Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
nik izan / naiz dala orain ta gero. Ill Testim 17. Uda ta negu abesten zendun, / naiz lorak eta edurra. BEnb
NereA 79. Naiz oker eta zuzen ibilli / askoi ez dausku ardura. Ib. 89. � [Euriak] aurrean artu duan guztia
badarama, naiz etxe, zubi, bide ta baratz. Munita 20.
- NAHIZ ETA (naiz da V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg). a) Aunque, a pesar de que. "Naiz da arrixa, ez dot
galduko nik gaurko erromerixia, aunque caigan piedras" Etxba Eib. "Or beiñ betiko esanda: ezetzian nago naiz
da ill! [...] estoy en mi negativa aunque me maten" Ib. � Tr. Documentado en autores meridionales desde finales
del s. XIX. Si va seguido de vb., éste es por lo gral. un participio, salvo algunos ejs. de forma vbal. con suf. -(e)n
o prefijo ba-, en EusJok, Orixe, N. Etxaniz, Basarri, B. Enbeita, Aresti (MaldanB 215 naiz ta), Uztapide y
Berrondo. En DFrec hay un ej. de nahiz eta, 9 de na(h)iz-ta y 8 de na(h)izta. � Euki dot eskuetan sarritan
txoria, / naiz da ez izan neuk nai besteko andia. AB AmaE 278. Egia, egia da beti, naiz ta edozeiñek esan. Etxeg
in Ag AL 5 (49 naiz da; G 54 naiz ta). Naiz-ta gizon batzuek / ezpadute ikusi, / arek bezela jotzen / guk eziñ ikasi.
EusJok II 162. Eurak be negarrez asi, naiz-ta gogo barik. Otx 170. Naiz eta, noiz-bein [...] arnasez ziteken ari
[...]. Or Eus 194 (v. tbn. Aitork 219). Naiz-eta eskale zarrastakoa izan, etzan biotz txarreko gizona. TAg Uzt
211. Arratsalde on guztioi, naiz ta egualdiak lagundu ez digun. NEtx Antz 13 (v. tbn. 78). Naiz ta gelditzen
bazerate ere / zillar da urrez beterik, / an ez dezute iñoiz izango / emengo lagun arterik. Basarri 137 (v. tbn. 20).
Onela gertatu oi zaigu geienetan, naiz eta askok eta askok ez oartu. Zait Plat 85 (105 naiz ta). Bada munduan
gosez iltzen denik, naiz ta janariak izan. Vill Jaink 150 (79 naiz eta). Naiz-ta gorputzez osasuntsu, etzan luzaro
bizi izan. Onaind in Gazt MusIx 146. Naiz-ta baldin banego / urrez gañezturik, / zure babesik gabe / ez daukat
bizirik. BEnb NereA 265 (v. tbn. 164). Etxe abek, naiz-eta kaletik aparte xamar egon, etzuten terrenorik. Salav
18. Nunbaiten asi bear lanian, / jornal ona irabazten, / ura bizitza zoriontsua, / naiz-ta ez dan aberasten! Uzt
Sas 189 (291 naiz-eta). Ez zuala erantzun-bearrik izango, naiz-ta danak iltzen bazituan ere. Berron Kijote 54.
Ori bera egin zuan bentariak ere, naiz-ta beste asmo batekin. Ib. 180. Lur landuan, nahiz eta erdizka eta exkax
landuan, aisago ereingo dugu. MIH 288. Hango apak eta laztanak, elkarri oratuta, nahiz eta igande eguerdian
herriko plaza nagusian aurkitu! Ib. 310s.
v. tbn. EusJok 121. Gand Elorri 170. Anab Aprika 34. Lab SuEm 174. Lasa Poem 90. Naiz ta: Urruz Urz 12.
KIkV 72. Enb 51. Laux AB 89. Kk Ab II 98. EA OlBe 53. Zait Sof 25. Munita 154. Erkiag Arran 26. Bilbao IpuiB
43. Etxde AlosT 43. Ugalde Iltz 57. Osk Kurl 144 (-h-). SM Zirik 105 (23 naiz da). Ibiñ Virgil 34. Naiz da:
JanEd I 69. And AUzta 143. Etxba Ibilt 456.
� (Con arren). � Zugatz zar bati naiz-ta adarrak / asi arren igartuten, / ekaitz artian ibilia da / bere frutuak
emoten. BEnb NereA 238 (v. tbn. 170).
b) O (conjunción no disyuntiva). � Zirgillo eta esku-kateak, / naizta beste agiriak / eliz-barruko ormetan zintzil,
/ uzten zituzten guziak. SMitx Aranz 92. Motoa naiz-ta automobilla. MAtx Gazt 65. Bazenekin, bearbada egi au
zure senide naizta lagun zarragoak esanda. Ib. 16.
- NAHIZ... NAHIZ... (G, AN... ap. A; SP, Ht VocGr, Lar, Añ, Dv, H). Bien... bien..., sea... sea...; tanto... como...
"Nahiz aitzinean, nahiz gibelean, soit devant, soit derrière" SP. "Soit, ou" Ht VocGr. "Sea ésto, sea esotro, naiz
au, naiz hori" Lar. "(A) diestro y a siniestro, [...] naiz eskui, naiz esker" Ib. "(En lo) mucho y en lo poco, naiz
asko, naiz gitxi danean" Ib. "Atrochemoche, [...] naiz oker, naiz zuzen" Ib. (tbn. en Añ). "Hora sea ésto, hora
esotro, naiz au dala, naiz hori" Ib. (tbn. en Añ). "Nahiz bata, nahiz bertzea, soit l'un, soit l'autre" Dv. "Nahiz
hotz, nahiz bero, soit chaud, soit froid. Nahiz egin dezazun irri, nahiz nigar, [...]" H. "Comme conjonctions
disjonctives, les anciens employaient biz... biz..., soit... soit; nahiz... nahiz..., soit... soit..., qui correspondent à
edo... edo..." Lf Gram 396. � Tr. Documentado al Sur desde Lazarraga y al Norte en autores septentrionales (no
suletinos) de los ss. XVII y XVIII y en Elissamburu (PAd 59). En los textos meridionales (tbn. en Etcheberri de
Sara), cuando va seguido de vb. (sin tener en cuenta los ejs. del tipo nahiz dela..., nahiz den... recogidos en sus
correspondientes apartados), éste puede ser un participio o una forma vbal. (bien de indicativo o de subjuntivo)
provista de suf. -(e)la; cf. sin embargo naiz [..] begit en Lazarraga. En textos septentrionales hay tanto formas de
subjuntivo (tbn. en Zaitegi (Sof 186)), como de indicativo con suf. -(e)n. Se documentan tbn. algunos ejs. de
imperativo en Leiçarraga, Etcheberri de Sara y Bilintx, y de forma vbal. con prefijo ba- en Guerrico y Zaitegi.
� Zeruetan eta lurrean diraden gauza guziak, bisibleak eta inbisibleak, nahiz biz tronoak, nahiz dominazioneak,
nahiz prinzipaltasunak, nahiz puisanzák. Lç Col 1, 16.
Nik eztot galduko esperanzea; / alferrik izango da kurelago, / naiz beaza begit, naiz alago. Lazarraga (B)
1153vb. Daminda sabela betez betez, naiz batsez, naiz satsez. RS 99. Idukitzak ere ezertan hek gauza ukituak, /
nahiz tresnak diren nahiz gainerako hatuak. EZ Man I 28. Eztezazula behin ere nihor utz [...] zure ukitzera
deskorteski, nahiz trufakeriaz, nahiz begitarte onez bezala. SP Phil 258 (He 260 ez dostailluz, ez lausenguz).
Egiten tugun urratsak, / ttipi eta handiak / nahiz ungi, nahiz hutsak, / hara doaz guziak. Arg DevB 26. Obraz
bertze zer nahi den / daiteke lurrarenzat. / Nahiz bizi, nahiz hil den, / obrak gizonarenzat. Ib. 162. Nahiz joan
den, nahiz heldu den. Gç 176. Nahiz doala manatzera, nahiz zerbitzatzera. ES 399. Zeren nahiz biz gizona, nahiz
emaztekia, nahiz noblea, enperadorea edo erregeren umea edo haren leinukoa; nahiz ethorkirik aphalenetik. Ib.
391. Naiz beztu ta itxuzkitu dezatela, naiz darabiltela oñen azpian. Lar DT CCXIV. Gerthakari guzietan, nahiz
onetan, nahiz gaxtoetan. He Gudu 34. Bentzutuko ditugula; nahiz nonbre ttipian, nahiz handian izan deitezen.
Ib. 54. Nahiz bere graziaz ekhar zaitzan bekhatuari ihes egiterat, nahiz berthutean ainziñatzerat. Mih 122 (v.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
875