Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
� Hay algunos ejs. que contravienen la regla de correferencia explicada en Tr. La excepción principal la
constituyen aquellos casos en los que el vb. de la oración subordinada es un sust. vbal. determinado. Ocurre ésto
en algunos ejs. de autores meridionales ya desde Ochoa de Arin (tbn. algún testimonio en Dechepare y MarIl),
que por lo demás se atienen a la regla citada, siendo más frecuente el sust. verbal det. en la expr. nahiago izan
que en nahi izan: Nahiago dizit zure ikhustia / ezi neuretako herri guzia. E 207. Bere kulpa nai izatea
Jaungoikoari egoztea. OA 135. Naiago izanaz neure bizia ta beste gauza guziak galdutzea. Ib. 53 (137
aberiguatu nai ez dituanak). Baña eginkizun balitz zu Agustin izatea eta Agustin izatea Jainko, Agustiñek Jainko
izatea ez luke naiko. Lar SAgust 15 (en la misma pág. jakiñ nai nuen). [Gauza] guziak galtzea naiago, bera
[Jainkoa] ofenditzea baño. CatBurg 27 (9 esan nai du). Ez du naiko Jangoikoak ur edangarri bagez emen zuek
illak ekustea. Mb IArg II 278 (I 295 bizitz onetan iraun nai badu). Biotz guzitik damu det, ta geiago damutzea
nai nuke. Cb Eg II 47 (182 eraman nai du). Bizkaitarrak berak, askok beñtzat gure dialektoan berenean baño
predikatzea naiago dutela. Cb EBO 13. Kateatasunak baño naiago du Munibeko Jauregi baserrituan lauki
egunak igarotzea. VMg V (17 adierazo nai du). Galanki edatea nai izan det, baña orditzerik ez. AA III 370. Guk
nai genduke gu onak izatea. Ib. 601. Naiago det bertan iltzea, zure begietan bekatu egitea baño. Ib. 306 (294
naiago duala bere gogora ibilli). Nahi nuke, ahal balitzaut, sekulan ez hemendik altxatzea. MarIl 107. Eurok ez
dabe oraindik galdu, / antxiña euken legea, / lenago legez bardin gaur bere / nai dabe jarraitutea. AB AmaE 81
(375 nai badot gora ta gora zeruan igo). Onelan bizi baño naiago / zenduelako illtea. Ib. 70. Gurean, badakizu,
eztabie nai izaten gabetan etxetik urtetea. Ag Kr 58 (193 eruan nai eban). Naiago nuke nerau sutan kiskailtzea.
Inza Azalp 10 (129 nai luke igarri). Estuntzetatik azkatutia / nai badogu lur onetan. Enb 49 (123 nai zitubezala
jaso). Nerekin batera yoatea naiago baduzu, autetsi ta agindu. Zait Sof 124 (73 errege izan naiago dugu errege
izena izan baño). Juan zan bere errekaura, ziria sartzia nai zetsenik pe konturatu barik. SM Zirik 112 (16 nai
badok sinistu). Ondo jan baño ondo jaztea / berak naiago duala. Basarri 139. Ez det nai izaten nere lagunak
atzean uztea. Anab Aprika 75 (Poli 60 guztiak jo nai). Idaztean, egiaren usaina irakurleari ekartea nahi dut
bakharrik. Osk Kurl 174 (154 erosi nai badu). Zer dau naiago itsuak, ikustea baiño? Erkiag BatB 74 (18
lagunak billatu nai zituan). Oiek itzaltzea baño, oietaz asetzea naiago dezu. MAtx Gazt 91 (36 maitatu nai
nuke). Ergel bat, beti berea egitea nai izaten zuana. NEtx LBB 40 (92 entzun nai du). Neronek ere, ordu ori
jakitea nai nuke, ba. Ib. 183. Zer nahiago nuke nik / sinistea baizen? Azurm HitzB 45. Nik, egia esan, kalegarbitzaile
edo zatar-biltzaile izatea nahiago nuke, baina [...] euskalaria naiz. MIH 203.
v. tbn. fB Ic I 41 (Olg 127 part. indet.). Añ CatAN 35. JJMg BasEsc 97 (48 part. indet.). Astar II 33 (266 part.
indet.). Izt C 194 (509 part. indet.). Azc PB 211 (229 part. indet.). Bv AsL 205 (198 part. indet.). A BGuzur 126
(114 part. indet.). Ill Pill 8 (12 part. indet.). EusJok 162. Moc Damu 36 (16 part. indet.). Muj PAm 72 (7 part.
indet.). Lab EEguna 76 (SuEm 177 part. indet.). Ldi IL 168 (140 part. indet.). JAIraz Bizia 56 (118 part. indet.).
Or Aitork 17 (398 part. indet.). And AUzta 145 (142 part. indet.). Vill Jaink 183 (187 part. indet.). Etxba Ibilt
459. Lizaso in Uzt Noiz 46.
Cf. tbn. los testimonios recogidos en Gte Erd 155 y 228: "Nahiago dut erdaldun baino euskalduna izan (BN-arb)
[...] naiago det erdalduna baino euskalduna izatea (G-azp)", "Elgoibarrera joatea nai dot (V-gip, AN-gip)",
"nerekin jutia naiko leuke (V-gip), neugaz jutie nai leuke (V-m)", y en Elexp Berg: "Naixao dau etxian gelditzia
pezetia gastatzia baiño".
� Hay tbn., metri causa, un sust. vbal. indet. en lugar de participio en al menos un ej. de Orixe (Eus 29): Iri joka
nezaikek baiña... ba duk andre; / ez diat nai gaisoa negarrez ikuste.
� Se documentan, por otra parte, algunos ejs. en los que el verbo de la oración subordinada es un subjuntivo o
equivalente: Eta nahi dut ni naizen zure gathibua. Harb 411. Nahi dizuegu, jente onak, / buxer ororekila, / urtuki
dezagun, / putzu barna batetara. AstLas 10. Untsa nahi nikezü hanitxetan ixilik egon ninzan eta gizonen artian
enintzan izan. Mst I 10, 1 (tbn. en Ip). Nahi dut atzartasun handienarekin ihes egiten diogula bekhatuari eta ez
gindukeiela nahi gure Jainko maitea niholere ofentsatu. Lg I 195. Iñoiz ere etzazula izan / baserrirako griñikan;
/ naiago det nik ez nuela len / ikasi or dotriñikan. Uzt EBT 67; o radical vbal. en lugar de participio indet.:
Naizatea gal gauza guziak, len ezik Jangoikoa ofendi. CatSal 43 (CatR nai ekutia gal gaiza guziuak). Jaungoikua
ta berorri nai lituzkie engaña. Bv AsL 198. Buka nai luke. Or Eus 317 (v. tbn. 238 y 370). Une aietan bere
aitatasuna aitor nai lioke. Etxde JJ 228 (198 besarka nai nituzke). Onenbestekin buka nai luke. Basarri 65 (v.
tbn. 16). Gora nai nizuke bultza. Uzt Nola 63.
� En los casos de no correferencia, además del sust. vbal. determinado o del subjuntivo, hay como complemento
de nahi condicional (nahi(ko) nuke, luke, etc.), tanto al Norte como al Sur y ya desde Dechepare, formas
personales irreales o hipotéticas introducidas por la partícula ba-, del tipo balitz, balu, baleza, etc. "Nahi ukan au
conditionnel, en plus des constructions infinitive et subjonctive, connaît une construction suppositive. Nahi nuke
egiten balu, je voudrais qu'il le fit" Lh. "Nahi nuke egin baleza, je voudrais qu'il le fît", "nahi nuke jin baladi, je
voudrais qu'il vînt" Lf Gram 876n y 783d. � Nik hura nola, nahi nuke hark banenza onhetsi. E 143. Ixil bazinite
nahi nikezu. Ib. 207 (pero 223 ixil endin nahi nikek). Amorosak nahi nuke honat beha balite. Ib. 85. Nahi noke
har baziniesa mantua edo kapa baten neurria. Volt 264. Nahi nuke afaria prest baliz ezen apetitoa dut. Ib. 161.
Nahi nuke iben bazinitza begiak, huni beha baziniazo. 'Quisiera que miraras a ésto'. Ax 598 (V 385; pero 195 (V
131) nahi nuke iakin zenezan gauza bat). Naiago nuke otza baziña edo beroa; baña zeren zeran epel [...]. Mg
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
841