre à tacher ou que l'on peut tacher, souiller" H.
natukizun. "Natukizuna, -kidina, qui est à, que l'on doit tacher" H.
natura (Urt I 257, Gèze). �1. Naturaleza, carácter, ser; manera de ser. "Nature" Gèze (puede tbn. corresponder a
la 3. a acepción). v. izaera (2). � Seme honak anhitz daidi amaren amorekatik; / gure natura haritu du zutan
amoraturik. E 111. Zeren gizona baita hanbat natura fierretako eta korrunpitutako. Lç Adv *** 2r. Zeren haién
lehen naturá abolituren baitate berze statu batetan resuszita ditezenzát. Lç Ins c 6v. Naturaren arauaz, legez eta
ethorkiz dakiguna: bat bederaren barrena, konzientzia. Ax 420 (V 272). Natura dibinoa / edo Jainkotasuna. Gç
212. Natura korrunpituaren indarrak bethi borthizten baitu gaizkirako usantza. He Gudu 87. Natürak plazer
hartzen dü adixkide eta askazi hanitx ükheitiaz etxe hunetik. Mst III 54, 6 (SP, Ch naturaleza, Ol etorkia). Pare
gabea bethitik izatu da asmu hori, / indar ganak itzultzeko natura hebaiñari. Gy 76. Erakutsiz badirela hiru
presuna Yainkoa baithan eta natura bera dutela, ez du adimenduaren kontrakorik deus erraten. Hb Egia XII.
Badire Jesu-Kristo baithan bi natura: Jainkoarena eta Gizonarena. CatJauf 56. Gauzen naturaren arauko
zelakotz da gertatu berpizkunde hori. Mde Pr 205. v. tbn. Arg DevB 241. Tt Onsa 151. CatLav 29 (V 22). He
Gudu 154. Zby RIEV 1908, 207. Natüra: CatLan 36. UskLiB 42. CatS 25.
�2. Natural (de). � Desir hura konplitu du Garaziko naturak / eta haren adiskide orai Bordelen denak. E 261
(cf. MEIG V 33 desir hura konplitu du Azpeitiko naturak).
�3. Naturaleza (universo físico). v. izadi. � Naturaren kursu guzia gidatzen eta gobernatzen duena. Lç Ins C
1v. Naturaren kontra egiten den haragizko bekhatua. Mat 30. Ezen gordea daduka naturak erregela / zeñetarik
ez baitaite nihola errebela. EZ Man I 109. Zer ere baitu Naturak / kruelik bere baithan, / ikhus dezan Kreaturak
/ kreatzaillea baithan. Arg DevB 196. Noiz ere herioa ethorririk naturari zor diozuna pagatuko bai duzu. Brtc
264. Natura zuretzat ezta xuxena, / egiazki, baina bai amaizuna. Arch Fab 93. 'Natura non facit saltus', ots,
naturak eztizu ezer egiten iauzika. Zait Plat 25. Histori-aurrekoetan diharduena ezin dabilkeela [...] natura eta
kulturaren arteko bitartea zabaltzen. MEIG VIII 63. En DFrec hay 72 ejs., todos ellos meridionales. v. tbn. Harb
285.
�4. Natura (órganos sexuales). � Idiak bere natura edo pitxoa gogortua duenian zer egin behar den. [...] Aski
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
903