Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
bazen neskato gazte bat ezkondu nahia. HU Zez 36.
� (s. XX). Andre bat zen, karrosan igan nahia: / Ezin abia! Barb Sup 24. Aoa meia [...], kokotza meharra eta
aintzinatua, sudurrari urbildu nahia. Zub 47. [Karrikako nexkatoak] lakrikunak eta aberastu naiak, hasi ziren
panpinatzen. Ib. 85. Gaitza bakotxak bere egote berezia badauka ta. [...] Meningitis delakoak nahasirik, burubesoak
igitzen, ohetik atera nahiak. FIr 190. Itsaso-araindira Yesusi yarraiki naiak. Ir YKBiz 184. Bere hegalak
zabalik hegaztin baten pare, / iduri du joan nahia maldatik airez aire. Iratz 53. Hor dira, itsutuak, herra
bihotzean [...] odol ixuri nahiak. Lf Murtuts 48. Erranen luke zerbait badela gelako ilunpetan, hari mintzatu
nahia. Mde Pr 371. Zer zare nitaz trufatu nahia? Larz in Zerb Azk 40. Zeure umeon begietako / argi gazte ta azinaia
legez. Gand Elorri 51. Oraino hor dago errabian ezkondu nahia! Larz Iru 122. "Ulitxak zituen" Alfonso da
Souzak: Indietan gobernadore beharra, Indietarat joan nahia! Ardoy SFran 157.
� (Precedido de rad.). � Aren gaiñean elizatxoa / burua erakus-naia. "Ufana de sí misma". Or Eus 228.
� (Con reduplicación intensiva). � [Soldadu zirelakoak] hantxet zauden guri begira eta zerbeit gaixtakeria egin
nahi-nahiak. Prop 1895, 60.
� (Precedido de sust. o adv., con o sin izan intrans.). � Ezen hanbat izanen da buruzagi nahia, / non hamarri
geldituren baitzaie lur guztia. EZ Man I 64 (cf. la interpr. del editor: 'Buruzagi izan nahiko dutenak'). Errege
iduriko aita zuhurrenak, / altxatzen ditu haurrik nihongo maitenak: / baldar-aphez bezala, seme bat nahia, /
seinalatzen ikusi bere sor tokia. Hb Esk 126. Bertze orduz ikhusi zutena [...] hain eder, hain lorios, hain agur
nahia [...] ikhustea orai hain umil, hain ezti [...]. Laph 152. [Jauzika ala lasterka] lehen agertu zela gure
Nafartar gaztea [...], orotan "exku" nahia baitzen. "Il lui falait toujours le jeu de "trente-en-un". Ardoy SFran
89. Denetan lehen nahia. "Se voulant premier en tout". Ib. 286. Bat herria goratzen arrotz baten gisa, / arrotznahiak
berriz herriaren hitza. Xa Odol 179. � (Con suf. de comparación). � Ea egundaiño baiño ongi nahiago,
adinaren arauaz hobeki beharrago [...] zarenean [...]. 'Cuando te encuentres más deseoso de bienestar que
nunca'. Ax 179s (V 121). � (Det. con bat). � Ganixek errege nahi bat lagundu du, inperadore nahi bat orobat
lagunduko zuen. Atheka 173 (Azkue, citando este ej. en su dicc. da para nahi el significado de "aspirante,
pretendiente").
� Egote gura, beti naiak izanen estuena sekulan, ta ez naiak izanen duena sekula guzian. 'Deseando siempre lo
que no ha de tener jamás, y no deseando lo que ha de tener por toda la eternidad'. LE-Ir.
� (En la construcción nahia izan (trans.)). � Mauleko hiri eder hau ere sutan eman nahia zuen. Lf Murtuts 49.
Gobernadoreak Frantsesen ezagutzak egin nahiak zituen. Ardoy SFran 244.
�3. (Part. en función de adj.). "Buena voya, remero voluntario en las galeras, arraunari naia" Lar. "Voulu,
désiré. Gauza nahiaren orde maiz heldu da nahi ez dena, au lieu de la chose désiré" Dv. "Saririk nahiena, la plus
désirée des récompenses" H (s.v. nahia). "Pensamentu nai izanak, pensées voulues, volontaires (Mg)" Ib. Cf. Lg
II 222: Itsua haiz, eta hala nahia haiz. [...] Hire nahiaren araberako itsumendu hori [...]. � Enganatu duenean
Abrahamen hazia, / gero laster emanen du berak lege nahia. EZ Man I 67. Iongoikoa, haize kontrak garabiltza
luietan, / ezin ardiatsiz portu nahia doloretan. EZ Man II 147. Eneganik beregainki ditutzula graziak, / zeren
baitarozkidatzu eman dohain nahiak. Ib. 154. Pensamentu nai izan edo konsentitu bat izan zan, ez geiago. Mg
CC 134. Nere nekearen saririk naiena izango dana. Lard III (cf. infra NAHIEN IZAN).
�4. (Aux. trans. tripersonal). Desear (algo a alguien); querer, desear (algo de alguien o de algo). � Eta gaitz
nahi zerotatenek [...] egun guzian malezia pensatzen zeuden. Harb 328. Zeren zuk hari okhasinorik eman gabe
[...] gaitz nahi deratzun. 'Te quiere hacer mal'. Ax 307 (V 205). [Adanek] othe ziakien zer nahi zioen Iainkoak?
Ib. 434 (V 283). Bada iñork baño geiago ta obeto berak gure ona nai digu. Cb Eg III 249. [Samsonek emazteari]
gaitz nahi izan zioen traidorekeria hartaz. Lg I 227 (v. tbn. AA III 291 y Gy 220 gaitz nahi izan). Bere etsaiari
gaitzik nahi ez diotela erraten dutelarik. Brtc 62 (v. tbn. gaitzik nahi ez izan en Ub 204, It Fab 262s y Gy 295).
Gaitz andirik benetan lagunari nai izan bage edo opatu bage. Gco II 66. Geretzat nai deguna nai izan bear
dioguela besteai. VMg 53. Zeren gaitzik andiena era onetan batek bere buruari nai dion. AA II 115. Aphur bat
higuntzea da norbaiti gaitz aphur bat nahi izatea: hiltzeraino higuntzea da, norbaiti heriotzea nahi izatea. Dh
207. Nai dozu zeuretzat osasuna? Bada nai izan biar deutsazu projimuari. fB I 87. Ezteutsegu nai izan biar
geuretzat nai ez gendukian gatxik. Astar II 23. Franzia ez da nahi Kosaken meneko, / Kontrarat denek gerla
diote nahiko. Hb Esk 160. "Joanda lepoa ebakiko diot". Dabidek etzion utzi eta Abisai eta beste lagunai esan
zien: Gizon orri zer nai diozute? [...] Utzi zaiozute madarikatu nazan. Lard 197. Ai nere Semea, diozu; nik zuri
onik baizen ez nahi eta zuk etsai bati bezala jazarri darotazu. Dv LEd 95 (Cb Eg II 48 nik zuri onenbeste nai).
Oraziyo onak egiñaz obe / degu denak umiltzia, / Jesusek berak e asko nai digu / mantxarik gabe ibiltzia. Xe
320. Arri [Gregoriyori] zer nai diyok? / erregu akiyok / nai baldin badiyok, / ik eta nik biyok. Ud 31. --Noiz
etorriko da [ama]? --Zer nai zenikio? --Asko maite dedala esan eta laztan asko eman. Urruz Zer 116 (v. tbn. zer
nai zenioke? en Etxde JJ 74). Zer nagi diozu zuk nere gonari, zure adinekoa ezpanago ni? "¿Qué queréis a mi
saya?". A CPV 90. Zer nai diguzu? Agindu, Ama! / Zure esanerako gaude. SMitx Aranz 62. Gure etxera etorri
zan. [...] Ez dakit zer nai zigun. Eseri giñan mintzatzeko. "Nescio quid a nobis volebat" Or Aitork 195. --Zer nai
digu zeruko Amak? --Toki artantxe ermitatxo bat jaso dezagula. NEtx Antz 51. Mendiko otsoari're ez nioke nai
gaitz ori (AN-larr). Inza NaEsZarr 247.
�5. (V-gip ap. Elexp Berg; Lar, Añ, Izt 10v, H (V, G)). Querer, amar; apreciar. "Querer, amar, nai, gura, con los
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
845