Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
condición de jefe, de amo. "Suhiari utzi dio nausitasuna, [...] la qualité de maître. Nausitasunekin manatzen du,
il commande avec autorité. Arimak behar du gorphutzaren gainean iduki nausitasuna, l'âme doit garder son
empire sur le corps. Italia guziaren gainera hedatua zuen bere nausitasuna, il avait étendu sa domination [...]"
Dv. "Bertzeren etxean nagusitasunik ez erakhustea, [...] ne montrer pas d'autorité [...]. Iainkoa, zoinena baita
gauza guzien gaiñean nausitasuna, Dieu, à qui appartient la domination" H. v. nagusigo(a), nagusitza. � Tr.
Documentado tanto al Norte como al Sur desde mediados del s. XVII. Para la distribución de variantes, v.
nagusi. En DFrec hay 31 ejs., meridionales, de nagusitasun. � Ezta gauza preziatuagorik libertatea eta
nabusitasuna den baiño. Ax 344 (V 229). Guztien artean daukan nagustasunagaitik. "Superioridad". Cap 139.
Nausitasun dibinoa. Gç 88. Urrun da nausitasuna billhatzetik [...]; aitzitik bethi nahi du izan Jainkoaren
manuko. Ch III 54, 3. Ez dezogun nausitasunik gure gainean eman deabruari bekhatuaz. CatLav 202 (V 103).
Beregainki zenbait nausitasunez bestituak direnek, artha behar dute izan etsenplu onen emateko. Mih 92.
Gurasuei zor jakeen errespeto ta nagusitasunaren kontra uts egiten dabee. JJMg BasEsc 247 (v. tbn. 138). Ene
gainean duzun nausitasun soberanoaren homaiatzat. JesBih 455. Anaiaren nagusitasuna ezin eramanik. Lard
89. Badire bi nausitasun, erran zion enperadoreak: lurrekoa aski da enetzat. Hb Egia 118. Zenbat iraun du
Zesarren nausitasunak? Ib. 91. Nausitasuna hartzean, ez zuen San Iñaziok handigoarik hartu. Laph 189.
Hortakotz eman zion nagusitasun osoa ifernuko izpiritu gaixtoen gainean. Jnn SBi 64. Dezagun herrian, herriko
gizonek atxik beti gure nausitasuna. HU Zez 81. [Aita Sainduak] nausitasuna eta eztitasuna biak bazauzkan. HU
Aurp 133.
� (s. XX). Katolikoen eta bereziki Aita Sainduaren nausitasuna onhesten ez duena. CatJauf 68. Ezkongaia
izanagatik gizon ura baño aberastasun edo nagusitasun gutxiagokoa. Etxeg RIEV 1908, 115. Obe baita
txirotasunean maitasun baten jabe izan, nagusitasunean gorrotatua bizi baiño. Etxde JJ 36. Etxahuniako agintemakilla
Juanesek eukiko luke [...]. Juanes ordea, bere nausitasun eskubideari itzala gordeazteko gizon urria zen.
Ib. 68. [Musikalariak] nausitasunez beterik ol-maira urreratzen ziran artean. Ib. 173. Iri aundietako itxura ta
nausitasuna artua zeuzkala ematen zuan. NEtx Antz 157. Frantziak onhartzen du bere nausien nausitasuna,
bainan ez diro jasan nausikeria. Herr 3-12-1959 (ap. DRA). Ez dut, sos hori, ene nausitasunaren erakusteko.
Sobera maite dut Mayalen haren nausi izaiteko. JEtchep 76. Forma zaharrago eta berriagoen artean [...] [hitz]
zaharragoei dagokie nagusitasuna. MIH 107 (v. tbn. 380). Bere buruaren nagusitasunaz aspaldi jabetua zen
Larramendi ere. MEIG V 107. "Uso arrazoizkora" heltzea [...] Primo de Riveraren nagusitasunarekin bateratsu
gertatu zitzaidan. MEIG IX 151.
v. tbn. TB Mc 10, 42. Itz Azald 26. Prop 1906, 21. EEs 1917, 136. Ldi IL 154. Mde Pr 137. Larrak EG 1958,
304. Nausitasun: Lg II 228. Dh 135. Jaur 108. Gy 159. Dv LEd 13. Zby RIEV 1908, 203. Lap 83 (V 41). JE Bur
49. Kk Ab I 93. Inza Azalp 239. Zerb IxtS 10. Nausitarzün: CatLan 136. VocBN 195 (ap. DRA). Naustasun: fB Ic
II 3.
� Hargatik ez asma orai bezain hertsiki zohazila gobierno edo nagusitasuneko gora-beherak. GH 1932, 511.
� (Con -zko, adnom.). � [Azpikoen] gainean nausitasunezko eskurik erakutsi gabe. SP Phil 248 (He 251
nausitasunezko eskudantzia).
�2. Primogenitura. "Qualité d'enfant ânné. Iakobek irabazi zion Esauri nagusitasuna" H. v. premutasun. �
Lenteja plater bategatik bere maiorazko eta nagusitasuna saltzera [jarri zan]. Gco II 63.
�3. "Maîtrise. Ikhaslegoatik nausitasunera igaitea, [...] au rang de maître" H.
�4. "Importance, valeur d'un chose. Eztezakegu ondo ezagut gezur arin baten nagusitasuna: bakarrik dakiena
Iauna da, [...]" H.
nagusite (Lar � H). � "Mayoría" Lar. "Supériorité, excellence, valeur d'une chose au dessus d'une autre" H.
nagusitegi, nausitei. � Casa del amo, jefe, patrón, etc. � Basarrietan zer egin oi dan / gogoratutzen al zera? /
Kapoi-paria nausiteira ta / bakallagua etxera. Uzt LEG I 197.
nagusitiar, nausitiar. � (Pl.). Dominaciones, ángeles que forman el cuarto coro. � Eta ziren Aingerugoiak edo
Arkanjeluak [...], Birtutiak eta Nausitiarrak, Kerubinak eta Serafinak. EE 1885a, 487.
nagusitu (BN-arb; Lar, Añ, H), nausitu (V, G, AN, L; SP, Urt IV 52, Ht VocGr 352, Lecl, Gèze, Dv, H),
nabusitu (SP, Lar, H), naustu (V-m-gip), nabustu (SP � Dv y A). Ref.: A (nausitu, naustu); Elexp Berg
(nausittu); Gte Erd 213. � Tr. Nagusitu y nausitu son las formas más documentadas. Hay además nabusitu en
Axular y naustu en autores vizcaínos del s. XIX. En DFrec hay 44 ejs. de nagusitu, uno de ellos septentrional, y
11 (8 sept.) de nausitu.
�1. (Aux. intrans.). Salir, quedar vencedor (en una contienda, competición, disputa, etc.), hacerse con el poder,
imponerse; (con sujeto ref. a enfermedades, pasiones, emociones, etc.) adueñarse de, apoderarse de; aumentar en
número, en cantidad; convertirse en amo, dueño, jefe. "Nabustea, devenir maître. Gizon nabustua, homme de
condition, sieur de maison; m[aîtr]e de famille. Gizon erdiarekin egiteko izaitea gaitz, nabustuarekin erraz" SP.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
822