Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
naigarri anitzekin guztiz erara. Izt C 48. Txit janari oneretsu naigarri au. Ib. 28. Azkenengo au da naigarriena,
ur beroa ematen dabelako. Ib. 90. Eta argi onetatik, iturri batetik ura bezela, sortzen diran ondasun naigarriak.
Etxeg RIEV 1908, 113. Guziz paketsu ta naigarriya baita zuaizpeko egoitza. J.M. Tolosa EEs 1913, 114.
Aberastasunik naigarriena orixe da. Alz Ram 32. Auxe da [...] gizonek naigarritzat daukaten guzia arkitzen dan
lagunartea. Amez EG 1952 (7-8) 19. Olako alkartasunak naigarriak dira oso; ola dirua eta lana ondo alkartzen
dira. ZArg 1954, 95. Ikusi zuen emazteak zuhaitza ona zela jateko, atsegina begiendako eta nahigarria. Bibl
Gen 3, 6 (BiblE desiragarria).
nahigile (naigillea H). � "Volonté, faculté de vouloir" H. v. nahigin.
nahigin (naigiñ Lar, VocCB � Dv; naigin H). � "Voluntad, borondatea, oldea, naigiña" Lar. "(Es muy)
absoluto en sus determinaciones, bere naigiñetan ezta iñoren bear" Ib. "Volonté, faculté de vouloir" H. � Etazkenean,
izpiritua argiturik ta gerthuturik, bihotza hunkiturik, nahigina onerat itzulirik, errexki ethortzen da
egintzetarat. Birjin 263. Ez nuen erraten berriz huts beretan erori nahi nintzela, hori larregi zitekeien, ordean
nere nahigina etzetxikoten gutiago. Ib. 272. Gaur egikaritu da / zoriyon gurean, / Guzi-al-dubenaren / naigiña
lurrean. Echag 38.
nahigo (BN ap. Lh; nai- Lar, Añ (G, AN), A). � "Anhelo" Lar, Añ y A. "(Eskual 1925), volonté" Lh.
nahigura (V-gip ap. Etxba Eib; nai- Añ (V), Izt 36r). � Deseo, voluntad. "Munduko nai-gura guztiak izan
zittuan aukeran, todos los deseos del mundo [...]" Etxba Eib. � Zuzendu egizuz nire gogo, berba, ibillera ta
naigura guztiak. Añ EL 1 165. Biotzean guraria okerrak erneten dira; nai-gura txarrak sortuten dira. Añ MisE 3.
Iaungoikoaren naigurea (voluntad) egiteagaitik. Ag AL 71 (v. tbn. 117).
- NAHIGURA GABEKO. Involuntario. � Diñot bada, premiñazko edo naigura bageko esaten dirian milla
okasiñotik, ozta idoroko dala bat, alan danik. Añ LoraS 27.
- NAHIGURAKO. (Precedido de gen.). Del agrado, del gusto de. � Lope ori ezta neure naigurako morroia,
baiña zeuk gura badozu... Ag AL 153.
- NAHIGURAZ. (Precedido de posesivo). Voluntariamente. � Neure nai-guraz sartu nas emen. Añ EL 1 57.
nahi izan (V-gip, L, BN, S; Volt 120, SP, Urt I 249, Lar, VocS 144, Añ (V, G), Lecl, Gèze, Dv, H, VocB),
nahizan (Ht VocGr, Lh), nei izan (V-gip, AN-araq). Ref.: Bon-Ond 160; EI 271; Lh; Iz UrrAnz, R 292; Etxba
Eib; EAEL 203; Elexp Berg; Gte Erd 228. � Tr. Además de la forma gral. na(h)i, en textos baztaneses se
documentan nagi y nari (BOEans (s. XVIII) 824 y 810, A CPV 90, 644 y 689). Cf. tbn. non-nari en Tx B II 87,
sin duda metri causa. Hay además nei en Ochoa de Arin (161, junto al gral. nai), en un texto de Muruzabal de
1751 (ETZ 88) y en un catecismo aezcoano del s. XIX (CatOrb2 951). Es gral. el empleo de formas como nahiz,
nahiez, nahirik, nahiaz frente a usos aislados de nahi izanaz, nahi izanez, nahi izanda y nahi izanik (v. infra).
Como forma de futuro, además del tradicional nahiko, hay nahi izango en autores meridionales desde finales del
s. XIX: Arana (SIgn 75), Echeita (Jos 225), Azkue (Ardi 9), Lizardi (IL 55), Eguzkitza (GizAuz 182), Etxaide
(AlosT 70), Mirande (Pr 58), N. Etxaniz (Antz 106), Erkiaga (BatB 69), Zaitegi (Plat 1), Villasante (Jaink 142) e
Ibiñagabeitia (Virgil 70), y nahi izanen en Haraneder (Gudu 41), Mirande (HaurB 103) y Oskillaso (Kurl 16).
Hay tbn. un ej. de nahikoren en unos versos recogidos en JanEd I (136). En oraciones condicionales (nahi(ko)
nuke, luke, etc.), es notablemente superior en todas las épocas y dialectos el uso de nahi frente a nahiko,
correspondiendo la mayoría de los ejs. de este último a autores meridionales. Gte Erd 228 recoge ejs. del tipo
nahi luke en V-m, G-azp, AN-gip-5vill, BN-arb-lab y S, y de naiko luke en V-gip y G-azp. En DFrec hay 3088
ejs. de na(h)i (izan).
�1. (Aux. trans.). Querer, desear. "Nahi izaitea, vouloir. Nahi dut, je veux. Nahiko dut, je voudrais. [...] Guti
nahirik, n'ayant guère volonté" SP. "Nahi bezain gaixto, si méchant que vous voudrez" Ib. "Como quisieres, nola
nai, nai dezun bezala" Lar (s.v. querer; tbn. Añ). "Pláceme, que me place, naidet bada, naidet txit" Ib. "Intentar,
nai izan" Ib. (tbn. en Añ). "Placer, agradar, nai izatea" Ib. "Asentir (G)" Añ. "Nahi balu, s'il voulait. Nahi balu
ere, lors même qu'il voudrait" Dv. "Nahi bezain handi, autant grand qu'on veuille" H. "Bata nahi, bertzea
nahiago, avoir volonté, désir de l'une des deux choses, et désirer vouloir de préférence l'autre" Ib. (s.v. nahia).
"Le verbe nahi ukan se construit différemment: nahi dut egin, je veux faire; nahi dut egin dezan, je veux qu'il le
fasse; nahi dut egitea, je veux qu'on le fasse" Lf Gram 876n. "Piarres joan dadin nahi nuke (BN-arb)" Gte Erd
228. v. GURA IZAN.
� Tr. De uso gral. en todas las épocas y dialectos, si bien es algo menos frecuente en autores vizcaínos en los
que convive con gura izan. Cuando nahi tiene como complemento una oración subordinada, si el sujeto de nahi
y el de la oración subordinada coinciden, esta última lleva el verbo en forma de participio indet. (mendira joan
nahi dut, liburua irakurri nahi dut). En el caso de que no se dé dicha correferencia y ambos sujetos sean
distintos, el verbo del complemento aparece bien como sust. vbal. det. o acompañado de aux. subjuntivo (zu
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
839