Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
lotzen ohi dira, [...] les déchirures et fentes du talon" H. v. ESKU-MANDO. � Beha, bertzalde, laborarien
beren aztaparrer: ondar neguko mandoak erhi arteetan idekirik, odola dariote gaizoek! JE Bur 31.
�3. "Tierra que se desprende. Mandoa erori da (BN-baig), ha caído la tierra" A.
�4. "(L-ain), madre que cría durísimamente a sus hijos" A.
�5. "Borrachera. Mandoa arrapatu, emborracharse" Asp Leiz2.
�6. "Zurezko mando, chevalet servant à scier le bois (Lf)" Lh.
II (Adj.). �1. (L-ain, BN-ciz ap. A; VocBN, H). "Erle, listor mandoa, abeille, guêpe ouvrière. Aihen
mandotikakoa denak eztu mahatsik ekhartzen, la tige qui vient du vieux tronc (non d'une tige de l'année
précédente) ne porte pas de raisin" H. � Kofoin batean dira andre bat, arrak eta mandoak. Dv Lab 294 (v.
erlemando).
�2. Avaro, ruin (?). � Senharra da emazten Yainkoa, behar dute maitatu [...] izanik ere maingu, zikhin, mando,
hordi eta lohi. Hb Egia 64. Gazte fundibitailak, zahar mando edo zikhoitzak. Ib. 36 (v. infra MANDO ZAHAR).
�3. (AN, L, BN, S ap. A; Dv). "Dur à la fatigue, insensible du côté du cœur" Dv. � Oraiko jaun kasko zut
batzuek eman lezakete dituztela begiak itsu eta bihotza mando. SoEg Herr 20-5-1965, 1.
�4. (V, G-bet). Ref.: A; Zt. Grande. "Uso mando, paloma grande. Etxe mando, una casa muy grande. Se usa en
contraposición de zorri 'pequeño', cuya significación primordial es la de piojo" A. "Lau erroko sustrai mandoa
euki dau nire matraillagiñak (V), mi muela ha tenido un raigón enorme de cuatro brotes". Ib. s.v. erro. � Gau
artatik arrezkero, iru egun mando iraganak ziran. Erkiag Arran 94. Tantai-mando itzelez basoak beterik egonarren.
Akes Ipiñ 8.
�5. (S ap. Lh; H, Foix ap. Lh). Desmochado, sin cuernos. Cf. manddo. v. ARDI-MANDO. � Badütü ahari
manduak, badütü ahari adardünak, badütü arthantziak; badütü axurdünak. Eskual 25-6-1908, 3. Bi ardi gorri
zerratuak, biak mandoak. DRA. � Kadira maingu, kikera mando, zatain mehatu, bertz koskatu [...]. Herr 13-10-
1960, 1.
�6. (V-gip ap. Etxba Eib; H). Híbrido. "Zerri mandoa, cochon produit d'un sanglier et d'une truie domestique"
H. "Asto arran eta biorran umia, aber mandua" Etxba Eib. Cf. manddo (4). � Hitz mando edo xinitreak
(hybridae deritzaten odol-nahastu oiek) urriago, bakanago erabili bear dira. EG 1956 (11-12), 53.
- ARDI-MANDO. "(BNc, Sc), carnero y cabra desmochados o desprovistos de cuernos" A.
- EDO MANDOAK ADAR. "(S; Foix), coûte que coûte" Lh. "Edo mandoak adar, cueste lo que cueste" Herr
(ap. DRA).
- MANDA-GURAIZE. "Manda-guraiza (Gc), tijeras que se usan para esquilar machos" A. v. mandartazi.
- MANDA-JOARE. "Manda-gare (B), cencerro grande que cuelga del macho último de la recua" A. v.
mandarran.
- MANDA-KAMIO (G-nav ap. Ond Bac). Calzada. v. mandabide.
- MANDA-LORE (BeraLzM), MANDA-LORA (Vc ap. A). "Flores blancas que crecen en los ribazos" A.
- MANDA-MAHATS. "Mandamaats (G-nav), uva de granos muy grandes" A.
- MANDA-MUTIL (V-arr-oroz-m, Gc ap. A). "Zagal" A. � Lau morroi zaldizkoak eta iru manda-mutil
oiñezkoak. "Mozos de mulas". Berron Kijote 63.
- MANDA-TRESNA. "(V-ger, B), arneses, aparejos del macho" A. � Uztarri au erabiltzekotan, abere bakoitza
bere manda-tresnak ere eraman bearra du. Garm EskL I 124.
- MANDA-USO. "Esaterako, erdeldunak 'paloma torcaz' eristen dautsoen usua, euzkeldunak iru aldratan
bananduten dogu. Nagusijari (andijenari) mandausua (mando-usua) esaten dautsogu" Altuna Euzk 1930, 470.
- MANDOA BOTA (AN-larr ap. Asp Leiz2), MANDOA EGIN (AN-gip ap. Gte Erd 68). Vomitar.
- MANDOAK HIL. "Echar un jarro de agua fría, mandoak il; litm.: matar los machos (V)" A EY III 241.
- MANDOAK HILDA (V-ger ap. A; Otx Voc). "Mandoak ilda dago ori (V-ger), ése está abatido de tristeza;
litm.: está (como si se le hubieran) muerto los machos" A. "Manduak ildda (V-ger), abatido, cariacontecido.
Pelotakea galdu dabe ta manduak ildda etorri dira, han perdido en el juego de pelota y han venido abatidos" Otx
Voc. "Quedarse abatidos, mandoak ilda gelditu; litm.: quedarse con los machos muertos (V-ger-m)" A EY III
237. "Mandoak ilda dago, está triste; litm.: está que se le han muerto los machos (V-ger)" Ib. 345. � Ene
morroe gixagaxuok, ebaindduta, umatuta, ziatuta, eiota, manduak ildda ta zutunik egoteko be ozta-ozta
bakandereagana juan biar ixan eben. Otx 36. Guztizko atsekabe aundiz jausia, mandoak ilda, eratsia, isilik.
Erkiag Arran 159. Gau aretako orduak, ordikeri bage emon ditu, apal, mandoak ilda lez. Erkiag BatB 159.
- MANDO-ANDA. "Litera" Otx Voc. � Mando-andea gertu eragijezu otseñai ama-semiok euren baserrira
eruateko. "Lettica". Otx 181. Bakaldunak aginddu ebanez, mando-andetan eruan zittubezen euren basoko
legorperagiño. Ib. 183.
- MANDO-AHO. Bocaza. � Mando-aho alimale bat hirriz kirrikan idekitzeko. Barb Piar I 169.
- MANDO-ARRAIN. "Banchus, mandarráña, mandoarráña" Urt III 254.
- MANDO-BABA (V-m, Sal ap. A). "Habas grandes que se dan de alimento al ganado" A.
- MANDO-BILO. Cártamo. v. mandabelar. � Konkortua mahats ondoen artean, hainbertze arrosorio-belhar,
mando-bilho, ardi-mihi eta bortxainen haintzurrarekin edo eskuz atheratzen. GH 1926, 99. Gure asko
pentzetako mando-bilho eta halga-belharra. Gazte 1957 (Mayo), 5 (ap. DRA).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
89