Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
transitivos diot, deutsat, &c." Lar. "Querido: (c.) nai (V) gura izana" Añ. "Les dial. V y G, traduisant le double
sens de l'esp. querer, vouloir et aimer, disent nai det, nai dot, je l'aime, je lui veux de l'affection; plus
usuellement nai diot suivant la règle esp. quand il s'agit d'un être animé: Nai diot aitari, quiero a padre" H. Cf.
Gte Erd 228: "Todos le querían, denek nai zioten (herriak oso erabilia. Erdaratik itzulia)". � Tr. Documentado al
Sur (tbn. en el Duvoisin de LEd) en la Octava en dialecto navarro de Miguel de Suescun, en una carta tbn. altonavarra
de finales del s. XVII y en autores principalmente guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII. Son
escasos los ejs. del s. XX. Se emplea mayoritariamente con aux. trans. tripers., salvo excepciones como la de la
Octava arriba citada en la que se encuentra con aux. intrans. (TAV 3.1.19; cf. tbn. infra elkár naigaréla en
Lizarraga de Elcano), y los trans. bipers. de la carta del s. XVII, Lizarraga de Elcano y Erkiaga. Se han agrupado
aparte los ejs. de aux. trans. bipers. ambiguos en cuanto a su sentido, que podrían interpretarse tbn. como
correspondientes a la primera acepción. v. infra NAHIAGO IZAN (b).
� Ikusi alas nai al naite? "¿Y tengo amor a lo visible?". TAV 3.1.19. Zure anaia aniz nai zaituena. ConTAV
5.2.9, 139 (carta en dialecto alto-navarro de 1699). Baña ez bide du Euskera gaisoak [...] ez seme, ez adiskide
biotz onez nai dionik. Lar DT CCIV. Gutxi nai ziolako kezka samiñ batek utzitzen etzion pakean. Lar SAgust 14.
San Agustiñek nai zion Jainkoari biotz osotik eta geiago. Ib. 13. Gorputz oni adiskideari bezela nai nion. Cb Eg
II 147 (Dv LEd 261 nahi nioen). Zure gizonak [...] tabernari emazteari baño geiago nai diola esango dezu. Cb
Eg III 369. Asko naiko eztiot bada, nere ama maitea bada? Cb Just 116. Ta beragatik lagun urkoari nai diogu
geren buruai bezala. Ub 123. Guziék nai naute. LE Ong 139r. Jatorriz bezela dakartzula nekazariei asko nai
izatea ta arpegi gozatsua erakustea. VMg III. Kutizia deritzan eta emengo ondasunai geiegi nai dien gura. AA I
552. Alferrik anima ari ainbeste nai izan dio Aita Eternoak. AA III 563. Asko nai izaten da ta maitetuten da
adiskide pirme bat. fB Ic I 60. Zuzentasuna da munduban txito asko nai dan gauzia. [...] zuzena dan kristinauba
guztiak estimeetan dabee. Ib. 44. Ez aiz oroitzen zenbat / nausiak nai digun? / Gurekin dabillela / jostatzen gau
t'egun. It Fab 21. Bere biziari niri baño geiago nai dionak, anima galduko du. Lard 395. [Aurren] inozenziari
zenbat nai zion adierazteko. Ib. 421. Zergatik gizon onraduba dan / jendiak asko nai diyo. EusJok II 90.
Egiyazko amorioz / nai dizutalako. Bil 98. Nik ainbat iñork nai dizunikan / arren ez zazula uste. Ib. 105. Zuri
biziro nai dizut. Arr GB 27. Au diotenak dira Catalantarrak. Ok nai diote geiegi santuari. Bv AsL 120. --Asko
nai diozu Jesusi? --Ainbeste nai diot nun [...]. Arr May 138. Ez det senide, baña seme bati aña nai diot nik oni.
Apaol 108. --Zenbat nai doztak semetxo? --Asko. Echta Jos 24. Bere buruari nai dio beste guzien gañetik. Inza
Azalp 139. Etxeko neskaekin oso-osoko adiskidea ez zala esango nuke [...]. Aiek gogo onez egiñak zakarkeriz
ordaintzen zizkien. Nai zioten, baño ezin adiskidetu. Anab Poli 77. Zedorrek ez dakizu erriak, / Mattin, zenbat
nahi dizun! Matxain in Mattin 22.
v. tbn. Gco II 440. Izt C 266. Urruz Urz 40. Otag EE 1881b, 87. Iraola 45. Alz Ram 29.
� Bere izkuntza nai ezik, aaztutzen ta galurren dauan Euskal-Erri gaiso onengana. Erkiag Arran 5.
� (Con adverbios de modo como ongi, ondo, gaizki...). � Ez nabela utziko anima garbiei ongi nai dien Jesusek.
Mb IArg I 131. Geren bizitz onarekin gaizki nai diguten mihiak isileraztea. Ib. 316. Semea edo ongi nai diozun
aidea. Ib. 172. Ez zeruan ta ez infernuan ondo nai dizunik ondo ikusi nai zaituenik eztago. Cb Eg II 123s. Nola
adirazten degu, onesten degula Jainkoa, ongi nai diogula ta maite degula? Ub 174. Artu bear dirala ondo nai
digutenen ta jakitunen itz [...] zuzengarriak. VMg 71. [Zergatik ainbeste] dolore munduan sufritu eragin zien?
Benturaz gaizki nai dielako? Gco I 440. O Jesus, orrék ongi nai banáu, guziék nai naute. LE Ong 139r. Ez
nazála útzi sékulan bere gánik [...]. Ori neréki, ni orréki: elkár nai garéla óngi. Ib. 96v. Lagun urkoari ongi nai
dionak ez diola atsegin lizunetarako biderik emango. AA II 165. Gatx egin deuskubenai mesediak egitiak eta
dongaro nai deuskubenak gaitik erregututiak. Astar II 32. Asko eta asko ziran Jesusi txit ondo nai ziotenak. Lard
436. Eta Absaloni zein ere ondo nai zion, ezagutzen zuen, kastigurik gogorrenaren diña egin zala. Ib. 195.
Sinesterazo zioten Dabidek etzituela, ari ondo naiez, mandatariak bialdu. Ib. 190. Gaizki nai digutenakin,
ongilliakin bezela amorio berdiña agertu. Bv AsL 67. Bakotxak bere lagun edo ondo nai jakoen ezagunai
deitutea. Ag Kr 45. v. tbn. Izt C 509.
� (Ejs. ambiguos con aux. trans. bipers., que podrían interpretarse tbn. como correspondientes a la primera
acepción). � Zure borondatea egin bedi. Zu bakarrik nai zaitut: Zu zera betiko nere guztia. Cb Eg II 50 (Dv
LEd 98 nahi zaitut). Ezkontzeko eraren bat agertzen bazatzu [...] jakizu ongi nolakoa dan zu nai zaituan urlia.
AA I 601. Eriotzaan gustijok nai zaitugu, ta bizitzaan gabiltz zure igesi! JJMg BasEsc 266. Nork nahi zaituzte? /
Zu bezalako filusik / nik ez dut maite. Bordel 73. Nork naiko nau ni? nork? / Aberatsa ez danik / ez du maite
iñork. Bil 48. Kostantzik nai ezpazaittu, beste obeago batek nai izango zaittu. Echta Jos 225. --Nik Koxme nai
nuen. --Ez dezu ba Koxmeik izango. --Orduan moja juango naiz. Alz Burr 20. Ez dadukat dirurik / eta
ondasunik; / ez det uste, Bartolo, / zuk naiko nazunik. Tx B II 100.
�6. (Aux. trans.). Requerir, exigir, pedir; necesitar. "Zure solasak xehetasun zerbait nahi du, votre parole
demande quelque explication" Dv. � Ezen adiskidetasunak nahi du partale garen elkharren ongian, ez gaizkian.
SP Phil 311 (He 312 ez du galdetzen). --Bigarren maniak zer nahi dü? --Jinkoaren izena iüra eztezala. Bp I 89
(v. tbn. 91 y ss.). Jende jakinez gaxoakin pazienzia zabala bear da, eta au baño ere prudenzia andiagoa naida
[...] dotrina ondo aditzen duten ikusteko. Cb EBO 61. Ta nolako ontarte edo mesedeak? Au ongi ezagutzeko
banaka ekusi nai lirake mesede oek. AA III 341. Putzuak nai du itzala ura usteltzea nai ez bada. It Dial 37 (Dv,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
846