Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
� (nahienik). � Ene arima, zeiñ othe zaik, / biztarik den ederrena, / eta zeiñ da bi begietan / nahienik ukeena?
Gç 141.
� (nahiena). � Berak naiena zuen tokian ostatuz jartzeko baimena eman zioten. Lard 531. Eze bakoitzak uste
zuen bera guzietan naiena ta maiteena zubela. Aran SIgn 110.
� Naien dan eraz / maita det beraz, / axon darion belarra. EA OlBe 70.
- NAHI ETA EZIN. "Je veux et je ne puis pas" Lh. � Nai ta ezin. Ag G 262. Guk nai ta ezin pasa ditugu /
makiña bat atsekabe / beti besteren mirabe. Uzt Sas 240. � (Uso adj.). � Catalunya erri nai-ta-ezin bat omen
da: [...] goranaiaren oñaze bizia berekin ibilliko duna. Ldi IL 24.
- NAHI ETA EZ NAHI. A la fuerza, quieras que no. � Eta gero betiko tormentuak infernuan nai ta ez nai
sufritu. Cb Eg III 333. Euskaldunek erdaraz lantzen dituztenak ez dira, bada, kaltegarri nahi eta ez nahi. MEIG
VI 60 (v. tbn. VIII 118).
- NAHI ETA NAHI. Ansiando, anhelando. � Ezkondu nai eta nai asi diranetan [...]. AA III 608. Zartzez
alderoka nabil, / nai ta nai arren iñolaz ere / pausorik zuzendu ezin. EA OlBe 107.
- NAHI ETA NAHI GABE (nai ta nai bage Lar, Añ (baga)). A la fuerza, quieras que no. "Que quieras, que no"
Lar (s.v. querer; v. tbn. Añ).
- NAHIEZ, NAHIAZ. a) Queriendo. v. NAHIRIK. � Tr. Sólo meridional, si bien poco frec. en textos vizcaínos.
Na(h)iez es la forma más gral., documentada desde la segunda mitad del s. XVIII. Emplean na(h)iaz V. Moguel
y algunos autores desde finales del s. XIX (tbn. Mattin (63)). � Mundu ero galduari atsegin egin naiez, zere
burua galdu. Mb IArg I 164. Adurra zerion ezpañetati gaztaia jan naiaz. VMg 16. Eta gezurtatu naiez zebilzan,
baña alperrik. Lard 414. Argi ta zearo adierazo naiaz izan bear geradela [...] kementsuak. Aran SIgn 47.
Jesuseri lurperatze egokia [...] prestatu naiaz zebiltzan. Inza Azalp 71. Or daude kanpoan zure billa, zu ikusi
naiez. Ir YKBiz 169. Ez gabiltza emen iñoren erruak garbitu naiez. Vill Jaink 44. Amaika gezi ni zaurtu naiaz /
ari zaizkit inguru. Gazt MusIx 137.
v. tbn. Ub 71. AA I 527. Aran SIgn 213. Arr GB 42. KIkG 5. Inza Azalp 133. EArzdi in Kk Ab II 5. Laux AB 80.
Ldi BB 62. Or Eus 304. TAg Uzt 217. JMB ELG 79. Zait Sof 57. SMitx Aranz 224. Bilbao IpuiB 52. Gand Elorri
120. Etxde JJ 76. Anab Poli 86. Izeta DirG 75. Osk Kurl 92. Lab SuEm 186. Ibiñ Virgil 117. Ker in MEIG III
47. Nahiaz: Zab Gabon 49. AB AmaE 254. Bv AsL 146. Ag G 100. KIkG 58. Lab EEguna 79. Enb 49. TAg Uzt
112. EA OlBe 56. Zait Sof 180. Etxde JJ 117.
b) (B ap. A), NAHIAZ (Añ), Queriendo, aposta, adrede, intencionadamente. "Espontáneamente, (c.) borondatez,
naiaz" Añ. v. nahita. � Sartuko naz ni, naiez ta gogoz nere biotzean, an zuri agur umillak egitera. Mb OtGai I
121. Gogoz, naiez ta biotz onez Jainkoa serbitzen zuenak. Ub 60. Deritzat ez dala aztutzeko kontua Euskararen
edertasuna abere, ganadu ta egaztien izenetan. Ez dira naski izen uts nola naiko ta naiaz beste gabe asmatuak.
VMg XII. Etzuten uste izan zitekianik beren artian iñortxore, denik eta gauzarik ariñenian gogoz ta naiaz
utsegiteko biotza zuanik. Bv AsL 164.
- NAHI EZ DELA. "Contrariamente a la intención. Nai-ezdala jausi zan etxeruzkuan, cayó sin querer viniendo a
casa" Etxba Eib.
- NAHI EZ NAHI. a) Quiero y no quiero (ref. a un propósito, intención...). Cf. MAtx Gazt 51: Beste bein or
zabiltza burutapen txarra nai ez nai; ez det nai, baña segi pentsatzen. Cf. infra NAHI NUKEZKO. � Zure
asmoa zala antzua, legorra, nai ez nai edo iduripen utsa. AA III 512. b) A la fuerza, quieras que no. � Berriz
ere, nai ez nai, Jainkoarekin topo egin bear. Vill Jaink 168. � Nik nai ez nai berdin berdin ari da orain ere. Vill
Jaink 149.
- NAHI EZTA (G-azp), NAI EZDA (V-gip ap. Etxba Eib). Sin querer, involuntariamente. "Eiñ eban okerra naiezda
izan zan eta parkatu zetsen" Etxba Eib. v. NAHIEZIK (s.v. nahiez). � Nere alabak ez dauka / ezkontzeko
kezkik, / i ez bezelakuak / nai-ez-ta zekazkik! Tx B II 28. Guraso asko badakigu zer moduz eldu diren guraso
izatera: sarritan erdi gura barik, nai ezta. Vill Jaink 167.
- NAHI GABE (V-gip, G-azp, AN-5vill; nai bage V-gip; Lar, Añ (+ nai baga)), NAHI GABETANIK (L, BN, S;
Hb ap. Lh), NAHI GABETARIK (L, BN, S; Hb ap. Lh), NAHI GABEAN (BN-arb), NAHI GABETARA (H),
NAHI GABEZ (H (+ nai bagez, V, G)), NAHIZ GABE (VocS). Ref.: Lh (nahigabe); Etxba Eib (nai gabe, nai
bage); Gte Erd 229. Sin querer, involuntariamente. "Involontairement, nahisbage" VocS (sg. el ed. de VocS, lo
emplea tbn. Eguiateguy). "Nahigabetara gerthatu zako, cela lui est arrivé contre volonté" H. "Nahigabez egin
dut, je l'ai fait sans le vouloir" Ib. "Sin querer. Nai-bage etorri giñan Ameriketara, contra nuestra voluntad"
Etxba Eib. � Fedezko gauzez dudatzea nahi gaberik, benial; deliberaturo, mortal. Harb 160s. Haren arima
gaixoa nahi gabez bere lekhutik eta egongiatik [...], bere gorpitzetik ialkiten da. Tt Onsa 141. O zer
desparazionea! / Nahi gabez behar bizi! [...] / Ezin hil eta hil nahi. Gç 178. Bizi zireno, nahi gaberik ere,
erortoki izanen zira khanbiamentiari. Mst III 33, 1. Nai gabian uts-aldiren bat joan bazaigu [...]. Sor Bar 109.
Zer egin behar da nahi gabe bekhatu mortal bat ahanzten denean kofesioan? CatJauf 124. Arrabots ttipi ttipi bat
eskapatu zait, batere nahi gabetarik. Lf Murtuts 22. Nerea austen asi zan, oarkabe eta nai gabe. Or Aitork 111.
Bere adiskiderik zintzoena ta maitiena naigabe erail baitzun. Etxde JJ 153. Naigabe ta bere gogoaren aurka il
zula. Ib. 168. Eta barka nahi gabe Aristotelesekin topo egin badut. MIH 194.
v. tbn. Gazt MusIx 68. Nahi gaberik: CatS 87.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
853