Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
casa y alojamiento" Lar. "Prelado" Añ. "Nagusia eta etxeko andrea, le maître et la maîtresse de la maison; [...] 4.
maître, propriétaire et qui en exerce les droits. Nor da alhor hauen nausia? [...]; 5. [...] Urthe gutiz Alekzandro
Asia guziaren nagusi egin zen, [...] maître de toute l'Asie" H. "Nagusiaren begiak gizentzen tu abereak (S), el ojo
del amo engorda las bestias" A. "Neu nagosi edo musturrak ausi (pop.), yo mando o rompo los morros (a quien
se oponga)" Ib. "Nausi berri, lege berri (BN-mix), nuevo jefe, nueva ley" Ib. "Ongi geratu nahi zuen
nagusiarekin: ori nagusiakikoa eginezkero pozik dabil (G-azp)" Gte Erd 135. v. ARTZAIN-NAGUSI,
HERRI-N., ETXE-N., ETXEKO N., MUTIL-N., jabe, ugazaba. � Tr. De uso gral. en todas las épocas y
dialectos. � Domingo Nabussi (1283). Aznar Nagussi (1360). Arzam 354.
� Nehork bi nabusi ezin zerbitza ditzake. Lç Mt 6, 24 (He, Echn, Ip, SalabBN, Hual, Dv, Samper, Ir YKBiz 132,
Leon nausi, TB, Ur (G), Ol, IBk, IBe nagusi; Ur (V) jaun, Ker ugazaba). Ta baesoan bere nagusiari
legez. "Como a su cabeza y mayoral" (Escrituras de Andramendi). TAV 3.2.9, 160. Neure ordain utzi nien San
Piarres nausi. EZ Man I 33. Zu zara nitzaz artha duzun Iainkoa, zu zara ene bilha zabilzan Nabusi handia. Harb
197 (v. tbn. nausi handi en Mih 16, Dh 277 y Const 43). Hartzen duzu Deabrua zeure nabusi eta ahalke zara
haren muthil zarela erraitera. Ax 515 (V 332). Egiten deu nai duena, Prokuratoreari ezer esan gabe. Egin ezazu
zerbait Nagusi andiarekin, eztezala anbat esku (Carta guipuzcoana de 1655). ConTAV 5.2.9, 129. O Ene Iesus
maitea! [...] Biziaren eta heriotzearen Nabusi. Hm 212. Nabusitarik gertatzen da zerbitzari, bere zekretua
agertzen duena motilari. O Pr 321. Hagitz segurago da azpiko izaitea, nausi eta kargudun baino. SP Imit I 9, 1.
Erromarrak garaitiar eta nausi zirenean. ES 108. Izan zaitezentzat zure akzioneen nausi, eta ez esklabo. Ch III
38, 1. Ogei ta amabost nagusi edo enperadore. Mb IArg I 342. Eun soldaduren nagusia zen. Ib. 186. Heli aphezhandia
hil zenean, Samuel izan zen Israelgo nausi. Lg I 260. Ezen ez zare denboraren nausi, ez da zure eskuan
egun bakhar baten izatea ere. Brtc 176. Niork ez dezáke zerbitzátu bi nausi, Jangoikoa ta mundua. LE in
BOEanm 58.
� (s. XIX). Konbentuko nagusi edo abatari. Mg CC 117. Esaten dio nagusi batek mirabeari [...]. AA III 549.
Justizijako nagusi edo agintarijak. Astar II 59. Yauregiko nausi da Argellies yauna. Hb Esk 102. Ejipto guziko
buru, nagusi edo gobernatzalletzat ezagutu zezatela. Lard 54. Jairo, Sinagogako nagusia. Ib. 390. [Buddistetan,
emazteak] ez dire nihoiz nausi: gaztean nausi dituzte aitak; ezkontzean, ama, senhar eta [...]. Hb Egia 64. Oi
nere Jainko eta nausi bakharra! Dv LEd 82. Lehen batzu nagusi, esklabo bertzeak. Elzb Po 215. Nai dezu izan
morroi ala nagusi, pobre ala aberats? Bv AsL 32. Pilatus hori baitzen / gobernuko nausi. Zby RIEV 1908, 213.
Gauza guzien egile eta nagusi den gure Jainko Jaunari. Jnn SBi 132. Ez baitzezakeen sofri nihork har zezan
deus nagusi airerik haren bistan. Elsb Fram 124. Etxe handi baten nagusi denak, asko [...] buru hauste baditu.
Arb Igand 117. Arima osoki nausi zen eta khorpitza osoki arimaren manüzpeko. Ip Hil 45. Etzan mando burdirik
/ gizaldi aretan, / nagosiak ebilzan / zaldien ganetan. Azc PB 201. Euskaldunen nagusi edo andienetakoa. Ag
AL 129. Nagusi guztiak: apezpikoak edo obispoak, arimazainak [...]. Itz Azald 120.
� (s. XX). Olatu batek eroan eban ontziko nagosia. Echta Jos 203. Nausi batek bere langileer zor omen dik
jornala. JE Bur 115. Aspaldian ikusi gabeko nagusiari zakur leialak egin oi dioten antzera. Ag G 113. Gure
nausitzat hartuz, / Kristo Erregea. Etcham 210. Nausi ala sehi, saltzaile ala erosle. Barb Leg 70. "Landlords"
zeritzen lur-nagusi aundiek [...]. Ldi IL 167 (BB 4 nausi). Bere burua nagusi baten ogipeko egin gabe. Etxde JJ
226 (38 nausi). [Napoleon III eta Eugenia] Frantziako nausi handiak ziren. Zerb Azk 39. Senarra nagusi bezala
serbitu zun. Or Aitork 228 (Eus 415 nausi, Tormes 65 nagosi). Hogoi urtetan herriko nagusi batentzat artzain
sartu zen. JEtchep 52. Gertu naukazu, nagusi. Badakizu lan oietarako ez dudala parerik. Izeta DirG 21.
Ostatuko nagosia. Erkiag BatB 169 (31 nausi). Orai aberastua, nausi handi bilakatua duk. Larz Iru 60. Mikolas
jarri bearko zuten basarriko nagusi. NEtx LBB 35 (375 nausi). Dirua deno gure nagusi, ikusiren da holako. Xa
Odol 174. Nagusi askoen astoa, goseak il (G-nav). Inza NaEsZarr 131. Nausi onak, kabi ona (AN-5vill). Ib.
1818. Naisiaren begiak gizentzen zamariak (Sal). Ib. 2390. Santxo Panzak bere nagusi Don Kijotekin izandako
argudioak. Berron Kijote 193. Badakizue alderdi horietan arabea ez dela nagusien kultur hizkuntza berria
besterik. MIH 145.
v. tbn. (Sólo para autores orientales): Ber Trat 114r. FIr 133. Mattin 92. Ardoy SFran 64. Lf in Casve SGrazi 11.
Nausi (sólo para autores meridionales): El 54. Ub 46. fB Ic II 232. It Fab 24. AB AmaE 407. A BeinB 86
(BGuzur 109 nagosi). Mdg 140. Iraola 84. Kk Ab I 97. Jaukol Biozk 106. Enb 179. Lab EEguna 100. SM Zirik
101. BEnb NereA 249. Gazt MusIx 85. Zait Plat 151. And AUzta 81. Etxba Ibilt 465. Nabusi: Mat 106. Volt 237
(nabuzi). Tt Onsa 90. Nagosi: Zuzaeta 136. Laux AB 32. Otx 59.
� Superior, mejor. � [Villasantek] parekorik gutxi du erlijio gaietan eta nagusirik inor ez. MEIG III 101.
� (Con suf. de comparación). � Berriz bekhatuaz sar-araz bazineza [Satan] zure bihotzean, helas! mutiriago eta
nausiago han egon laiteke. Brtc 257. Bainan, Jauna, nausi hek sehi haren, mahasti haren nausiago othe dire
bada, zu [...] nere nausi zaren baino? Dh 188.
� (Tema nudo con izan trans.; uso fig.). "Loa nagusi duzu (G-azp)" Gte Erd 213. � Bainan fidantzia nausi
duela ta batere gogo hurritu gabe hurbildu behar da. Dh 60. Norat nahi juan nadin zorra dut nausi. ChantP 92.
Ausardia dute nagusi, nasaikeria adiskide, indarra lege. Ag G 217. Ihiztari gaizoa / ez zen bere baitan, [...]
Izialdura nausi, / zain oro ikaran. Etcham 147. Igande arrats batez, arnoa nausi eta gidari, Biriatuko mutil tzar
batzuek [...]. Zerb Azk 89s. Txanpona beti igesi, / askotan zorra nagusi, / zulo guztiak estalitzeko / ezin irabazi.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
814