Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
CC 232 (pero 207 naiko luke Konzilio Santuak meza guzietan izan ditezela [...]). Nahi nuke zerbait erran
bazineza abere batzuen gainean. Dv Dial 3 (It, Ur zerbait esango bazendu, Ip zerbait erran zenezan). Heriotzeko
ordura heltzean, nola nahi zinduke bizi izatu bazina? Dv LEd 171. Naiko luke bereala / sekatzen balira. Ud 107.
Naiago neuke ia onezkero / maira ezpaletor besterik. Azc PB 93. Nahi lukete beraz ez balitz Jainkorik. Arb
Igand 151. Nehork ez luke guk baino nahiago, ez balitz hala. HU Zez 116 (pero Aurp 128 orok egia on-har
dezaten nahiago ginuke ba). Naiago neban zeuk ikusi bazendu. Ag AL 73 (v. tbn. 104). Nai neuke ezkonduko
balitz gizaseme on bategaz. Echta Jos 330s. Zuk naiago zeunke emen balego, ezta Josetxo? Ib. 198. Bertzeek
nahi lukete eskoletxe bereziak balire hortako. JE Bur 52. Nahiago bainuken nik izan balitz han [...] gure arteko
apezetarik bat. Ib. 144. Denbora gogortzen ari da! Naiago nuke aita etxian balegoke. Ill Testim 17. Naiago nuke
etxe ontatik / baldin bazeudeke joana! Tx B I 151. Naiago neuke gure ondotik alde egingo baleu beronek. Otx
131 (v. tbn. 158). Naiago nuke zerorrek zere begiz ikusiko bazendu. TAg Uzt 140. Naiago nuke berari esango
bazenio jeisteko. Etxde JJ 74. Baño zure sulletik emango bazenit, naiago nuke. NEtx Antz 153. Betiko
kaikukeriak esaten ari izango bagina naiago lukete askok eta askok. Zait Plat 1. Nik zerbait baño naiago nuke /
bizi balira oraindik. Uzt Sas 119. Nahiago nuke horretarako ekarri bazenituzte. MEIG V 79.
v. tbn. Mat 309. SP Phil 466 (pero subjuntivo ib. 338). He Gudu 137. Lg I 370 (195 subj.). Mih 117 (122 subj.).
Dh 160. fB Ic III 330. Hb Egia 126. Elzb PAd 45. A BeinB 81. EusJok 111. EusJok II 153. PE 87. Alz Burr 30.
Mde Pr 158. JAIraz Bizia 56. Erkiag Arran 172. Anab Poli 29. Erkiag BatB 55. Vill Jaink 148 (63 subj.).
JEtchep 64. Larz Iru 36. Ardoy SFran 270. Xa Odol 251. Berron Kijote 204.
Cf. tbn. los testimonios recogidos en Etxba Eib: "Naixago neuke jausi eta apurtuko balitza pitxar madarikatua!
¡Ojalá se cayera y se rompiese la maldita jarra!", Elexp Berg: "Naixao nauke edurra eingo baleu" y Gte Erd 228:
"Nahiago nuke hori egingo ezpazendu (G-azp)".
� Aunque con menor frec., hay en algunos autores ejs. de esta clase en caso de correferencia: [Denborak]
badirudi trabatzen gaituela anhitzetan ere, ezpagendu nahi gendukeiela. 'Que quisiéramos no tenerlo'. Ax 160
(V 107). Gogotik nahi genduke libratuak bagine miseria guzietarik. SP Imit I 22, 5 (Ch nahi ginduke [...] sosegu
oso batez gozatu). Nahi luke damnatuak, / baliz zuen lekhuan. Arg DevB 19. Ala nahi bainuke hañitz orduz egotu
baninz ixillik eta jende artean ez baninz kausitu. Ch I 10, 1. Orduan nahi luke sainduki enplegatu balitu bere
gaztetasuneko sasoinak. Ordean hek iragan zaizko. Brtc 119. Naiago nuke lan au baneuka / biar bezela jarriya.
PE 134. Naiago nikek baneki ire sudur motza baño. Urruz Urz 49. Askoz naiago nuen / ez banu topatu. AzpPr
27. Naiago nuke etxian banego ordu onetan. Moc Damu 16. Jesus, Jesus! Naiago neban baimenik emon
ezpaneutsa. Ag Kr 116. Nai nuke baneukake / zuk dezun ainbat bixt. Tx B 149. Naiago nikek baldin baneuzka /
urte ainbeste ontzako. Tx B II 252. Naiago nuen itzik / ez banu atera. Ib. 57. Naiago nuke / ezpanitz
emengotarra. Ib. 53. Nai nuke, beraz, ua ordun bezala banintza ta Iatorri-Liburua idaztea neri erauntzi
bazenida. Or Aitork 368. Naiago nikek zerbait baneki / gaur iri erantzuteko. In SM Zirik 98. Zerbaitxo baño
naiago nuen / lan ortan asi banintzan. Uzt Sas 200. Nahiago nuke iritzia bestelako baldin banu. MEIG IV 74.
� (Aux. intrans.). En lo que respecta al empleo del aux. trans. o intrans., en aquellos casos de correferencia en
los que el verbo de la subordinada es intrans. (mendira joan nahi dut), en autores septentrionales (tbn. en la
Octava en dialecto navarro (s. XVI ó XVII) de Don Miguel de Suescun, en Irazusta y, ya más tarde, en Guerrico,
Lardizabal y algunos ejs. de V. Mogel, Astarloa, Arana, Inza, Zaitegi y Etxaide), nahi puede adoptar tbn. el aux.
intrans. (mendira joan nahi naiz). Gèze (251) presenta como única opción en estos casos el empleo del aux.
intrans.: "Le verbe vouloir se rend par nahi, avec l'auxiliaire ukhen lorsqu'il est suivi d'un substantif ou d'un
infinitif à signification transitive, avec l'auxiliaire izan lorsqu'il est suivi d'un infinitif intransitif; ex.: je veux le
pain, ogia nahi dut; je veux voir l'homme, nahi dut gizuna ikhusi; je veux partir, nahi niz joan". Para Harriet es
sólo preferible el empleo del aux. intrans.: "Il s'emploie soit avec l'auxiliaire izatea ou ukhaitea, avoir, soit avec
l'aux. être izatea. Cet emploi n'est pas toujours indifférent: quand le verbe qui accompagne l'auxiliare marque un
sens actif, izatea, ukhaitea, avoir convient d'avantage. Izatea être, s'emploie mieux quand le sens est intransitif.
Nahi dut hil, je me veux mourir, je veux la mort [...], nahi naiz hil, je veux mourir, être, que je sois mort.
Ukhaitea est l'aux. obligé quand le verbe marque une action exercée par le sujet sur un objet autre que soi: nahi
dut hil, urkhatu, je veux le tuer, le prendre". Según Lhande, sin embargo, es indirefente el uso del aux. intrans. o
trans.: "L'auxil. avec intransitif complément de nahi est indifféremment ukan o izan: joan nahi dut ou joan nahi
naiz, je veux partir". Prácticamente todos los autores en los que se documenta el aux. intrans., emplean tbn. el
aux. trans. en contextos similares, con excepción de los suletinos, que se valen siempre de la construcción
intrans. (cf. tbn. ejs. de aux. intrans. recogidos en Gte Erd 228 y 229).
En textos meridionales se documenta además nahi con aux. intrans. bipers. en expresiones votivas o yusivas (es
especialmente frecuente en fórmulas del tipo Jainkoari nahi dakiola); hallamos con todo algún ej. en oraciones
aseverativas en Lazarraga. Tbn. aparece en expresiones del tipo zoratu nahi zitzaion (q.v.).
� Aspaldian nahi etzait minzatu. E 160. Baldin perfekt izan nahi bahaiz, oha. Lç Mt 19, 21 (TB nahi bazare
konpli izan; He, Dv izan nahi baduzu). Nahi aiz sendatu? Lç Io 5, 6. Relijionean bizi eta hil nahi diradela. Lç
Ins B 3r. Etzaitzue oraño aski / gogoa saziatu? / Gibeletik ere nahi / batzaizkote aspertu? EZ Noel 110 (Man I
78 aux. trans.). Zerori zeure eskuz mendekatu nahi bazara, penatu behar zara. Ax 332 (V 220). Perilean ibili
nahi dena, galduko da. Ib. 546 (V 351). Mintzatu nahi natzaitzu. Ib. 4 (V 1). Nahi naiz neroni akusatu egin
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
842