Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
� (Con izan intrans. unipers. de 3. a pers.). Reinar (la paz, el silencio, el odio, la justicia...). � Ifernia nazione
güzietan nausi dela üdüri dian egün gaizto hoietan, zü zira gure esperantza. Ip Hil 211. Barru ta kanpo, lan eta
jolas, / bakia zala nagusi. Enb 182. Gaixtakeria nausi dalako, askoren maitasuna oztuko da. Ir YKBiz 408.
Aspaldian gorrotoa da nagusi. Eguzk GizAuz 71 (v. tbn. 105). Gorputzaren lera utsa da aiengan nagusi. Txill
Let 58. Munduan justizia dela nagusi. Vill Jaink 99. Guztien buruan aurrera-legea agiri da nagusi. Ib. 182.
Neguko gau beltz luzetan, / bisutsa nagusi danean, / Ama det buruan. NEtx LBB 250. Hara orduko ez zen
herriko legea edo etxekoa nagusi. Lasa Poem 117. Isiltasun haundi bat zen nagusi, baina... telefonoak deitu
zuen. MEIG V 132. Zoriona eta pakea izango dira nagusi lurrean. MEIG IX 107. v. tbn. Arti Ipuin 75. Nagosi:
Ibiñ Virgil 74. � (izan trans.). � Dakienak daki [...] nolako giro negargarria genuen nagusi zenbait
"Euskaltzaleen biltzar" zirelakotan. MIH 371.
� [Gazteak] baso-lanean bezain nagusi [ziran] soroko jardunean ere. TAg Uzt 158.
- NAGUSIENEKO. � Izandu zan Kolejial nagusieneko Alkalan. 'Colegial mayor'. Izt C 486.
- NAGUSIENIK. Principalmente. � Geienik eta nagusienik Zuberotarren euskera eztitsua entzuten zen. Etxde
JJ 203.
- NAGUSIEN NAGUSI. a) Amo de amos, jefe de jefes, patrón de patrones. � Non agertuko baita Iesus,
nausien nausia. SP Imit III 43, 2. Zu zare erregeen erregea, nausien nausia. Dv LEd 131. b) (El) mejor entre los
mejores (en un juego, disputa, etc.). � Joko guzietan trebe zen Ottarre: guzietan nausien nausi izana da. Zerb
Azk 116.
- NAGUSIENTSU. (Aprox. de nagusien, superl.). � Eta Kore, Datan, Abiron eta Han, beste berreunda
berrogeita amar lagun, nagusientsuen artean egiñik, Moises eta Aaronen kontra jaiki ziran. Lard 93.
- NAGUSI-ETXEKOANDRE. (Pl.). Dueños, amos de casa. � Ikhusiko duzu burhasoek eta nabusietxekoandrek,
bere semealaba, sehiak eta [...] Ax 260 (V 174). Sehiak nahi dire nausi etxeko-andreak bezala
bizi. HU Zez 68. Ezagun izaten zan Mendiolan nagusi-etxekoandrak zeintzuk ziran. Ag AL 60s. Nagusi
etxekoandreak Donostiarako asmoan zirala udan. Urruz Zer 92. Etzuten segur ondotik dolu Orkatzeko nausi
etxekanderek. JEtchep 31. v. tbn. Gco I 434. AA III 558. Izt C 241. Zab Gabon 57. Moc Damu 15. Inza Azalp
79. Or Mi 111. Munita 70. Nausi: Lg II 177. CatLan 4. LE Matr5 298. Dh 303. Const 15.
- NAGUSI-EZKUTARI. (Pl.). � Baldin-ta nagusi-ezkutariak, biak, / Rozinante aiñako zaldikoak badira? "Amo
y escudero o mayordomo". Berron Kijote 30.
- NAGUSI IZAN, BIZI. (Precedido de reflexivo). Ser libre, independiente, vivir en libertad, con independencia.
� [Eskualdunak] Iberrin ginen hasi / bizitzen berex gure nausi. Zby RIEV 1909, 398. Bainan apeza ez da bere
nausi eta [...] igorri zuten Urrunarat. Zerb Azk 84. � Behar zuen bere buruaren nausi bilakatu. Ardoy SFran
130.
- NAGUSI JAUN. Señor, dueño. � Ontziko nagusi jaunak [...]. Mb IArg II 343. Juana Bixenta, nagusi jauna
eta morroia. Bil 77. Ai nagusi jauna! Jaungoikoagatik barkatu bezait. Sor AKaik 118. Apostoluak gorderik
zauden beren nagusi jauna galduz geroz. Jnn SBi 31. Izlapurren nagosi jaunak / ontzi zurija arin eroian. Laux
AB 32. Etxe ontako nagusi jaunak / urre gorriz du bizarra. In Lek SClar 111. Nagusi jauna, lan guziak egiñak
dira. NEtx LBB 86. v. tbn. It Fab 211. Ag G 181. PE 138. Ud 136. Enb 130. Tx B II 60. Or Eus 142 (Tormes 115
nagosi). Lab EEguna 83. TAg Uzt 71. JAIraz Bizia 50. Etxde AlosT 42. Zab Gabon 33. Izeta DirG 96. Uzt Sas
142. Berron Kijote 48. Nagosi jaun: Echta Jos 21 (nagozi). Erkiag BatB 149.
- NAGUSI-KONTU, NAUSIKONTU, NAUSKONTU. (Pl.). Cosas de mayores, de adultos. "Nauskontutan
jardun, ibili, se dice de niños que en sus juegos o relaciones toman actitudes de mayores" DRA. � Txikitxoa
nintzanean egin edo konsentitu nituan zikinkeria ta nauskontuak nere lagun aide batekin. Mg CC 177. Txiki
txikitati auzo inguruban dirian nausikontu guztiak, gorrotuak, kereilaak [...] zeuben aurrian konteetan. fB Ic I
app. 20 (16 nauskontu).
- NAGUSI-LANGILE. (Pl.). Patrones y trabajadores. � Nausi-langilen arteko batasuna. HU Aurp 134 (v. tbn.
Zez 205). Zein dira nagusi-langilleen arteko asarreen iturburuak? KIkG 54 (v. tbn. 55). Maila horiek, nagusilangileez
gainera, mota askotakoak direla. MEIG I 149.
- NAGUSI-MAIZTER. (Pl.). Dueños e inquilinos. � Lur ontan, etxe ain iraunkorrik / ez dute nausi-maiztarrak.
Or Eus 409. Zertzaz izan oi da nagusi-maizter arteko ezda-baida ori? Munita 105 (v. tbn. más ejs. en la misma
pág.).
- NAGUSI-MORROI (nagusi-morroeak Aq 248). (Pl.). Amos y criados. � Nagusi-morroiak, agintari eta
soldaduak [...]. Lard 444. Alper-andi eta Egoarri nagusi-morroiak. Urruz Urz 36. Zar-gazteak, nagusi-morroiak
etxeratzean [...]. Ag G 147. [Ardangelako] nagusi-morroiak. NEtx LBB 40. Olako ta olatsuko solasetan pasa
zuten gaua nagusi-morroiak. "Amo y mozo". Berron Kijote 225. v. tbn. Echag 24. PE 116. Or Eus 282.
- NAGUSI-NESKAME. (Pl.). "Amo y criada, [...] nagusi neskameak" Aq 248.
- NAGUSI-ORDE (L, BN, S ap. Lh), NAGUSI-ORDEZKO. "Contre-maître" Lh. � Estu ibili bearko zutela [...]
[meatzeko] nagusi ordezkoek. FIr 137. Itxuraz, etxe aren kontu-egille edo nagusi-ordearen bizitza [zan], len
soldaruzko opizialen tokia izana baldin ba'ite. Anab Aprika 62.
- NAGUSI SARTU. Hacerse superior, jefe, amo, dueño. � Eni deus eman gabe, zianak tritia, / egin zeitan
etsaier harerazitia, / eta gero beraren, hen nausi sartzia. 'En maître'. Etch 184. Henrike Xanpañako haren
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
819