Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
� Ezen ezta zerbitzaria bere Jauna baino handiago, ez eta diszipulu [sic] nausiaren gaineko. "Supra
magistrum". SP Imit III 56, 3 (Ch nausi; Leon erakasle). Platon dibinoak, Aristotesen nabusi handiak [...]. Tt
Onsa 18. Aski da diszipuluarentzat izatea bere nausia bezala. He Mt 10, 25 (TB nagusi, SalabBN, Leon nausi;
Ur erakusle, Ol, Ker, IBk, IBe irakasle). Nausi beraren dizipulu izatekotzat. Lg II 194. Bizitze izpiritualeko nausi
guziek hertsiki gomendatzen dute meditazionea. Dh 51. Agirre, Borda, Isas, nausi eskolako. Hb Esk 82 (v. tbn.
Egia 136). Filosofiako nausi batek, Jaun Peñak. Laph 110. Makario, egotu zenean nagusi handi harren eskolan
[...]. Jnn SBi 62. Eta huna Elizako nagusiek zer erraten darokuten Mariaren heriotze horren gainean. Ib. 48. Ah!
zer gizaldea zitaken beihala eskualdunena, erlisionearen irakasteko estakuruan nausi hoik sarthuak etzitueno!
(ref. a los curas). JE Bur 101. Rabbi hebreerazko itza da ta maisua edo nausia esan nai du. Ir YKBiz 53n. v. tbn.
Nausi: Lap 18 (V 11).
�5. (H), nausi (V-gip). Ref.: Etxba Eib y Elexp Berg (nausixa); Gte Erd 302. Mayor, de más edad. "Mutil
nagusiak, les garçons déjà en âge; [...] Erregeren seme nagusija (Astar), [...] le fils ânné du Roi" H. "Au da
famelixako nausixa, baserrixan geldittuko dana" Etxba Eib. � Tr. Documentado en Mendiburu y autores
occidentales desde mediados del s. XVIII, principalmente vizcaínos. � Beren etxeetako seme nagusi guziak. Mb
IArg I 119. Arreba nagusiari esan zion: [...]. Cb Eg II 179. Gure aitarik onena. Anai nagusi, aide ta adiskide
laztana. Cb EBO 35. Neure anaija nagusijaguak etxaguntza au eruango ebalako ustiaz. Mg PAb 152. Kain,
Adanen seme nagusia. AA II 108. Eta bere bi emazte nagusi Rakel eta Lia, beste bi beeragokoak, [...]. Lard 42.
Ruben seme nagusia. Ib. 46. Otxoaren seme nagusi Portun. Ag AL 36. Nagusiyei jarrai-guraz anaia "txikiak".
Enb 50. Alostorreko alaba nagusia. Etxde AlosT 93. Nire anaia nagosia. Erkiag BatB 164. Ateraiño lagundu
deutsa etxeko mutil nagosiak. Ib. 114.
v. tbn. Astar II 194. CatLlo 43. Ur MarIl 101. Kk Ab I 87 (II 143 nausi). NEtx LBB 17. Alzola Atalak 67 (20
nausi). Nausi: JJMg BasEsc 72. Arti MaldanB 205. SM Zirik 81. Nagosi: Azc PB 217.
� (Con suf. de comparación). � Anai nagusiago guzien praka igatuak erabilli-bearra. Ldi IL 12. Eskolara joan
zeitekan [...] mutil nagusiagoekin batean. Erkiag BatB 27. Bide zabal aretan ibilten ziran gaztetxuak eta
nagusiagoak bere bai. Ib. 72.
� (Con superlativo). "El mayor. Zu nausiña izanda, bestieri gaizki erakusten diarduzu" Etxba Eib. "Nausiña, el
mayor. Zortzi anai-arreba die eta nausiña hamabi urtekua" Elexp Berg. "Seme nausixena (V-gip), seme nausixa
(V-gip)" Gte Erd 302. � Kain, Adanen seme nagusienak [...]. Gco II 68 (v. tbn. seme nagusiena en Itz Azald
109, seme nausiña en Etxba Ibilt 490). Baña zegaitik diñuee batau etxerako? Nagusijeena dalako [...]
biargiñago dalako. JJMg BasEsc 214. Gizonik elduenak eta nagusienak bereala [..] joan zitzaiozkan [...]
agintean jartzeko esatera. Lard 135. Moisesek, Josue bere serbitzari nagusienetakoari agindu zion [...]. Ib. 76.
Anai nausiena. 'Hermano mayor'. Aran SIgn 79. Nik ditut Jauna umeak bedratzi, / nausienak urteak ditu
amazortzi. AB AmaE 260. Ni naiz anaiarik nausiena. Apaol 83. Etxean norbait utzi bearko / aur txikienak
zaitzeko; / seme-alaba nagusienak, / ez daude eskolarako. NEtx LBB 371.
�6. (G ap. A), nagosi (V ap. A). "La vela mayor de las lanchas" A. "Nausia edo nagusia, aize oial edo belarik
andiena" Ag Kr 63n. � Aida baten ipini genduan nausia ta laster luzatu genduzan ankok belapean. Ag Ezale
1897, 67. Nausian dakarren izarrean [ezagututen dot txalopa]. Ag Kr 63.
�7. nagosi. Perra gorda (moneda). v. TXAKUR NAGUSI. � Ogei erriel, nagosi bet gitxiau. Ort Oroig 38.
Ogetasei errieletik... itxi nagosidxe atzera. Ib. 38.
- EZ NAGUSI EZ MUTIL. "Ni fu ni fa: ez ari ez irazki, [...] ez mu ez ma, [...] ez nagusi, ez mutil, ni amo ni
criado (L)" A EY III 292s.
- JAUN ETA NAGUSI. v. jaun.
- NAGUSI-BAKAR. Dictador. � Fabio andija nagusi-bakar edo diktadore [...] eskojietia baño. Astar II XII.
- NAGUSI-BURU (nausi-bürü S (Foix) ap. Lh). Jefe, superior. � Non da gauza guztion nagusi-burua? Inza
Azalp 33. Jan-Batit, orok nausi-burutzat aspaldi onhartua dutena. Barb Piar I 18. Belizera bialdu zun
misiolarien nagusi-buruak. Or SCruz 132. Asturiasen Trubiako arma-fabrikan nagusi-buru egon zana. F.
Labayen in Munita 8. Karabaka ta Andaluziako konbentuetako nausiburu-ordezkari izendatzen. Gazt MusIx 143.
- NAGUSI EGON, GELDITU, IRTEN, IZAN... Quedar, salir, ser, estar... vencedor, ganador, el primero, el
mejor, superior, por encima (en una competición, juego, disputa, habilidad, arte, cualidad...); (ser) superior (en
cantidad, en número), predominar; (ser) quien manda, quien controla. "Lanean nausi du, il l'emporte sur lui au
travail" Dv. "Kantari guzien artean nagusi da, parmi tous les chanteurs, il est le maître. Indarrez nausi zira, ez
ordean zalhutasunaz, [...]. Lasterkatu ziren, zoin zoinen nagusi zen, [...] lequel l'emportait sur l'autre" H. "Nausi
izan, ser el mejor, ser el amo. Pelotan Retegi da nausi oinddio" Elexp Berg. � Tr. Documentado desde la
primera mitad del s. XVII tanto al Norte como al Sur. � Trunpatzeko arte guztien da nausi. EZ Man I 60. Nola
ezpaita asko zinez permatzen, berriz lotara bihurtzen da, loa nabusi gelditzen da. Ax 47 (V 30). Gizon zuhurra
[...] mudanza hekin gainean nausi dago behatu gabe zer sentitzen duen bere baitan. SP Imit III 33, 1 (Ch fermu
dago). Ontasun handia da bethi nausi izaitea sabelaren edo gormandizaren hersteko. SP Phil 316 (He 318
nausitasunean egotea). Zeren gure pasioneak gure arimetan sobra baitire nausi. Ch III 20, 4. Gauza guzietan
[...] bertzeen gaiñeko eta nausi izan nahi dute. He Gudu 33s. Ardietsiko duzu bizitze ispiritualean nausi direnek
hanbat gomendatzen duten prudenzia. Mih 67. Ezpalira nunbrian, hurak izan nausi, / gure zerga handiak,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
817