Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
1.
- NAHI ORDU. "Nai ordu ezta etorri (AN-gip), ezta ni nai ordu etorri [sic] (AN-gip), etzan guk gure genduiñ
aguro aldatu (V-gip)" Gte Erd 229.
- NAHI ORDU GUZTIAN. En cualquier momento. � Neke andirik egin bage errazkiro txit biribillatzen zituen
nai ordu guztian, bera ta bere jendadi andia bazkatzeko laina. Izt C 2.
- NAHIRIK (Vc ap. A; SP). Queriendo. "Nahi izaitea, vouloir. Nahi dut, je veux. Nahiko dut, je voudrais. [...]
Guti nahirik, n'ayant guère volonté" SP. "Queriendo, deseando" A. v. NAHIZ, NAHIEZ, NAHI IZANDA,
NAHI IZANEZ, NAHI IZANIK, NAHIZIK, nahita (2). � Tr. Documentado al Sur desde mediados del s.
XVIII. Al Norte lo encontramos en autores del s. XVII, en Larreguy (I 366), CatLan, Xarlem (849), Constantin y
Barbier (cf. tbn. infra más ejs. septentrionales en la expresión (ez) nahirik ere).
� Etsaiak darraizkit [...] zeharreko bidetara / basarazi nahirik. EZ Eliç 301. Eta huni erremedio eman nahirik,
erraiten zuen [...]. Ax 369 (V 243). [Bekatü mortal dira] hetan borontariozki hartzen denian plazer, ez nahirik
ere obra egin. CatLan 94. Iñor iltzea borondatez edo ala nairik. Gco II 7. Ta Jangoikuak alan nairik, esleidu
eban Rebeka eritxon bat. JJMg BasEsc 257. Liorpe bat billatu nairik sartu zan koba baten. Ur MarIl 42. Lorik ez
det galduko igo nairik gora. / Nagusi izan baño mendeko da oba. AB AmaE 407. Neri fama kendu nairikan /
alper-alperrik dabiltza. EusJok 37. Eta herriko gizonetarik zonbaitek hola nahirik, eskola berria egin zuten.
Barb Sup 137. Pasioniaren kantatzeko uhuriala heltü nahirik zen. Goihenetxek etzeron orano üzten aldirik.
Const 40. Adierazi nairik / nator zuengana / zer dan etxe askotan / gaur gertatzen dana. Basarri 177. Gorago jo
nuen [...] horren esanahia eta zentzua erabaki nahirik. MEIG VII 114.
v. tbn. SP Phil 488. Bp II 8. Acto 76. Mb IArg I 83. VMg 62. Echag 70. It Fab 82. Izt C 168. Aran SIgn 215. Arr
May 177. Azc PB 75. Bv AsL 80. A BeinB 60. Ag AL 84. Urruz Zer 107. A Ardi 4. Ud 86. KIkV 8. Muj PAm 21.
ArgiDL 158. Or Tormes 71. Jaukol Biozk 62. Kk Ab II 61. Laux BBa 66. Alz Ram 65. Enb 202. Tx B I 97. Lab
EEguna 69. ABar Goi 35. Eguzk GizAuz 51. JMB ELG 49. EA OlBe 109. SMitx Aranz 63. Bilbao IpuiB 118.
Mde Pr 177. Erkiag Arran 67. Etxde JJ 219. SM Zirik 58. Anab Aprika 69. Osk Kurl 30. Vill Jaink 20. Arti
Ipuin 27. Zait Plat 19. MAtx Gazt 35. BEnb NereA 180. Ibiñ Virgil 50. Etxba Ibilt 474. NEtx LBB 97. Alzola
Atalak 91. Berron Kijote 39. Balad 218.
- (EZ) NAHIRIK ERE. "Ez nahirik ere, goan beharko da, même contre son gré, il devra partir. [...] Nahirik ere,
ezin pagatuko zaitu, en eût-il la volonté. [...] Nahirik ere, ezin ethorriko da aski goiz, le voulût-il" Dv. "A la
palabra de mas que si, se dice, naibedabai; ala de aunque todo sea, naikere" Mdg 155. � Yesusek, nahirik ere,
etzetzaken engana. Hb Egia 87. Ixilik gelditu ordean hura, [...] nahirik ere ez baitzezaken kitzikazale ausartari
hobeki iharduk. JE Bur 134. � Berak ez nahirik ere, nigarra nausitzen zitzaion. Laph 191 (v. tbn. en contexto
similar HU Aurp 104 berek nahirikan ere).
- NAHITA. v. nahita.
- NAHIZ. Queriendo. "Quelques Souletins et Bas-Navarrais disent: ikas dezan nahiz, jin dadin amoreagatik" Lf
Gram 748. Cf. nahiz. v. NAHIRIK. � Tr. Documentado en la tradición septentrional ya desde Leiçarraga. Lo
emplea tbn. Mendigacha (127). � Eta populu guzia hura hunki nahiz zabilan. Lç Lc 6, 19. Zerbait berri
freskorik gaztigatu nahiz. (c. 1598). FLV 1991, 291. Hala hek ere salbatu nahiz bere bizia / mendira egiten zuten
alferrik ihesia. EZ Man I 95. Zeure gezurrak sinhets arazi nahiz, hanbat arnegu [...] egiten duzu. Ax 266 (V
177). Ororen nahiz, oro gal. "En voulant avoir tout". O Pr 378. Haren espos-ohea lizundu nahiz, igorten dioela
norbait. SP Phil 433. Hetarik batzu, ez nahiz erori haren eskutarat, gorde behar izan ziren. Lg I 352. Absalonek
asko egin zuen, nahiz amoratu Dabit. Ib. 309. Jainkoak hanbat egiten du gure ona nahiz eta bereziki gu sekulako
zorionerat helarazi nahiz. Dh 275. Gerlan, aitzindaria / izan nahiz, galdu zien bizia. Arch Fab 233. Senharra
zabillan gorphutzaren billha, / nahiz, komeni bezala, / egiñ azken ohoreak. Gy 191. Yainkoak hala nahiz,
bertzeak badire. Hb Esk 235. Hirur muthil gazte, / zu nahiz emazte, / beren artian disputa badute. ChantP 372.
[Manü horrez] debetatzen deikü besteri gaitz desiratzia, hantik abantailla zunbait jin dakigün nahiz. CatS 51.
Eskualdunei fedea khendu nahiz / etsai gaitzek gaituzte hertsatzen. Zby RIEV 1908, 296. Hunek, oloa nahiz,
jaten du lastoa. Ox 130. Heien fedeari hats berri bat eman nahiz, abiatu zen Frantses. Ardoy SFran 191. Bide
berritik jo omen zuen [...] bertsoen bidez hizkuntza jaso nahiz. MEIG III 53.
v. tbn. Harb 317. Hm 38. Tt Onsa 139. Gç 195. Bp I 118. Ch III 24, 2. He Gudu 46. Mih 38. CatLan 39. Brtc 62.
Egiat 261. AstLas 12. Xarlem 1285. Monho 94. JesBih 471. Etch 144. Bordel 148. Elzb PAd 1. Laph 42. ChantP
316. Prop 1880b, 281. Ip Hil 154. Arb Igand 113. Jnn SBi 160. Elsb Fram XII. HU Zez 209. UNLilia 12. CatJauf
26. Balad 116. Barb Sup 24. StPierre 32. Const 14. Ox 176. JE Ber 43. Zub 69. Etcham 212. Iratz 26. Zerb IxtS
50. Mde Pr 220. Lf in Zait Plat XVIII. JEtchep 48. Larz Iru 134. Casve SGrazi 130. Xa Odol 173. Mattin 92.
� Deseando (algo a alguien). � Diot zuk nihoren kontra nihori gaitz nahiz allegatu duzun falso testimonioaz.
Harb 184.
- NAHIZ BEZALA. A placer, a pedir de boca. v. NAHI BEZALA. � Aski naiz zure saristatzeko neurri mukuruz
eta nahiz bezala baino geiago. SP Imit III 47, 1.
- NAHIZ BEZANBAT. A placer, a pedir de boca; tanto (...) como se quiera. v. NAHI BEZANBAT. � Nahiz
bezanbat ahal derrakezu hek eztituzula nahi zuzenaren kontra, zeren [...]. SP Phil 265s (He 268 nahi duzun
bezanbat). Eskaini diazagutela nahiz bezanbat beitha eta baska. Ib. 435. Utz dezagula mundu itsu hura,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
855