Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
mota guziak. Jnn SBi 80. Bainan aizkora ukaldika hautsi nahiago ukan dituzte. HU Zez 171. Nahiago lituzkete
oro batean ito, urkatu. HU Aurp 143. Legeko gizonak urrun ikusi nahiago dituzte ezen ez hurbil. JE Bur 165. Nik
Azpeitikoari bere euskera [...] mendi-usainekoz naiago diot entzun. A Ardi 81. Olerkari onak bertsolari
erritarrari baño naiago dio olerkari arrotzari entzun. Inza in Jaukol Biozk VII. Are nahiago zituen urratsok eta
kantuok entzun. Mde Pr 165.
� (nahiagoko). � Nork erranen zuen nahiagoko ere zituztela Ejiptoko phorruak eta tipulak? Lg (ap. Dv).
Naiagoko zuten beren etxeetan lanzan ari, ezen ez gerlaan [...]. Mg PAb 171. Elduten bazare au ezagututera,
naijagoko dozube amodijo au mundu onetako ondasun [...] gustijak baño. Astar II 43. Bainan nahiagoko zuen
yakin, oro baino, aspaldion gordetzen ziotena. Hb Egia 32. Baiña eztakit nik zergaitik naiagoko neukean [...]
guztia guzurra balitz. Ag AL 22. Nahiagoko bainuen bertze bat izan bazina! Barb Sup 182. Eta hedoi baino
nahiagoko zukeen arroka. "Il eût mieux aimé être rocher". Barb Leg 27. Baltatzar baino nahiagoko ginuela
Lafourcade ikusi Baionan. Zerb Azk 87. Oraino ere sasoina balitz / nahiagoko bainuke. Xa EzinB 118. Zaragiari
egindako bixita oiek naiagoko dutela lo-saria musika baiño. Berron Kijote 130. v. tbn. PE 115 (naigoko). �
Batixtak hain nahiagoko zukeen [...] bakar bakarrik sartu Frantzian. Barb Sup 130.
� (nahiagorik). � Ebili niz Gaztalondon esklabo, / nahiagorik egon establian lo. Etch 426 (516 nahigorik).
Ardu nahiagorik, hur hotz (neion) galthatü. Ib. 324. Eta, il naiagorik, sarraskira giñoiazean, Prantziren
izenagatik. Or Mi 94.
� (nahiagoz). � Ungi baino hobeki izanen da, hiltzen badire [...] [senharraren] ondotik, haurrekin baino
harekin nahiagoz. Hb Egia 65. Ez berak hala nahiagoz, bainan legeak manatzen ziolakotz. Jnn SBi 129. Apeza
etxerat deitu baino nahiagoz, bera joan zen [...] erretoraenera. HU Aurp 177. "Ama" baino aditu nahiagoz
"maman". JE Ber 38.
� "Naiznago (sic), eta gaiztoago (R), cuanto más se quiera, peor" A. � Eta nahiago badu ere, eztiteke marra
hartarik aitzinago iragan. 'Y por más que quiera'. Ax 114 (V 76). Aitzitik edanago, egarriago; usatuago,
nahiago. Haragiaren desira desordenatua, abarizia bezala da. 'Cuanto más se habitúa más se quiere'. Ib. 385 (V
252). Bena deusek ere ezin asetzen, ianago, nahiago. Tt Onsa 137. Eta gezurtatu naiez zebilzan, baña alperrik:
zenbat eta naiago ukatu, anbat geiago agertzen zan. Lard 414. � [Nekea] ez naski nik neroni emana, baizik eta
nigan zegon bekatuak, naiagoz egiñarenak. 'Otro pecado más libre'. Or Aitork 203.
� (Precedido de hainbat). � Ta zeinbat estadu altubagokuak, ainbat naijago. fB Olg 169 (v. tbn. Ic I 53 y II
257).
� (En la expr. jan baino jan nahiago 'ansioso(s) por comer'). � Jan baño jan naiago, / nabarbenkerian /
zebiltzan [euliak], triparaño, / sarturik eztian. It Fab 78.
� (En la expr. zer nahiago dut besterik? '¿qué más quiero?, ¿qué más se puede pedir?'). � Osasun ona batetik, /
ontasun aski bestetik. / Zer naiago det besterik? ABar Goi 33.
� (Forma con -xe-, de valor aprox.). � Abenduko gau luzetan [...] Murde d'Urrutia etzen ageri / ene tela
mihisetan / nahixago baitzuen / amuraren kapitetan. Balad 176.
b) Querer más, amar más. � Ta zuen ume-miraben animai baño naiago diezenak etxeko ganadurik txarrenari!
AA III 557. Zer pena Jesusentzat, Barrabas bezain gizon biurri bati naiago izatea! Lard 453. Ez al dirazu antzik
ematen / nik zaitutala naiago, / ai! mariñelak gau illunian / izarra baño geiago. Bil 105. Gero-ta naiago zaitut.
Zureganako maitasuna [...] egunean baño egunean aundiagoa egin zait. Anab Poli 137.
- NAHI HAINBAT (AN-5vill ap. Gte Erd 3). A discreción, a placer. v. NAHI ADINBAT. � Israeltarrak nai
anbat edan zuten. Lard 74 (v. tbn. 75). Nahi hainbat denbora hartzen ahal delakotz hortako. Xa Odol 65.
- NAHI ALA EZ. A la fuerza, quieras que no. Cf. Barb Leg 37: Eta gizonek nahi ala ez nahi, horra zertako beti
badiren. � Nahi ala ez ezpiritiaren piala behar dizü plegatü. Ip Imit III 11, 3 (Mst nahibada eta ez). Oro utzi
beharko ditutzu egun batez, nahi ala ez. Leon Imit II 7, 1. Baina orduan mintzatu beharko zuen nahi ala ez! Mde
HaurB 105. Nahi ala ez, hemengo bazter ikaragarriek berek lotsa bat bezala emaiten dautane. JEtchep 69. Nahi
ala ez geldituren da biziarekin zorretan. Xa Odol 221. v. tbn. Lf Murtuts 44. Casve SGrazi 82.
- NAHI ALA NAHI EZ. A la fuerza, quieras que no. � Goiz edo berant, nahi ala nahiez [..] eternitatean sarthu
behar gare. Dh 199.
- NAHIARREN. "Naiarren (V), con voluntad" A Morf 363.
- NAHI BA-... EDO EZ. A la fuerza, quieras que no. � [Ferdinand Katolikoak] hartu zuen [Iruña], bainan, nahi
bazuen edo ez, nabartarrer utziz beren zuzenak. JE Ber 27.
- NAHI BA-... ETA EZ. A la fuerza, quieras que no, quiera (quieras, etc.) o no quiera (quieras, etc.). � Spirituak
eman nahi nau gauza guziez gorago, baiñan haragiak nahi badut eta ez beheratzen nau. Ch III 48, 4 (v. tbn. II 7,
1). Bena egin ahala oro egin, amurekatik nahibada eta ez ezpiritiaren pian izan dadin. Mst III 11, 3 (Ip nahi ala
ez). Nahi bazuen eta ez, etzan-arazi dute han. HU Aurp 48. Huna zertako zaion ongi [...] beren haurren
giristinoki altxatzale serorañoen kentzea, nahi badute eta ez. HU Zez 104. Bertze behin Ganixekin, Ottare eta
Xilar garaitu zituen, nahi bazuten eta ez. Zerb Azk 115. Eta zuk nahi baduzu ta ez / ni zeruan naiz sartuko!
Mattin 131. v. tbn. Elsb Fram 161 (nahi bazuten eta ez). Barb Leg 141 (nahi bazuen eta ez).
- NAHI BA-... (ETA) EZ BA-... A la fuerza, quieras que no, quiera (quieras, etc.) o no quiera (quieras, etc.). �
Zeren Iainkoa, nahi badira eta ezpadira, hezaz zerbitzatzen den. Lç ABC I 7v. Zeñi zerbitzatzendióten serafinek,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
850