Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
GizAuz 108. Naitaezkoa zan Agerre Dorronsoroko gertakizun guztietan. TAg Uzt 314. Aiñ gauza argia ta nai-taezkoa
izanik. "Tan clara y tan necesaria". Berron Kijote 50. Bide horretatik hizkuntza nahitaezko galbidera
zihoala. MEIG VI 44. Hemen euskarak nahitaezkoa du filologia. MEIG IX 73. v. tbn. JJMg Mayatz 248. Enb 34.
nahitagarri (nai- Lar, H). � "Apetecible", "concupiscible" Lar.
nahitago (nai- Lar, H). � "Concupiscencia, apetito, deseo" Lar.
nahitanahiez (V, G, AN; Lar, Aq 1320, Añ, Izt 122v, Zam Man 57), nahi eta nahi ez (H), nai da nai ez (Vgip).
Ref.: A (nai); Etxba Eib (nai da nai ez); Elexp Berg (naitta naiez). � Obligatoriamente, forzosamente, a la
fuerza, necesariamente. "(Mal de su) grado, naita nai ez" Lar. "A pesar tuyo, [...] nai ta nai ez dezula" Aq 1320.
"Que quieras, que no, (c.) nai ta nai o naiz ez" Añ (s.v. querer). "Forzosamente", "(sin) libertad" Ib. "Hola duk,
hik nahi eta nahi ez, nahitaez, nai ta ez, il est ainsi que tu veuilles ou non" H (s.v. nahi). "Nai ta nai ez (V, G,
AN), [...] quiera que no, forzosamente" A. "Nai da nai-ez eruan eben narrazian" Etxba Eib. v. nahitaez. � Tr.
Bien documentado al Sur desde mediados del s. XVIII. Al Norte lo emplea Xalbador. En DFrec hay 3 ejs. de
nahitanahiez. � Arritu ta korde gabe alaba geratu, ta nai ta nai ez begira zegokion [amari]. Cb Eg II 210. Ez da
ordea beharrezkoa edo nai ta nai ez artu behar dana. Ub 196. Eta nai ta naiez illuntasunez beteko ziran berri
oekin. AA III 577 (543 nai eta nai ez). [Maria] illetan aurrera zijoan, eta San Josek ere, naita-nai-ez, igerri zion
nola zegoan. Lard 365. Goizero nai ta nai ez / juan biar lanera. Bil 150. Orain nai eta nai ez bear det isilldu.
AB AmaE 406 (89 nai ta nai ez). Nai ta nai ez agindu ori bete bear dau? Itz Azald 86. Orrek gauzok eztira nai ta
nai ez egittekoak guramen onagaz baño. Echta Jos 218. Ezin bestean ta nai-ta-naiez gertatzen dira gauza
guztiak. Vill Jaink 75. Nai eta nai ez, kantatutzera / orain gaude beartuak. Uzt Noiz 111. Euskaraz abestu nahi
duen batek nahi ta nahi-ez kantatzen du bere herria. Xa Odol 15. Ez dira gainera denak pertsona bereziak nahi
eta nahiez. MIH 250. Nahi eta nahi ez, aukeratu egin behar dira batzuk. PMuj in MEIG I 94s.
v. tbn. Nai ta nai ez: Lar SAgust 14. Mg CO 257. fB Ic II 173. Astar II 15. Izt C 33. Aran SIgn 22. Zab Gabon
101. Apaol 50. Ag AL 152. Goñi 94. Iraola 97. Urruz Zer 104. ArgiDL 11. Inza Azalp 37. Enb 39. Ldi IL 69. Or
Eus 124 (330 nai eta nai ez). Lab EEguna 70. JMB ELG 68. Alz Burr 41. Ir YKBiz 309. Eguzk GizAuz 73. Mde
Pr 339 (nahi ta nahiez; 254 nahi eta nahiez). Munita 7. Bilbao IpuiB 163. Txill Let 115. Etxde JJ 260. Anab Poli
95. Izeta DirG 60. Erkiag BatB 33. Zait Plat 11. MAtx Gazt 25. SM Zirik 24. BEnb NereA 122. NEtx LBB 120.
Berron Kijote 141. Na(h)i eta na(h)i ez: Arti Ipuin 80.
� (Con sujeto explícito). Quiera (quieras, etc.) o no quiera (quieras, etc.). "Hola duk, hik nahi eta nahi ez [...], il
est ainsi que tu veuilles ou non" H. � Bada orañ, nai ta nai ez dezula [...] arraian sartuko zaitut. Cb Eg II 41s.
- NAHITANAHIEZEAN. A la fuerza, forzosamente. � Epai bi oneetarik bata edo bestea nai eta naiezean,
emongo yako bakotxari. Añ EL 2 38. Ezeukiak eta premiñadunak, noraezean eta naitanaiezean bearra egin bear
dabeenak. Itz Azald 21. Kantauriko uretatik eztot urten nai ta naiezean edo arribadaren baten izan ezik. Ag Kr
88 (v. tbn. 154).
- NAHITANAHIEZ(E)KO (V-gip ap. Elexp Berg; Izt 52v (naita naiezkoa)), NAITANAIZKO. Obligatorio,
forzoso. "Naitta naiezko, condición necesaria, "sine qua non". Lan ontarako naitta naiezkua da euskeria" Elexp
Berg. � Tr. Documentado en autores meridionales desde principios del s. XIX. D. Aguirre emplea, junto a nai ta
naiezko, la forma nai ta naizko. En DFrec hay 2 ejs. de nahitanahiezko. � Lenbiziko bortzak dire nai ta
naiezkoak edo bear bearrak izatez edo borondatez. Añ CatAN 43s. Bere gurasoai euskara beste itzkuntzarik
entzun bagekoa [baitzan]; nai ta naiezkoa zan, bada, [...] euskarazko izenak ifintea. Izt C 14. Toki aldatzia nai ta
naiezkua zan. Bv AsL 150. Guda egin bearra nai ta naiezkoa danean [...]. Ag AL 18. Tira, tira, erantzun eutsan
emazteak, nai ta naiezko irri-barre bategaz. Ib. 154. Premiñazkoa eta naita naiezekoa da osturikoa biurtutea. Itz
Azald 107. Emakumeak, biziko badira, jarduna nai ta naiezkoa dabie. Ag Kr 129. Tximista gorria baizen ariñ
joiazan ekatxaren aurrean [...] nai ta naizko dsaustada, gora bera ta joate bildurgarrikoan. Ib. 198.
Gobernadorearen baimena nai ta naiezkoa zaigula. Lab EEguna 77. Nai ta naiezkoa! Neretzat ez da nai ta
naiezkorik zure naitasuna besterik. Alz Ram 50s. Mendi-arbola, basoa, oiana nai-ta-naiezkoa da. Zuaitzez
jantzitako tokiak atsegingarriagoak dira. Munita 19. Polik, nai ta nai-ezko lagunak zituan aiek. Anab Poli 44 (v.
tbn. 30). Ikastolen laguntza nahi ta nahiezkoa dugu. MIH 120 (MEIG I 92 nahi eta nahiezkoak).
v. tbn. Nai ta naiezko: A BGuzur 114. KIkV 84. KIkG 67. Inza Azalp 146. Kk Ab II 122. Ldi IL 109. Ir YKBiz
254. Eguzk GizAuz 48. NEtx Antz 24. Or Aitork 409. Erkiag Arran 137. Etxde JJ 199. MAtx Gazt 20. Vill Jaink
59. SM Zirik 84. Zait Plat 36. Berron Kijote 196.
� (Uso sust.). � Evoluzioa ezta besterik auxe baiño: joanaldi bat [...] eta joanaldi orren elburua [...] aldez
aurretik ezarria izan da. [...] Izadiko bear edo nai-ta-naiezko orrek Jainkoa adierazten baitu. Vill Jaink 53. -
NAHITANAHIEZIK. A la fuerza, forzosamente. � Nai ta nai-ezik, on artu bear / zor dautsagun eriotza. BEnb
NereA 128 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.).
nahitanahieztasun. � Necesidad, obligatoriedad. � Kañoia disparatzean, bala badijoa [...] nai-ta-naiez, bere
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
869