Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
� (Con reduplicación). � Atsegin iragankorren bilha ibiltzearen ondoan, pairamenen hautu nahi-nahizkoa.
Birjin 109.
� (SP, Dv (que citan a O), Gèze). (Tras bere, etc.). "Volontaire, berenahizko" Gèze.� Bere nahizko gaitzik eztu
nehork. "De mal volontaire". O Pr 93. Zenbat barraiadura [othoitz giten zinaudenean], baita gehienean zure
nahizkoak. Birjin 262. Norberaren naizko ta borondatezko eskuka, mosuka, oratute. fB Olg 122. Denak ziren
menditar bere nahizkoak. Hb Esk 161. Zer enthelegatzen düzü Praubezia bere nahizkoaz? CatS 60. Bere nahizko
Pobrezia, garbitasun perfeta, eta obedientzia osoa. CatJauf 94.
b) "Désirable, qui est conforme à ce que l'on désire. Nahizko egunak ditugu, nous avons des temps (des jours) à
souhait" H.
2 nahi (V-ger-arr-gip; Añ). Ref.: A Morf 597; Etxba Eib; Gte Erd 201. � O (conjunción no disyuntiva). "Roso y
velloso, sin distinción todo: (c.) gordin nai eldu" Añ. "Nai karu nai maru (V-ger)" A Morf 597. "Nai, Tabuyon
txakurra. Locución con que se significa que lo que cuenta uno u oye no pasa de ser un deseo. Zuk diñozuna, nai,
Tabuyon txakurra" Etxba Eib. "Ondo daoz bata nai bestea (V-arr)" Gte Erd 201. v. nahiz (2). � Tr.
Documentado en VJ y en autores vizcaínos desde principios del s. XIX (tbn. en Lizardi (IL 100)). � Ezin
gogoratu baditu zeinbat [pekatu] direan, esan gitxigorabeera lau, amar, ogei, berrogei, nai geiago badire bere.
VJ 10. Errege nai pobre, / nagusi nai txiker. Añ EL 1 175. Abade bat nai praile bat juan leitekiala. fB Olg 166.
Biarrak priesaz, ondo nai txaarto amaituta. JJMg BasEsc 109. Mezia esan, nai ataraten daben, baita bere
enzuten dabenak. Astar II 210. Bakarrik nai lagunakaz zagozanian. Ur MarIl 70. Orregaitik bada, demonioak
nai munduak nai aragijak pekatuan jausi eragin gura deutsunian [...]. Ib. 28. Baña olan zala, nai alan zala,
Txominek beti eukan gogo-argia. Echta Jos 13. Zelan edo alan, il nai bizi [...] alegiñak egittea. Ib. 117. Zar,
gazte, txiki ta andi, aberats nai txiro. Enb 148. Gabez nai egunez. Otx 111. Indarrez, gura nai gurez ezarritako
buztarri ori ausi ta [...]. Eguzk GizAuz 86. Erazago bizi dana nai estuago [...] dabillena. In Akes Ipiñ 3.
Gizonezko nai andrazko, umeak ere bai. Erkiag Arran 24 (v. tbn. BatB 35). Bardin baso nai solora, / poz-pozik
joaten gara. BEnb NereA 138. v. tbn. Mg CC 228. Zav Fab RIEV 1907, 534. AB AmaE 349. Azc PB 87. A
BGuzur 118. Itz Azald 129. JanEd II 55. Or Tormes 73. Kk Ab II 12. � [Abesti au] abesauten zan, umeari lo
eragitteko, nai edozein ordutan da lekutan. Echta Jos 29.
- NAHI... EDO... Bien... bien..., sea... sea... � Nai eguerdia baño leenago, edo geroago. Cap 58.
- NAHI... NAHI... (Vc ap. A; Añ (V)). "Sea ésto, sea esotro, (V) nai au, nai ori" Añ. "Conjunción disyuntiva
que significa "sea... sea" o "ya... ya, ora...ora"" A. � Tr. Documentado en autores vizcaínos desde principios del
s. XIX. En los ejs. en los que nahi encabeza una subordinada, el vb. de ésta puede ser bien una forma vbal. con
suf. -(e)la o un participio; cf. infra NAHI (DELA)... NAHI (DELA). � Mariñelak itxasotik / dakarren gustia, /
nai besigu, nai legatz, / atun, sardinia, / nai txirla, nai mielgia / baita angillia. DurPl 60. Nai aita, nai ama, nai
umia, nai senidia [...] dana dala leenago galdu biar dogula pekatu egin baino. fB Ic I 81. Nai gaisotu nasala,
nai pobretu nasala, nai zaartu nasala [...]. Ib. 61 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.). Aukera [...] izan daigun,
nai onerako, nai txaarrerako. JJMg BasEsc 151. Eztozu eukiko juramentu au zer zaindu; nai izan deila mortala,
nai izan deila beniala. Astar II 64. Nai batek bakarrik enzun daijala, nai millak enzun daijela. Ib. 214.
Onetarako egin leitez lora oneek nai alkartuta nai bakarrian. Ur MarIl 7. Nai oean dagoala [...] nai eskatzean
egon. Azc PB 66. Ta estaduak agindu dagiana, nai zuzena nai okerra dala [...]. Eguzk GizAuz 99. Bai itzez bai
esan gaiztoz, nai zemaiez nai bildurpean. Erkiag BatB 68. Barne-bizitzarako txit garrantzitsu, nai andik nai
emendik, edozein ertzez begiratuta. Gazt MusIx 145. v. tbn. Añ EL 1 215. Zav Fab RIEV 1909, 32. A BGuzur
109. Itz Azald 161. Zait Sof 108. Akes Ipiñ 3. � (Con eta ante el último nahi). "Nai euri eta nai euzki, ezerk
ausiko aren eguneroko bidia, haga lluvia, haga sol" Etxba Eib. � Nai adiskidiak ta nai arerijuak, nai senidiak ta
nai atziak. fB Ic I 83. Nai onerako ta nai gatxerako. fB Ic II 218 (v. tbn. III 372). Nai iai-eguna izan / ta nai
asteguna. Azc PB 322. � (Con edo ante el último nahi). � Nai ardaua, nai ura edo nai petroliua, edozer biar
eban egarriak itoko ezpa eban. SM Zirik 18.
- NAHI (DELA)... NAHI (DELA)... (Con dos o más miembros y dela al menos en uno de ellos). "Ora sea ésto,
ora esotro: (V) nai [...] au dala, nai ori" Añ. "Que venga o que no venga: (V) nai [...] datorrela, nai ez" Ib. �
Andraren bategaz, nai dala ezkondua, nai donzellea, librea, aidea edo relijiosea. Cap 102. Nai dala demoninua,
nai dala ordikerija, nai dala zorakerija dantzaak asmau ditubana. fB Olg 140. Nai sazerdotia dala, nai
kaballerua dala, nai konpesoria [...]. Ib. 204. Nai dala doan, nai alogerez edo sariz; nai eztarian, nai agirian,
bada guztietara da bekatu. Añ EL 2 138 (LoraS 123 nai dala... nai dala...). Baña, nai artu nekaltasunak, / nai
dala beste naibage, / Zure biotza, zeurea dala. Echta Jos 179. v. tbn. Itz Azald 161 (nai dala... nai dala...). �
Arimia daukeen gizon ta emakume guztiak, nai diriala erejiak, nai judegubak, nai moruak, nai jentilak. fB Ic I
84. Modu onetan kenzen dabeenak, nai diriala otseinak, nai diriala alogerekuak, nai auzotegikuak, pekatu
mortal egiten dabe. Astar II 157.
- NAHI DELA... ZEIN... Sea... sea..., bien... bien... � Beti gagoz lurbira onetan zerbait bear dogula, nai dala
aberatsa zein nekazalea. Echta Jos 13. Nai dala osasunaz, / zein gexo txarretan. Ib. 261.
- NAHI DEN... NAHI DEN... Sea... sea..., bien... bien... � Jaun zerukoak al dau semea sortuko. / Nai dan seme
nai dan alaba. Balad 45.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
830