Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
"(Hacerse) amo" Lar y Añ (v. tbn. Lar, s.v. mayor). "Muthila nausitua dute etxe hortan, le valet domine dans
cette maison. [...] Beldurra nausiturik, harritua bezala gelditu zen, vaincu par la peur, il resta comme pétrifié.
[...] Haur hori nausitua dabila, cet enfant s'est affranchi de toute autorité" Dv. "3. [...] Burhasoen ondotik haur
gehiena nagusitzen da hekien orde, après les parents l'enfant ânné devient chef d'une maison à leur place; 4. [...]
Ikhasle on izan dena, bera nagusitzen denean irakhasle on izaten da, [...] quand il devient maître lui même; [...].
Prédominer, être en majeure partie, en plus grand nombre. Gure mendi huntan gaixtagina nausitua da alhor
alferretan belhar tzarra legez" H. "3.º [...] Aita xaharra hiltzearekin, Marko nagusitu zen, [...] Marc prit la tête
de la maison; 4.º devenir maître en un art. Pilotan nagusitzen ari da, il se forme comme joueur de balle" Lh.
"Pelotan errez nausittu zien" Elexp Berg. � Tr. Documentado al Norte desde mediados del s. XVII. Es menos
frec. al Sur, donde lo emplean Guerrico, fray Bartolomé y autores del s. XX. � Utzten bazituen bere plazerera
[...] bizitzera [gathibuak], urguillutzeko eta nabusitzeko bidean iarriko zirela. 'Aspirar a prevalecer'. Ax 26 (V
15). Alferrik emanen diozu [erremedio] sobera luzaturik gaitza nausitu denean. Ch I 13, 5. Jaiñkoa eta Haragia,
gure bihotzean elkharrekin borroka hari direla, bietarik zeiñ nausituko den. He Gudu 82. Etsai borthitzenak [...]
hala nola pasione nausituenak, laster dire garaituak. Lg I 279. Uzten ditu nausitzerat bere bihotzean, yelosia,
orguilleria [...]. Lg II 198. Arrazoia illundu eta griña gaiztoa piztu, azi eta nagusitu egiten da. Gco II 40.
Erremedioak hartzea luzatuz, gaitza nausitzen da. Dh 210. Inoren ondria galduten, arrotuten, naustuten, lotsa
galdukotuten, Jaungoikua opendiduten. fB Ic I app. 19. Mororik ez omen zen han nihoiz nausitu. Hb Esk 84. Ez
duenak nahi ikusi gaizkia nausitzen, egin beza hobeki. Hb Egia 155. Ezen arbolak laster nausituko dira eta
orduan izanen da bazka eta oihan ona. Dv Lab 327. Munduan yarri huan injustizia / nagusitu zelakotz
alferkeria. Elzb Po 213. Bainan gero hok nagusitzen dire, borthak dituzte bortxatzen eta dira etxean sartzen.
Elsb Fram 66. Protestantak nausitü beitziren Biarnon. Ip Hil 165. Emeki-emeki iguzkia nausitu zen. Arb Igand
67. Beti keñuka zaude / loruaren gisa, / esanaz nagusitzen / zerala aixa. AzpPr 96. Kontrako aldea da nausitu.
Alde baino 60 boz gehiago joan dire kontra. HU Aurp 143.
� (s. XX). Tzarkeria, ohointza, bazter guzietan nausituak. JE Bur 119. Irria nausiturik, harritua, beha zagon
Martin gaizoari. Barb Sup 10. Aphur bat elgar ezin garhaituz aritu ondoan, nausitzen da eskalea. "Le mendiant
eut le dessus". Barb Leg 131. Bordan zen suia nausitu / eta guziak suntsitu. Etcham 205. Nola etxian esposatuta /
nagusitzen dan morroia, / alaxen dago ibai on ontan / gaiztuetako arraia. Tx B II 52. Bidezko al litzake gu
geiago izanik gure nai ori ez nagusitzea? Ldi IL 24. Eta gizartekeria nausituko balitz, orduan zer? Eguzk
GizAuz 169 (189 nagusituko). Anai arteko gerla... Herra da nausitu. Iratz 40. Joab nausiturik, Absalon ihesari
eman zen. Zerb IxtS 56. Gaitza edo sukharra nausiturik, zanpez aldi-txartu da gaixoa. Lf Murtuts 11. Bizpahirur
pinta hustu orduko elea nausitua du! Zerb Azk 101. Belarra nihun ez da nausitu, gehiago jaberik ez duten hobi
bakar batzuetan baizik. Ib. 21. Ez zakiat, hemen, zerrikeria ez othe den nausitua! Larz Iru 70. Arria jasotzen
errez nagusitu zan gure Mendizabal. Salav 104. Azkenean egia nausitu zen. Ardoy SFran 138. Beldur naiz ez ote
litzakeen [...] mintzaera hori nagusituko gure artean. MIH 104. Euskara galdu dutenak nagusitzen ari dira.
MEIG VIII 101. Beti ere marraren bakuntasunagatik nagusitzen da. "Se impone". MEIG IX 122s (en colab. con
NEtx).
v. tbn. Herr 3-4-1958, 3. Erkiag Arran 164. Uzt Sas 270. Nausitu: ES 181. Mih 34. Brtc 179. Monho 148. Zby
RIEV 1909, 397. Prop 1911, 12 (ap. DRA). Lf GH 1923, 185. Zub 53. Ir YKBiz 168. Or QA 79.
� (Con suf. de comparación). � Zein pasione dire nausitzenago zure ariman. He (ap. Dv).
� (BN-arb ap. Gte Erd 227; H), nausitu (SP, Dv, H). (Con complemento en dat.). Adueñarse de, apoderarse de;
dominar, vencer, superar. "Nausitu natzaio" SP. "Bere alferkeriari ezin nausitu zaio, il n'a pu maîtriser sa
paresse" Dv. "2. [...] Ezta on emaztea nausi dakion bere senharrari, il n'est pas bon que la femme domine son
mari; [...] 6. l'emporter sur. Bethi ona tzarrari nagusitu behar liteke, [...]; 7. vaincre. Izanik ere gutienak, nausitu
ziren etsaieri, [...]" H. "Loa nagusitu zait (BN-arb)" Gte Erd 213. � Berehala lehenbiziko okhasinoan, kolera
burura igaiten eta nabusitzen zeikala. Ax 288 (V 192). Zeren haragiaren guthiziak sobera nausitzen
baitzaizkigu. SP Imit III 20, 4 (Ch sobra baitire nausi). Garaitzekotzat nausitu zaitzun pasionea. He Gudu 93.
Nausitu bezala zaizkigun erromarrak beretuko gaituzte alde baterat. Yabeturen dire hiri huntaz. Lg II 206s. Zein
borthitzak diren niri nausitu nahiz dabilzkidan etsai muthiriak. Dh 83. Ez hek, ez mundu guzia etzakiozken nausi,
berak ez nahi izaterat. Ib. 240. [D'Abbadie yaunak] eskara ere luke nahi begiratu, / erdara zaionean abantzu
nausitu. Hb Esk 127. Alferra nausitzen zaiote. Dv Lab 83. Nigarra nausitzen zitzaion. Laph 191. Gudua ikhusi
zutenen arabera, Laphurdi Nafarroari nagusitu zela. Elzb PAd 8. Asko herritan nausitu zaiote plekako jokoa.
Zby RIEV 1908, 85. Egia gezurrari nausitu azkenean! Arb Igand 110. Koblari [...] hoberenetarik dela
[Dibarrart], ez baita orobat Eskual-herrian nehor nausitzen zakonik. JE Bur 145. Sukarra nausitu zitzaukun
gehieneri. StPierre 18. [Lati gramerari] nausitürik zela, hura ikasirik ziala paterra bezain ontsa. Const 17.
Beharrik etzauku nausitzen / etsipena. Etcham 94. Hatsanturik aspaldi naiz oihuka ari. / Nagusitu nitzaio itsasorroari.
Iratz 61 (112 nausitu). Ifernuko indarrak etzauzkik nausituko! Sekulan! Zerb IxtS 112. [Matalas] laster
nausitu zen zaineri eta soa piztu zitzaion. Lf Murtuts 50. Etsaieri [...] or zaigu nagusitzen. Or Poem 549.
Bihotzeko kezka berriz ere nagusitzen zitzaion. Mde HaurB 85. Uste au ziaro nagusitu zitzaion. Etxde JJ 133
(177 nausitu). Ezin siñetsizko irrika sartu zitzaion ezpatariak ikusteko ta ezin siñetsizko eran nausitu. Or Aitork
139. Gaba nagusitu zaigu. NEtx LBB 156. Erdara ari zitzaion nagusitzen euskarari. MIH 369. Berez nagusitu
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
823