Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
Ip nahi; Ur gura). [Ardiak] moxteko denboretan nahi da kontua, / beroa bezala, da hotz hirriskutsua. Hb Esk
231. Haziendak nahi dü xahütarzün handi bat. Ip Dial 54 (It, Ur nai; Dv galdegiten du). Eritarzün hoiek nahi die
jangabe handia eta denbora hanitx. Ib. 79 (It, Dv na(h)i dute, Ur biar dabe). Esnea bi daitzalditakoa balin bada,
nahi da ongi nahasi batean. Dv Dial 90 (It nastu bear da). [Igeltsua] uri itxura denean [...], orduan hedatu nahi
da. Dv Lab 197. Batzuek diote hazia maiz eta maiz aldatu nahi dela. Bertzeek diote deusik ez duela egiten. Ib.
46. Landare mota guziek nahi dute iguzkia. Ib. 55. Lan horrek denbora nahi du, eta lasterregi xedera heldu
nahiz [...]. Prop 1880b, 281 (Dv traduce: "cette œuvre demande"). Tronu ederrian presentatzeko, / errezibimentu
tokira, / kondiziyuak konprenditzeko / klaro itzegiñ nai dira. Ud 139 (de interpr. no segura). Bainan haziak, sortu
deneko, nahi du langilen artha / belhar gaixtoak itho ez dezan. Ox 69. Sendi-aloger ori bitarikoa izan daiteke:
berezkoa: [...], eta lekuzkoa edo edozein sendi andiagoa elikatzeko be naiko litzatekena. Eguzk GizAuz 175.
"Reparacea"ko ezkontza-jaiak dantza nai zuan. Ta atabalaria ez beste asi ziran jo ta jo. Anab Poli 96.
Gipuzkoako euskal poesiaren gorabeherak aztertzeko nerea baino jakinduri mardulagoa nahi litzateke. MEIG II
102.
� Gainerakoan behi ona nahi da zezenaren idurikoa. Dv Dial 93s (It bear du izan, Ur izan biar dau, Ip izan
behar dü).
� (Aux. intrans.). � Baina bere ez utztea bertzeari amor egiteagatik, arrazoinak hala nahi direnean,
superbioaren eta nabarmenaren seinalea da. SP Imit I 9, 3 (Ch arrazoinak edo okasioneak hala galdetzen
duenean).
�7. (Lar, Lh). "Acetar, aceptar, artu, nai izan" Lar. "Nahi ukan, avec la forme exquisitive du verbe, signifie:
admettre, accepter, concéder. Nahi dut ez dela aberatsa, bainan... je sais bien qu'il n'est pas riche mais..." Lh. �
Baldin enhoiu gabe bizi bazine, seiñale gaixtoa litzateke; baina bizkitartean [...] inzirinaz zaude etsaiak
darraizkitzula; [...] Nahi dut hori horrela dela eta gehiago ere, baina hanbat hobe ezteiak dira eta ez nekeak.
Harb 250. Nahi dut, iduritik hartzerat, gaixki bat zela, Ruthen aldetik gauaz Boozen ingurutarat hurbiltzea [...];
ordean [...] sinhets dezagun lanhoki Jaunaren probidentzia zabillala ordu hartan. Lg I 249. Bai; nahi dut
Jainkoa ona dela eta haren ontasunak ez duela mugarririk. Lap 417 (V 190). [Izan dituzte] erlijione, gizonen
pasionez [...] ilhunduak [...], nahi dut. Bainan horrek berak ez othe dauku ikustera emaiten [...] ? Ib. 13s (V 9).
Nahi dut gaixtaginari behar zaiola bihotzez barkatu. Ba ordean ere zu hil nahiz eskuetan daukan tresna kendu.
HU Zez 86. Nahi dut, eta erran gabe doa, hobeki egin lezaketela [...] erlisioneari jarraikiak balire. Ib. 199. Nahi
dut haurrak frantsesari lotzeko [...] behar direla eskuaratik behin higuindu, ttipiagoan amaren bularretik
bezala. Bada ordean orotan izari bat. HU Aurp 202. --Harek xaupide gehiago badik... --Nahi dut. Bainan, [...].
Larz Iru 38 (Lek Bai, ori bai). Pazientzia behar dela bekatorosekin, nahi dut. Bainan, pazientzia soberakina ez
othe da ahulezia. Larz Senper 40.
�8. (nahi izana, det.). Voluntad, acto de querer. v. nahi-izate. � Artara bertara itzuli ditzake gauza oek guztiak
beraren Majestadeak nai baleu, bere nai izanaz beste bage. OA 24. Gure Jaungoikoa dala guztiz poderosoa
[...]: bere nai izanaz beste gabe, nai duen guzia egiteko poderioa [...] duena. Gco I 396. Nai-izanaren eragiña
noiz eta non asten [...] dan biotzak ez du berririk. Or QA 144. Iainkoaren zer-izana ta nai-izana ez dira aldakor.
Or Aitork 352.
� "Intención, [...] (G, AN) nai izana; (c.) gogoa, asmua" Añ.
�9. (Aux. trans. tripersonal). Querer mal, odiar; cf. fr. "en vouloir à". � Hortakotz Herodiasek [Joanesi] nahi
zion, eta atsegin izanen zuen haren hilarazteaz, bainan ez zezaken. TB Mc 6, 19 (Lç aiher zaión, He aiher
zitzaioen, BiblE gorroto zuen).
� (En expr. como -(r)en biziari nahi izan, -(r)en legeari nahi izan..., querer la muerte de, ir contra la ley de). �
[Bakhar] hek dire gudu ematen diotenak elizaren etsaiei haren lege sainduei nahi diotenean. Lg I 213.
[Herodesek] haur baten biziari nahi dio: hura gal-arazi nahiz eragiten du sarraski lastimagarriena. Lg II 122
(v. tbn. I 288). Soldaduek fite athera nintzakete ene biziari nahi dioteneen eskutarik. Ib. 269. Jesusen biziari nahi
ziotenak. Ib. 227.
- DELA... (ETA) NAHI(Z)... v. dela.
- EZ(TA) NAHI ERE! ¡Ni falta que hace! � --Sekulan ez da izan ta. --Ezta nai're. Txorakeri oiek ikustiatik
diruba eman. Sor AuOst 76. --Ez da ill oraindik? Ezta nai're. Sor Bar 99. Eta azkenian esan ziakan ez geiago
etxe artara juateko ezertara. Ez ta nai're. Alz STFer 123. Ez gira oraino pagano bilakatuak; ez nahi ere! HU
Zez 13. Neretzat goraintzirik ere ez; ezta nai ere. A Ardi 24. Zuzen ez dituzula esan, ezingo nizuke yarki, ezta nai
ere. 'Ni sabría'. Zait Sof 180. --I, ez aiz gizona! [...]. --Ezta nai be. SM Zirik 68. � --Bai al dakik nungua dan? --
Ez ta nai're jakiñ. Alz STFer 141.
- JAINKOARI (JAUNGOIKOARI, JAUNARI, ZERUARI) NAHI DAKIOLA (Lar). Quiera Dios. "Dios lo
quiera" Lar. "Dios me libre de eso, Jainkoari nai eztakiola" Ib. "Plegue a Dios: Jangoikoari [...] (G) nai dakiola"
Añ. "(Dios me) libre de eso: (c.) Jangoikoari nai edo gura eztagiola" Ib. � Jaikoari nai ez dakiola zu joan da ni
eben gera nadila. Lazarraga 1151v. Arratsa etorri artean (Iaun goikoari nai eztakiola) zeinbat bider pekatu
mortala egin daben. Cap 129. Ori pensatzea da guzia galtea. Jaunari nai ezdakiola. Cb Eg II 283. Pekatu
mortalian bagagoz (Jaingoikuari nai eztakiola) [...]. CrIc 45. Jaungoikoari nai dakiola guzion probetxurako
izatea. Gco II 2. Jaunari nai dakiola gure biotzak jaiera onetara mugitzea. AA III 316 (v. tbn. 334, 363 y 405s).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
847